شازده احتجاب گلشيري

تكوین و تولد شازده احتجاب به سالهای 1347-1346 باز میگردد و انتشار آن بلافاصله به سال 1348 اثری كه به تدریج شهرت شگفت آوری برای گلشیری به بار آورد او را به یك باره به جرگه ى داستان نویسان اول ایران وارد می كند.خوش اقبال ترین اثری است كه تاكنون به چندین زبان دیگر از جمله فرانسه و انگلیسی ترجمه شده است و بر اساس آن نیز فیلمی به وسیله ی بهمن فرمان آرا و نمایشنامه ای به وسیله ی علی رفیعی ساخته شده است كه با استقبال گسترده ی مخاطبان و منتقدان مواجه شده است. با اطمینان می توان ادعا كرد كه شازده احتجاب، نه تنها در زمان خود، كه تا آخرین سالهای حیات نویسنده ی آن هم چنان نخستین داستانی بود كه در ادبیابت ایران با ساختار فنی و بافت پیچیده به نگارش در آمده بود - بی رقیب و یكه تاز؛ و گلشیری نیز در هر هنگام كه صحبت به ساحت وجودی این اثر كشیده میشد و كیفیت تكوین آن، با صداقت به آستغراق خود در وسواسی های فرمالیستی اعتراف می كرد. اما واقعیت آن است كه در این اثر، توازن هم سانی بین پیچش تكنیكی و پیچش معنایی وجود دارد. آن نوع از ابهام أيجاز و كنایه گویی كه اثر را به طور كلی در یك فشردگی كپسولی فرو برده، نه تنها تعارضی با ساخت روایی ندارد بلكه حتی متناسب با آن است؛ تا مخاطب با غرق شدن در كشف رابطه ی آدم ها و حوادث، چنان به واقعیت نزدیك شود كه با ذهنیت پویاتری به درك موضوع و معنای نهفته در ماورای ماجراها نائل شود. گلشیری در بعضی از گفت وگوهای خود، گاه اشاراتی نیز به جنبه هایی از آن شگردهای خاص در شازده احتجاب كرده است. از خلال اشارات او و نكته یابی های برخی از منتقدان شماری از ظرافت های هنری این اثر در دایره ی دید مخاطب قرار گرفته است. بعض نكته های نوآورانه كه گاه نمودی كاملاً نهفته دارند عبارتند از: هماهنگی بافت زبانی با زمینه زمان روایت، گزینش منظری محدود برای نقب زدن به عرصه های پر گستره، استفاده از اسناد و اقوال متناقض، اندك بودن مصالح و نانوشته ماندن بسیاری از پاره ها، تأكید بر شناختن آدم ها از طریق اشیاء متعلق به آنها، نفی تعلیق و انتظار و طرح نتیجه ی نهایی از ابتدا، تناسب شاعرانگی كلام با ساختار ذهنی ماجراها، و بافت دوری دادن به آغاز و پایان روایت، و تركیب امكانات زاویه ی دید اول شخصی و سوم شخصی با ذهن سیال.