دستور شدگي افعال حركتي در زبان فارسي

به طور كلی در زبان های مختلف از امكانات تحلیلی، تركیبی یا هر دو آن ها برای بیان مفاهیم دستوری استفاده می شود. امكانات تحلیلی شامل كلمات نقشی آزاد می شود، امكانات تركیبی نیز واژه بست ها و وندهای تصریفی را در بر می گیرد. افعال معین از جمله اجزاء مهم دستوری هستند كه هم میتوانند به صورت كلمات نقشی آزاد باشند و هم به شكل واژه بست. كلیه ی افعال معین از رهگذر دستوری شدگی پا به عرصه ی وجود می گذارند. دستوری شدگی فرایندی تدریجی است كه طی آن كلمات قاموسی با از دست دادن بعضی از مولفه های معنایی خود، خصوصیات دستوری كسب می كنند و به صورت كلمات نقشی در می آیند. كلمات نقشی نیز خود به تدریج می توانند دستوری تر شده و با از دست دادن استقلال واجی خود به صورت واژه بست و سپس وند تصریفی در آیند. نقطه ی آغاز دستوری شدگی واژگان است. تنها بعضی از كلمات در واژگان با معناهای خاص و در بافت معین دستوری می شوند. دسته ی مهمی از كلمات موجود در واژگان كه به طور بالقوه می توانند دستوری شوند، افعال حركتی هستند. دستوری شدگی افعال حركتی در بسیاری از زبان ها، از جمله زبان فارسی وقوع دارد. هدف ما در این مقاله بررسی آن دسته از افعال معین فارسی است كه از رهگذر دستوری شدگی افعال حركتی به وجود آمده اند. شواهد موجود از فارسی جدید نشان دهنده ی آن است كه این افعال عمدتاً در بیان مقولات دستوری مجهول، نمود و نیز به عنوان هم كرد در ساخت فعلی مركب مورد استفاده قرار گرفته اند.