101

اصول تركيب الادويه

اصول التراكيب

usul-u tarkib-il-adwiyya= usul-ut tarakib

سمرقندي، محمدبن علي، - 619هـ. ق. Samarqandi, Mohammad ebn-e 'ali (-1223)

قرن 7هـ. ق.

ناشناخته

984هـ. ق.

الحمدلله رب العالمين و صلواته علي نبيه محمد و آله اجمعين قال الشيخ الامام البارع الورع نجيب الملته و التين علامه الدهر افضل الزمان محمدبن علي بن عمر السمرقندي

يسير يفلف به الشعر سريعاً قبل ان يبرد و تيرك حتي يجف و كيتران اجتح اليه و قد يجعل بدن الحفظ ... يرد به شده السواد

ندارد

تك متني

عربي

60ص.

نسخ

خوانا

ندارد

ندارد

British Library

34526

OR 14155/2

ندارد

ميكروفيش , نسخه الكترونيكي

داروشناسي -- متون قديمي تا قرن 14 , پزشكي سنتي -- متون قديمي تا قرن 14 , پ‍زش‍ك‍ي‌ اس‍لام‍ي‌ -- م‍ت‍ون‌ ق‍دي‍م‍ي‌ ت‍ا ق‍رن‌ 14

طب، قواي ادويه، اصول تركيب، خواص دارو، داروسازي، زمان مصرف دارو، نحوه مصرف دارو، قرابادين

610

پزشكي

مالك حقوقي (خريداري نسخه ديجيتال)

كامل

34526

دارد

20

افتادگي ندارد.

image/jpg

ابوحامد محمد بن على بن عمر سمرقندى ملقب به نجيب‌الدين (متوفاي 619ق)، پزشك، داروشناس، روانشناس، چشم‌پزشك مشهور دوره خوارزمشاهى، معاصر فخر رازى (متوفى 606ق)، طبيب مسلمان و از مردم سمرقند . وي در تاريخي نامشخص در سمرقند به دنيا آمد و بعدها به شهر هرات مهاجرت كرد. او همواره به عنوان يكي از پزشكان سرشناس هرات به حساب مي‌آمده و تاريخ‌نگاران در همه جا از او با الفاظ احترام آميز «مولانا» نام برده‌اند كه نشان مي‌دهد، علاوه بر علوم طبي به برخي ديگر از علوم متداول آن زمان نيز احاطه داشته، اما تنها كتابها و مقالات طبي وي برجاي مانده است. ذكر نام او در كتاب طبقات اعيان الشيعه و الذريعه نشان ميدهد كه معتقد به مذهب شيعه بوده است. از يك حكايت در قرن هشتم در كتاب خارستان خوافي برمي‌آيد كه مهارتش، چنان مشهور بود كه از عراق نيز براي آموختن طب نزد او مي‌آمدند. از اين حكايت به دست مي‌آيد كه او مدتي در خوارزم به تدريس طب مشغول بوده است. گويا نجيب‌الدين به طور كامل به اصول روانشناسي و روان درماني نيز واقف بوده است. وي در مقدمة كتاب خود به سفر علمياش به بغداد، اشاره كرده است. از نمونه اكتشافات و نوآوريهاي نجيب‌الدين، كشف بيماري ورم كليه يا هيدرونفروز است. در كتب پزشكي، كاشف اين بيماري ريچارد برايت از دانشمندان قرن هيجدهم ميلادي ذكر شده؛ اما ماهيت اين بيماري قرنها پـيش از او به وسيله نجيب‌الدين سمرقندي كشف و به خوبي شرح داده شده بود. در اوان حمله مغول زنده بود و در همان گيرودار، در فتنه مغول، در هرات، در سال 619ق كشته شد. در مورد نحوه كشته شدن او نيز آورده‌اندكه چنگيز خان (557 تا 624ق) فرمان حمله به خراسان را در فواصل سال‌هاي 617 تا 619ق به پسرش تولوي (576 تا 630ق) صادر كرد، تولوي نيز بعد از حمله به مرو، طوس، سرخس و نيشابور، در سال 619ق به هرات حمله كرد و اين شهر بزرگ را نابود كرد، احتمالا در بين يكصد و پنجاه هزار نفري كه در هرات در سال 619ق كشته شدند، نجيب‌الدين سمرقندي نيز بوده است (ويكي نور، مدخل «نجيب سمرقندي، محمد بن علي»).

ابوحامد محمد بن علي بن عمر سمرقندي ملقب به «نجيب الدين» نجيب سمرقندي، محمد بن علي نجيب الدين سمرقندي‌ ابوحامد محمد بن علي سمرقندي (ويكي نور، مدخل «نجيب سمرقندي، محمد بن علي»).

سمرقندي تأليفات بسيارى در زمينه پزشكى و داروشناسى داشت. آثار او در سراسر دنياى اسلام شهرت فراوان يافت، مخصوصاً كتاب «الاسباب و العلامات» كه از مهمترين كتاب‌هاى پزشكى قديم بوده و دست كم تا پنج قرن از نفوذ بسيارى برخوردار بود. اين كتاب درباره بيمارى‌هاى جزئى و علت، علامت و علاج آن‌ها تأليف شده و هيچ يك از بيمارى‌هايى كه تا آن زمان شناخته روزگار بود، در آن ناگفته نمانده و درباره درمان هر يك از آن‌ها خلاصه‌اى از كتاب‌هاى معتبر پزشكان نقل شده بود. وى در تأليف اين كتاب در علم پزشكى و درمان، از درمان‌هاى بقراط و قانون ابن سينا بهره گرفته است. از ديگر آثار وى «الفرق بين الامراض المشكله» است. وى غير از اين دو كتاب آثارى ديگر در طب، داروشناسى و حفظ الصحه دارد، مانند «اصول التراكيب» يا «اصول ادويه» و «قرابادين»، كه در عيون الانباء اين كتاب تحت دو عنوان «قرابادين كبير» و «قرابادين صغير» آمده است. «الادويه مفرده» درباره دارو، «الاغذيه و الاشربه للاصحاء»، «مداواة و جمع المفاصل» درباره ورم مفاصل و مداواى آن، «قوانين الادوية القلبية»، «الاطعمة للاصحاء»، «الاطعمة للمرضى»، «مقالة فى كيفية تركيب طبقات العين» و «الصناعة» از ديگر آثار ايشان مى‌باشد (ويكي نور، مدخل «نجيب سمرقندي، محمد بن علي»). اس‍م‍اع‍ي‍ل‌ پ‍اش‍ا در ه‍دي‍ه‌ ال‍ع‍ارف‍ي‍ن‌، ك‍ت‍اب‍ه‍اي‌ زي‍ر را ب‍ه‌ وي‌ ن‍س‍ب‍ت‌ داده‌ اس‍ت: ادوي‍ه‌ م‍ف‍رده‌، اس‍ب‍اب‌ و ع‍لام‍ات‌ در پ‍زش‍ك‍ي‌، اص‍ول‌ ال‍ت‍رك‍ي‍ب‌ اغ‍ذي‍ه‌ و اش‍رب‍ه‌ س‍ال‍م‍ان‌، اغ‍ذي‍ه‌ و اش‍رب‍ه‌ ب‍ي‍م‍اران‌، ق‍راب‍اذي‍ن‌ ك‍وچ‍ك‌، ق‍راب‍اذي‍ن‌ ب‍زرگ‌، رس‍ال‍ه‌اي‌ در م‍ع‍ال‍ج‍ه‌ درد م‍ف‍اص‍ل‌ و ج‍ز آن‍ه‍ا. از ه‍م‍ه‌ اي‍ن‍ه‍ا اس‍ب‍اب‌ و ع‍لام‍ات‌ ب‍ا ش‍رح‍ي‌ ك‍ه‌ ن‍ف‍ي‍س‌ ع‍وض‌ ك‍رم‍ان‍ي‌ (م‌. 841) پ‍زش‍ك‍ي‌ ال‍غ‌ب‍ي‍ك‌ (ت‍ول‍د 797، ش‍اه‌ 850، ك‍ش‍ت‍ه‌ 853) ت‍ي‍م‍وري‌ ب‍ه‌ س‍ال‌ 827 ب‍ر آن‌ ن‍گ‍اش‍ت‍ه‌، در ك‍ل‍ك‍ت‍ه‌ ب‍ه‌ س‍ال‌ 1836 در 755 ص‍ف‍ح‍ه‌ چ‍اپ‌ ش‍ده‌ اس‍ت‌ (فهرست كتابخانه ملي ايران).

سمرقندى در مقدمه كتاب مى‌گويد كه تقرب به خداوند متعال به هر وسيله‌اى واجب است و چه بهتر كه اين وسيله، وسيله‌اى باشد كه نفع آن به عموم مردم برسد و سپس دانش طب را ذريعه‌اى براي تقرب به خداوند بيان مى‌كند. وى انگيزه‌اش را از نگارش اين اثر نگارش كتابى مفيد و سهل الوصول در رابطه با ادويه و اصول تركيب آن دانسته است (ويكي نور، مدخل «اصول تركيب الادويه»).

اصول تركيب الادوية تأليف نجيب‌الدين محمد بن على بن عمر سمرقندى (متوفى 619ق) را بايد از جمله قرابادينها شمرد كه به بيان اصول اساسي داروسازي در طب سنتي و بيان تركيبات و تداخل داريي پرداخته است. كتاب مشتمل بر يك مقدمه تحقيقى و 19 باب است. مصحّح در مقدمه‌اى كوتاه مطالبى پيرامون زندگى مؤلف و آثار او، شيوه تصحيح كتاب و اصول تركيب ادويه و جايگاه آن نگاشته است. مؤلف در بعضى از ابواب به ساخت نوعى خاص از دارو مى‌پردازد و در بعضى ديگر به داروهايى براي بيمارى خاص اشاره مى‌كند. وى نسخه‌هايى را همراه با خواص آنها و شيوه ساخت و تركيب ادويه ذكر مى‌كند. همچنين به نحوه و زمان مصرف بعضى از داروها نيز اشاره مى‌كند. در ابتداى بعضى از بخش‌ها نيز به بعضى مباحث كلى مرتبط با آن بخش مى‌پردازد. مبحث تركيب ادويه (قرابادين) از مباحث مهم در طب است، چرا كه در درمان بيمارى‌ها آنچه بيش از همه مورد توجه است داروها است كه ساخت داروها نيز بدون آشنايى و تسلط بر مباحث تركيب ادويه امكان‌پذير نيست. سمرقندى نيز با توجه به اين اهميت به تحرير اين كتاب همت گماشته است (ويكي نور، مدخل «اصول تركيب الادويه»). اين كتاب از تأليفات نجيب الدين ابوحامد محمد سمرقندى است كه به لحاظ اين كه فهرست مطالب ابواب آن را ضمن معرفى يك نسخه از آن (منضم به الاطعمه المرضى، تحت رقم 14124) مشروحا خواهيم نگاشت در اينجا متعرض ايراد آن نمى شويم و فقط همانگونه كه در حاشيه مربوط به وصف يك نسخه ديگر از اين كتاب (منضم به تذكره الكحالين بشماره 5063) وعده كرده ايم مقدمه اين نسخه را كه با نسخه منضم به اطعمه المرضى فرق دارد اندكى مشروح تر مى آوريم. (غلامعلى عرفانيان). كتابي در بيان معرفت قواى ادويه و قوانين و اصول تركيب آنهاست، در نوزده باب باين شرح: الف- في الاشربة و الربوب ب-في الجوارشات و المعجونات ج-في الحبوب المسهله و الايارجات د-في المطبوخات و النقوعات هـ-في الحقن و الشيافات و الفرازج و-في ادوية القي ز-في اللعوقات ح-في الاقراص ط-في السفوفات و القمايح ي-في الاضمدة و الاطلية و الكمادات يا-في الادهان يب-في ادوية العين يج-في المراهم و الذرورات يد-في السنونات يه-في الغراغر يو-في المربيات يز-في السعوطات و الفطوسات و الشمومات و البخورات يح-في النطولات يط-في ادوية الشعر (غلامعلي عرفانيان) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج 1، ص 244).

كتابي در بيان معرفت قواى ادويه و قوانين و اصول تركيب آنهاست. وى نسخه‌هايى را همراه با خواص آنها و شيوه ساخت و تركيب ادويه ذكر مى‌كند. همچنين به نحوه و زمان مصرف بعضى از داروها نيز اشاره مى‌كند (ويكي نور، مدخل «اصول تركيب الادويه»).

مؤلف در نگارش اين اثر سعى نموده اولاً موارد كاربردى و سودمند را نقل كند، از اين‌رو اين اثر در مقايسه با بسيارى از كتاب‌هاى قرابادين ديگر مختصر و موجز است. ثانياً سعى كرده مباحث مهم و اصلى را از قلم نيندازد به همين سبب -با وجود اختصار- اثرى جامع است. افزون بر اين، شيوه بيان مطالب و نثر ساده و روان مؤلف نيز مطالعه كتاب را براي كسانى كه به زبان عربى آشنايى دارند سهل مى‌كند (ويكي نور، مدخل «اصول تركيب الادويه»).

اين كتاب شامل 19 باب به شرح زير است: الف- فى الاشربه و الربوب ب- فى الجوارشات و المعجونات ج- فى الحبوب المسهله و الايارجات د- فى المطبوخات و النقوعات ه-- فى الحقن و الشيافات و الفرازج و- فى ادويه القى ز- فى اللعوقات ح- فى الاقراص ط- فى السفوفات و القمايح ى- فى الاضمده و الاطليه و الكمادات يا- فى الادهان يب- فى ادويه العين يج- فى المراهم و الذرورات يد- فى السنونات يه- فى الغراغر يو- فى المربيات يز- فى السعوطات و الفطوسات و الشمومات و البخورات يح- فى النطولات يط- فى ادويه الشعر

كمبود ندارد.

نسخه هاي ديگر اثر با مشخصات زير چاپ و يا تصحيح شده است: كتاب به همت نجلاء قاسم عباس و بر اساس سه نسخه خطى موجود در كتابخانه موزه عراق تصحيح و تحقيق شده است. علاوه بر تصحيح متن، تدوين و تنظيم فهرست مصطلحات طبى، فهرست ادويه گياهى، فهرست ادويه معدنى، فهرست داروهاى مركب و معرفى اوزان به كار رفته در متن كتاب و بيان معادل امروزى اين اوزان از ديگر كارهايى است كه محقق اين اثر انجام داده است. فهرست مطالب نيز در انتهاى كتاب آمده است. پاورقى‌هاى نسبتاً مفصل اين اثر پيرامون اختلاف نسخ، توضيح و شرح لغات، مفردات و امراض تدوين شده است (ويكي نور، مدخل «اصول تركيب الادويه»). [ب‍غ‍داد]: ج‍ام‍ع‍ة ب‍غ‍داد، م‍رك‍ز اح‍ي‍اآ ال‍ت‍راث‌ ال‍ع‍ل‍م‍ي‌ ال‍ع‍رب‍ي‌ ، 1989م‌ = 1368. تهران: موسسه مطالعات تاريخ پزشكي، طب اسلامي و مكمل دانشگاه علوم پزشكي تهران، 1390.

931. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 3/ 4401 آغاز نسخه: بسمله. حمدله ... قال الامام ... السمرقندى ... ان الواجب على كل ذى لب ان يتقرب الى الله.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 613 ق، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ انجام افتاده در باب 3. عناوين و نشان شنگرف.؛ كاغذ: ترمه، جلد: ميشن ترياكى نو، تعداد صفحات:، 29 سطر، اندازه: 8/ 8* 1/ 17 سم [ملك- ف: 7- 383] 932. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 2/ 10860 خط: نسخ، كاتب: فتوى، حسن بن شاپور، تا: 14 جمادى الاول 668 ق؛ عناوين و نشانيها شنگرف؛ جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 39 برگ، 188 پ- 227 پ، 17 سطر، اندازه: 20* 15 سم [مرعشى: ف: 27- 281] 933. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 2/ 6534 خط: نسخ، كاتب: ابوالغنايم بن احمد بن ابى الفضايل، تا: يكشنبه از شعبان 671 ق؛ عناوين به شنگرف يا مشكى درشت. تصحيح شده است با حاشيه نويسى مختصر. در آغاز تملك ابن ابوالقاسم با مهر مربع ديده مى شود. بسيارى از برگها جابجا صحافى شده است.؛ جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 45 برگ، 41 پ- 86 پ، 19 سطر، اندازه: 5/ 9* 19 سم [شورا: ف: 20- 109] 934. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 8/ 536 خط: نسخ ريز، كاتب: طبيب، مظهرالدين بن نصير، تا: در پايان ذى القعده 747 ق؛ عنوان و نشان شنگرف (14434)؛ كاغذ: سفيد، جلد: تيماج زرد حنايى ضربى مقوايى، تعداد صفحات:، 25 سطر 9* 12 سطر، اندازه: 15* 21 سم [سنا: ف: 1- 343] 935. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 13998 آغاز نسخه: بسمله حمدله قال السيد العالم سيد الحكماءنجيب الدين بقيه السلف محمد بن على بن عمر السمرقندى قدس الله روحه ان الواجب على كل ذى لب ان يتقرب الى الله تعالى و يتوسل اليه بكل ما تيسر له من القربات و احسن الوسائل و اجود الذرايع بعد امتثال الاوامر و النواهى ما يعود الى نفع المسلمين (در نسخه منضم به تذكره الكحالين: نفع الناس) عامه و يرجع الى دفع الاذى عنهم خاصه (فقط در اين نسخه) و البحث [عن] علم الطب و معالجهالمرضى و الاهتمام بخلاصهم و التماس الصحه لهم مع ما فى ذلك من تحرى صلاح المسلمين و اجواز (كذا، صحيح: احراز) المثوبه من رب العالمين يكون اظهار الحكم بحكم الله تعالى و بحثا عنها و نظرا فى الايات الافاق و الانفس و استدلالا على علمه و قدرته لمن يتعاطى هذه الصناعه و يزاولها اصول تركيب الادويه مختصرا بحسب الوقت و الحال متحريا سهوله طريق الانتفاع بها و تسهيلا للمستفيدين منها فانى رأيت اطباء دار المرضى بمدينه السلام عمرها الله تعالى اختصر و اعلى عده نسخ من المركبات الخ.؛ انجام نسخه: و يجعل بدل العفص البزغند اذا لم يرد به شده السواد و الله اعلم تم الكتاب. خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 8؛ كاتب نامعلوم. عناوين بشنگرف. (ضربى با ترنج و سرترنج و سجاف تيماج) واقف فاضلخان (در سنه 1065 بر مدرسه خود كه در سنه 1363 شمسى به كتابخانه آستان قدس انتقال يافته است).؛ واقف: فاضل خان، تاريخ وقف: 1065؛ كاغذ: نخودى، جلد: ميشن خرمائى دو رو، تعداد صفحات: 29 برگ، 27 س، 11* 16/ 2 سطر [آستان قدس- ف: 19- 18] 936. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 2/ 14124 آغاز نسخه: بسمله حمدله قال الامام العلامه سيد الحكماء ... انه لا ينبغى للطبيب ان يعالج كل ما يحدث فى البدن من الامور اليسيره و التغيرات القليله بعلاج بل يدبر ذلك بتغيير التدبير و تعديل الامور الضروريه السته.؛ انجام نسخه: و قد يجعل بدل العفص البزغند اذا لم يرد به شده السواد و الله تعالى اعلم بالصواب. خط: نسخ، بى كاتب، تا: اواسطقرن 8؛ عناوين بشنگرف. واقف فاضلخان (در سنه 1065 وقف بر مدرسه خود نموده و در سنه 1363 شمسى به كتابخانه انتقال يافته).؛ واقف: فاضل خان، تاريخ وقف: 1065؛ كاغذ: نخودى، جلد: تيماج فرنگى ماشى و عطف و گوشه تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 37 برگ، 24 س، 6/ 2* 15/ 5 سطر، اندازه: 10* 18 سم [آستان قدس- ف: 19- 21] 937. قم؛ گلپايگانى؛ شماره نسخه: 8720- 170/ 58 آغاز نسخه: بسمله، حمدله اما بعد قال الشيخ الامام الاجل نجيب الدين على بن محمد السمرقندى الطبيب رحمه الله ان الواجب على كل ذى لب ان يتقرب الى الله تعالى؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: 905 ق؛ در پايان نسخه حاضر بخشى با عنوان «هذا فصل فى الادويه القلبيه ملحق باصول التراكيب من مصنفه» در 4 برگ آمده است. در اول نسخه تملك محمدرضى بن محمد مسيح طبيب و تملك محمد بن فيض الله طباطبايى و در آخر نسخه، نسخه طبى به نقل از قطب الدين شيرازى ظاهرا تاريخ كتابت دست كارى شده است.؛ تعداد صفحات: 103 برگ، 11 سطر، اندازه: 8* 13 سم [گلپايگانى- ف: 1- 401] 938. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 4762- 3 آغاز نسخه: (الحمدلله رب العالمين و الصلاه و السلام على خير خلقه محمد و آله ... احببت ان اجمع من كتب الطب لمن يتعاطى هذه الصناعه ويزاولها اصول تركيب الادويه ...)؛ كاتب: شاه حسين بن سيف الدين بن حسين، تا: 19 رمضان 935 ق؛ تعداد صفحات: 132 صفحه، 17 سطر سطر، اندازه: 18* 5/ 10 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 29] 939. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 5125 آغاز نسخه: بسمله حمدله قال السيد العالم سيد الحكماءنجيب الدين بقيه السلف محمد بن على بن عمر السمرقندى قدس الله روحه ان الواجب على كل ذى لب ان يتقرب الى الله تعالى و يتوسل اليه بكل ما تيسر له من القربات و احسن الوسائل و اجود الذرايع بعد امتثال الاوامر و النواهى ما يعود الى نفع المسلمين (در نسخه منضم به تذكره الكحالين: نفع الناس) عامه و يرجع الى دفع الاذى عنهم خاصه (فقط در اين نسخه) و البحث [عن] علم الطب و معالجهالمرضى و الاهتمام بخلاصهم و التماس الصحه لهم مع ما فى ذلك من تحرى صلاح المسلمين و اجواز (كذا، صحيح: احراز) المثوبه من رب العالمين يكون اظهار الحكم بحكم الله تعالى و بحثا عنها و نظرا فى الايات الافاق و الانفس و استدلالا على علمه و قدرته لمن يتعاطى هذه الصناعه و يزاولها اصول تركيب الادويه مختصرا بحسب الوقت و الحال متحريا سهوله طريق الانتفاع بها و تسهيلا للمستفدين منها فانى رأيت اطباء دار المرضى بمدينه السلام عمرها الله تعالى اختصر و اعلى عده نسخ من المركبات الخ.؛ انجام نسخه: و يجعل بدل العفص البزغند اذا لم يرد به شده السواد و الله اعلم تم الكتاب. خط: نستعليق، بى كاتب، تا: ربيع الثانى 988 ق؛ اين نسخه مذيل است به كتاب الاغذيه و الاشربه از تأليفات نجيب الدين ابو حامد سمرقندى مذكور كه آنرا در موقع خود با دو نسخه ديگر معرفى خواهيم نمود، ان شاءالله العزيز، كاتب نامعلوم. عناوين به شنگرف. بقيه مشخصات برابر است عينا با نسخه «الاغذيه و الاشربه» موصوف در صفحات بعد (تحت رقم 5125).؛ كاغذ: نخودى، [آستان قدس- ف: 19- 19] 940. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 1/ 5125 خط: نستعليق، بى كاتب، تا: جمادى الاولى 988 ق؛ عناوين بشنگرف.؛ جلد: تيماج خرمائى ساده، تعداد صفحات: 48 برگ، 15 سطر، اندازه: 5/ 12* 5/ 18 سم [آستان قدس- ف: 19- 33] 941. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 2/ 5063 آغاز نسخه: بسمله حمدله و بعد فان الواجب على كل ذى لب ان يتقرب الى الله تعالى و يتوسل اليه بكل ما تيسرله.؛ انجام نسخه: اذا لم يرد شده السواد خط: نستعليق، بى كاتب، تا: جمادى الثانى 996 ق، جا: مدرسه جديد عبدالله بهادرخان؛ عناوين بشنگرف.؛ كاغذ: نخودى آهار مهره، جلد: تيماج مشكى ساده، تعداد صفحات: 48 برگ، 17 س، 7/ 2* 11/ 3 سطر، اندازه: 12* 5/ 18 سم [آستان قدس- ف: 19- 93] 942. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 69/ 360 خط: نستعليق، كاتب: طبيب حموى، محمد بن مؤيد، تا: روز شنبه 19 رجب 1008 ق، جا: كرمان؛ عنوان و نشان شنگرف.؛ كاغذ: سفيد، [سنا: ف: 1- 192] 943. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 3414 بى كاتب، تا: 12 ذى الحجه 1012 ق؛ جيده الخط كتبت بالمدادين الاسود و الاحمر. تملكها محمد جعفر بن ميرزا محمد رفيع؛ تعداد صفحات: 96 صفحه، 21 سطر سطر، اندازه: 5/ 20* 13 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 31] 944. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 1/ 7467 آغاز نسخه: الحمدلله رب العالمين .. قال الامام العلامه ... ان الواجب على كل مسلم ذى لب أن يتقرب الى الله و يتوسل اليه بكل ماتيسر له من القربات.؛ انجام نسخه: و قد يجعل بدل العفص الترغند اذا لم يرد به شده السواد، و الله اعلم. خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1049 ق؛ عناوين و نشانيها شنگرف.؛ جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات:، 1 پ- 36 ر، مختلف سطر، اندازه: 26* 18 سم [مرعشى: ف: 19- 266] 945. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 1/ 7549 خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11؛ كاغذ: سپاهانى، جلد: تيماج مشكى ترنجى گرد و عطف ترياكى، تعداد صفحات: 12 برگ، 1- 13، 20 س 6* 12/ 5 سطر، قطع: ربعى، اندازه: 5/ 2* 5/ 18 سم [دانشگاه تهران: ف: 16- 622] 946. صنعا؛ دار المخطوطات و المكتبه الغربيه بالجامع الكبير؛ شماره نسخه: ض 3/ 2755 فائده من حاميه كتاب منسوب إلى ابن أبى نفيس القرشى فى بحث السل، فى 47؛ خط: نسخ، كاتب: حوثى صنعانى، ابراهيم بن عبدالله، تا: يوم الخميس رمضان 1217 ق؛ تعداد صفحات: 12 برگ، 35- 46، 26 سطر، اندازه: 17* 24 سم [مخطوطات اليمنيه: 2- 1338] 947. صنعا؛ دار المخطوطات و المكتبه الغربيه بالجامع الكبير؛ شماره نسخه: ض 4/ 2755 فائده من حاميه كتاب منسوب إلى ابن أبى نفيس القرشى فى بحث السل فى 47؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: فى يوم الخميس 5 رمضان 1217 ق؛ تعداد صفحات: 12 برگ، 35- 46، 26 سطر، اندازه: 17* 24 سم [مخطوطات اليمنيه: 2- 1354] 948. صنعا؛ دار المخطوطات و المكتبه الغربيه بالجامع الكبير؛ شماره نسخه: 2755 بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 12 برگ، 35- 46، سطر [مخطوطات اليمنيه: 2- 1337] 949. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 22865- 2 بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 104 صفحه، 21 سطر سطر، اندازه: 22* 5/ 13 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 31] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج 1، ص 245).

كتاب ها سمرقندي، محمدبن علي (1390). اصول تركيب الادويه. تهران: موسسه مطالعات تاريخ پزشكي، طب اسلامي و مكمل دانشگاه علوم پزشكي تهران. مقالات 1. گلشني، سيدعليرضا، عباسي، جواد، ايمانپور، محمدتقي، فروزاني، سيد ابوالقاسم (1397). بررسي زندگاني و آثار پزشكي حكيم نجيب الدين سمرقندي. مجله طب سنتي اسلام و ايران، 9 (3)، 211-218. 2. نادري، نگار (1396). سمرقندي، نجيب الدين. دانشنامه جهان اسلام، ج. 24، 541 – 543. 3. مقدس، احسان (1393). ذكر الادويه المسهله و خواصها اثر نجيب الدين سمرقندي. پيام بهارستان، 23، 309- 324.

[فهرست آستان قدس 19/ 18- 19 و 21 و 33 و 19/ 93؛ مرعشى 19/ 266 و 27/ 281؛ كتابخانه ملك 7/ 383؛ مجلس سنا 1/ 343؛ دانشگاه تهران 16/ 622؛ الطب الصيدليه ص 29 و 30 و 31؛ معجم المؤلفين 11- 31؛ كشف 1- 13؛ هديه العارفين 2- 110؛ الذريعه 2- 179؛ مجلس شورا 20/ 109] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج 1، ص 245).

نسخه رنگي اثر در آدرس زير موجود است: https://www.qdl.qa/en/archive/81055/vdc_100145405131.0x000054