خوانش جهان داستاني بيژن نجدي بر اساس نظريه جهان متن با رويكرد شعر شناسي شناختي

نظریه ی نقد ادبی به دلیل وجود محدودیت هایی قادر به اتصال جهان متن ادبی به جهان خواننده و بررسی همه زوایای یك متن داستانی نیست، بدین منظور نیاز به نظریه ای است كه هم از دیدگاه علمی زبان شناختی و هم از دیدگاه خلاقیت ادبی بتواند وارد فضای متن شود كه نظریه ی جهان های متن در شعرشناسی شناختی این امكان را ایجاد می كند. برای محك زدن این نظریه، در این مقاله به تحلیل داستان ها ی بیژن نجدی در مجموعه ی "یوزپلنگانی كه با من دویده اند"، با توجه به لایه های مختلف جهان های متن میپردازیم. در نظریه ی جهان متن سه لایه وجود دارد كه عبارت اند از: جهان گفتمان، جهان متن و جهان زیرشمولی. نجدی در آثار خود، با ایجاد عناصر مشترك در همه ی داستان ها جهان گفتمانی منسجمی برای مجموعه داستان خود ایجاد می كند و بدین سان داستان ها ی مجزا را به صورتی نامرئی به هم مرتبط می كند. در نظریه جهان متن، فقط آن اطلاعاتی كه بافت لازم را شكل می دهد، به كار می رود. بر اساس این نظریه، دو لایه ی متفاوت به نام عناصر جهان ساز و گزاره های نقش گستر به شكل گیری متن كمك می كنند كه زمان، مكان، شخصیت و اشیاء در داستان در لایه ی اول و نوع متن، نوع اسناد، كاركرد و كارگفت ها در لایه ی دوم متن شكل می گیرند و منجر به مشخص شدن سبك زبانی داستان میشوند. نكته حائز اهمیت در این نظریه، با توجه به مطالعه ی آثار داستانی نجدی، این است كه هر جهان، می تواند جهان های دیگری را در خود درونه گیری كند و به شكل گیری فضای داستانی با شگردهای مختلف روایی بینجامد. در واقع، جهان های زیر شمول به ساخت روایت داستانی با استفاده از دانش پیش زمینه ای، استدلال و فعالی سازی داستان های زیرساختی می انجامد كه مشخصه ی اصلی متنیت داستانی در آثار این نویسنده است.