حديقه در ترازوي شرح و نقد

حدیقه الحقیقه حكیم سنایی غزنوی با نسخی بین ۳۸۰۰ تا ۱۴۰۰۰ بیت حكایت از كثرت مراتب اهمیت و استنساخ فراوان از آن دارد. ممكن است حدیقه نسخه مفصلی بوده كه سنایی بخشی از آن را (حدود ۵۰۰۰ بیت) به بهرام شاه تقدیم نموده باشد. این امكان نیز هست كه متن اصلی با شرح و حواشی منظومی كه بعدها بر آن نگاشته اند، خلط شده باشد. به هر حال، دشواری متن حدیقه مدتها بهره گیری از آن را مشكل و به اقتباس و تأثیرپذیری مضمونی محدود كرده بود. با اینكه از قرن هشتم و نهم، شرح و حاشیه نویسی بر متون قدیم رونق یافت ولی تا قرن یازدهم شرحی از حدیقه در دست نیست. نخستین شرح حدیقه الطائف الحدائق از عبداللطیف عالی است كه در قرن یازدهم همراه با تصحیح و تنقیح فراهم شده است. این شرح نسبتاً كامل و هنوز قابل استفاده است.پس از آن مفتاح الحدیقه از مولفی نامعلوم در شرح لغات مشكل و ترجمه آیات را می توان نام برد. طریقهٔ علایی از علاءالدین صاحب بهادر، به شرح باب اول حدیقه پرداخته كه در قرن سیزدهم در لاهور تحریر و چاپ شده است. حواسی حدیقه خطی شرح ناقصی از حدیقه است كه بر اساس الطائفه الحدائق نگارش یافته است. تعلیقات حدیقه از مدرسی رضوی با ذكر مأخذ قصص و تمثیلات و فهارس آیات و احادیث شرح راهگشایی محسوب می شود. آخرین شرح حدیقه از دكتر اسحاق طغیانی به نام شرح مشكلات حدیقه سنایی است كه ابیات مبهم و پیچیده ای را كه كمتر مورد توجه قرار گرفته ، مد نظر قرار داده است. در این كتاب به ویژگی های سبكی حدیقه و افكار و عقاید وی نیز پرداخته شده است.