الگوي پيشرفت اسلامي ايراني در تاريخ نگاري مهدي قلي خان هدايت

مسألۀ اصلی این پژوهش تبیین الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی در تاریخنگاری مهدیقلی خان هدایت میباشد. در برخی از این منابع تلاش گردیده است كه مدلی اسلامی ایرانی برای پیشرفت ارائه گردد كه از آن جمله میتوان - به مورخ پركار پایان دورۀ قاجاریه، مهدیقلی هدایت، اشاره كرد. بدین منظور با استفاده از روش تحقیق تحلیلی - تبیینی، آثار تاریخی وی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. تمركز نویسنده معطوف به تبیین جریانهای ترقی- خواهانه، نتایج و آثار آن بوده است و فرضیۀ اصلی بهرهمندی مؤلف از تبیینهای عقلانی در تبیین مدل ملی پیشرفت میباشد. گردآوری دادههای اطلاعاتی بر اساس روش كتابخانهای انجام یافته است. مهمترین نتایج بدست آمده نشانگر آن است كه مهدیقلی هدایت یكی از نخستین مورخانی است كه با بهرهمندی از روشی علمی توانسته است مدلی از پیشرفت را با استناد به فرهنگ اسلامی ملی ارائه كند. آثار او را میتوان یكی از نمونههای گذار از - توصیفات صرف به تبیینهای عقلانی در تاریخ معاصر ایران دانست. وی با تأكید بر سه اصل خردگرایی، شریعتمداری و عدالتجویی میكوشد جریانهای ترقیخواهانۀ عصر خویش و نتایج آن را مورد نقادی قرار دهد. اختصار و انتقاد دو وجه اصلی نگارش اوست. انواع تبیینهای عقلانی در تاریخنگاری وی مشاهده میشود. هدایت با نقد جریانهای تجددخواه عصر خویش الگویی ملی برای حركت ترقیخواهانه ایرانیان ارائه میكند كه در آن هم بحرانهای اجتماعی ناشی از مدرنیسم كنترل میگردد و هم با نظام سلطۀ غربی كه از راه رواج ارزشهای فرهنگی خود منابع معنوی و مادی كشور را به یغما میبرد مقابله میشود. این یكی از مهمترین فواید پژوهش حاضر است كه تاریخ را بهعنوان دانشی كاربردی و بااهمیت در توسعۀ كشور مطرح میكند.