مقدمه اي بر مقوله پيشرفت در عصر قاجاريه

پیشرفت و توسعه در ایران موضوعی است كه در ادبیات تاریخی بیش از دو سده سابقه دارد. پیش از ورود به این بحث در عصر قاجاریه توجه به چند نكته ضرورت دارد. "اصلاحات"، "پیشرفت"، "مدرنیزاسیون" و "توسعه" واژه هایی هستند كه به رغم اینكه مفاهیم علمی و اهداف متفاوت دارند، دقت لازم در به كار بردن آنها به چشم نمی خورد كه یك ریشه آن هم پوشانی مفاهیم و اهداف آنهاست. ورود در این مفاهیم موضوع بحث كنونی نیست و سخن حاضر بر مفروض آشكار بودن تعاریف آنها مبتنی است. در این رابطه با ذكر این نكته كه هدف از توسعه، توسعه اقتصادی و اجتماعی است، به این اشاره بسنده می شود كه هریك از آنها اهداف، هزینه و تبعات خاص خود را دارد كه باید تحمل شود. در حقیقت واقع بینانه نیست از دوره قاجاریه انتظار برداشتی مشابه درك كنونی از واژگان مذكور را داشت؛ برداشت سده بیستمی یا امروزی از واژه های مذكور با درك یك ایرانی اواخر سده هجدهم و اوایل قرن نوزدهم كاملا تفاوت دارد. مقاله حاضر در پی آن است كه این تفاوت ها را مورد نظر قرار دهد.