نقش و جايگاه آبخيزداري در آينده كنترل و بهره برداري منابع آب كشور

عدم تطابق ماه های بارندگی و ماه های مصرف آب در مناطق خشك و نیمه خشك از یك طـرف و تغییـرات سالانه آبدهی رودخانه ها در این مناطق از طرف دیگر باعث شده احداث سد های مخزنی بـه عنـوان مهمتـرین ابزار مؤثر در كنترل و بهره برداری از منابع آب این مناطق مطرح باشد . با توجه به اینكه اقلیم غالب كشور ایران خشك و نیمه خشك است، لذا در سالهای گذشته توجه زیادی به اجرای طرحهای توسعه منابع به ویـژه احـداث سدهای مخزنی شده است . از طرف دیگر عامل اصلی اتمام عمر مفید این سدها ، مـسئله رسـوبگذاری در مخـزن می باشد . بررسی های انجام گرفته حاكی از آنست كه نرخ رسوبدهی اغلب حوضه های آبریز سدهای كـشور از حد مجاز بیشتر بوده و این امر موجب نگرانیهای زیادی برای بهره برداران منابع آب سطحی كه عمده آب مورد نیاز خود را از ذخیره آب سدها بدست می آورند، شده است . در این رابطه مدیریت رسوب مخزن حائز اهمیـت زیادی بوده و روش كنترل رسوب در منشأ یا روش آبخیزداری به دلیل منافع بسیار زیاد مستقیم و غیر مستقیم آن ، بیش از همه اهمیت دارد . لذا در این مقاله به روش آبخیزداری به عنوان یك روش اساسی نیل به بهـره بـرداری پایدار از منابع آب و خاك كشور توجه خاص شده و موانع انجام آن مورد بحث و بررسی قرار گرفته است . در تحقیق حاضر با بررسی روند تاریخی احداث مخازن در كشور مشخص گردیـد كـه در سـالهای گذشـته بطور متوسط سالانه 550 میلیون مترمكعب مخزن ایجاد شده كه متأسفانه سالانه بیش از 200 میلیـون مترمكعـب از گنجایش این مخازن بدلیل رسوبگذاری از دست رفته است و در صدرت ادامـه ایـن وضـع، متوسـط نیمـه عمـر مخازن كشور در حدود 50 سال خواهد بود . اگرچه آبخیزداری به عنوان راه حل اساسی حفـظ مخـازن كـشور مطرح است ولی در سالهای گذشته موفقیت لازم در این بخش حاصل نشده است . نتایج این تحقیـق نـشان داده كه در كشور ما پیشنیازها و بسترهای اداری و قانونی لازم برای انجـام مـؤثر اقـدامات آبخیـزداری مهیـا نیـست . اهمیت قائل شدن دولت در امر آبخیزداری، ایجاد ادارت آبخیزداری در نقاطی از حوضـه كـه سـاكنان تجمـع جمعیت دارند، تغییر و اصلاح قوانین جهت جلب مشاركت مـردم د ر بهـره بـرداری از طرحهـای آبخیـزداری و ایجاد سیستمهای نظارتی برای رعایت اصـول آبخیـزداری در فعالیـت مـردم و دسـتگاههای اجرائـی و بـالاخره افزایش چند یا چندین برابری در بودجه های آبخیزداری كشور از جمله مهمترین این پیشنیازها می باشد .