ايده‌ها و عناصر پايه براي شكل‌گيري نظريات معماري اسلامي

نظریات علوم اسلامی با توجه به وصف دینی ای كه به همراه دارند، باید بتوانند علاوه بر اثبات حجیت استنادشان به دین، از كارآمدی مناسب و درخور این انتساب بهره‌‌مند باشند. مبانی فلسفی، معرفت‌شناسی، روش‌شناسی و روشهای اثبات این حجیت و كارآمدی، قریب به هشتاد سال است كه در محافل دانشگاهی ایران و جهان اسلام مورد بحث و بررسی قرار گرفته و نظریه‌پردازی در زمینه معماری و شهرسازی اسلامی بایستی با توجه به این پشتوانه نظری و تاریخی صورت پذیرد. علی رغم اختلاف‌هایی اساسی كه در زمینه چگونگی تولید علوم اسلامی بین موافقان علم دینی وجود دارد؛ این مقاله با فرضیه امكان تدوین چهارچوب نظری علوم اسلامی به پشتوانه این تحقیقات، به بررسی آنها پرداخته و مبانی پارادایمی، روش‌شناسی و رویكردهای آن را معرفی نموده است، به نحوی كه استناد علم به دین در سه مرحله مبانی علم، اهداف علم و روش علم تحقق یابد. در زمینه مبانی علم، پیش‌فرضهای لازم برای نظریه‌پردازی معماری و شهرسازی اسلامی، در قالب مباحث انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی و دین‌شناسی ارائه شده و مرحله روش تولید نظریه با استفاده از نظریه معرفت‌شناسی و روش‌شناسی پارادایم علوم اسلامی و رویكرد علوم اجتماعی وحیانی مورد تحلیل قرار گرفته است. برای تعیین اهداف نظام معماری و شهرسازی از منظر دین، در چهارچوب نظریه قرارگاه­های رفتاری، معماری و شهرسازی به عنوان ظرف زندگی جامعه تعریف شده كه تعیین اهداف آن نیازمند تبیین مفهوم جامعه اسلامی و تعیین ابعاد، مولفه‌ها و شاخص­های آن می‌باشد. در مرحله ترجمه اهداف اجتماعی دین به زبان كالبد و محیط، نكته مهم و اساسی، توجه به حلقه‌ای واسط است كه از آن به نظام فعالیتها و الگوی رفتاری جامعه اسلامی یاد شده و در نهایت كاربرد چهارچوب نظری پیشنهادی و مدل مفهومی جامعه اسلامی در نظریه‌پردازی معماری و شهرسازی اسلامی بیان شده است.