بررسي نظريه سكاكي پيرامون حقيقت و مجاز

بحث حقیقت و مجاز یكی از مباحث لفظیه ای است كه مبین و مشخص مقصود متكلم می باشد. این بحث در اصل اختصاص به علم بلاغت دارد كه در آن نظرات مختلفی وجود دارد. یكی از جالب ترین آن نظرات، نظره سكاكی است كه به حقیقت ادعائیه مشهور شده است. این نظریه در مقابل نظر مشهود قرار دارد. تعریف مشهور از مجاز عبارت است از : « استعمال لفظ در غیر ما وضع له ». اما تعریف سكاكی به گونه ای است كه استعاره را از تعریف مجاز خارج می كند. از طرفی بنا به كاربرد حقیقت و مجاز در فقه، باعث شده كه اصولیون نیز در این بحث نظراتی ارائه دهند كه در میان تعاریف اصولیان از مجاز، تعریف مرحوم ابوالبقاء اصفهانی رحمه الله كه مكمل و در ادامه نظریه سكاكی است با تعریف مشهور مقابله می كند. تعریف ایشان عبارت است از اینكه مجاز مطلقاً استعمال لفظ است در ما وضع له، اما با دو اراده استعمالی و جدی كه در این جریان دخالت دارند؛ یعنی لفظی كه به صورت مجاز استعمال می شود - چه مجاز استعاره ای و چه غیر آن - بر حسب اراده استعمالیه در همان معنای خودش استعمال می شود ولی بر حسب اراده جدیه در معنای مجازی استعمال می شود.