104

البصر و البصيره

البصر و البصيرة في علم العين و عللها و مداواتها

ثابت بن قره، 221- 288هـ. ق. sabet ebn-e qurre (837- 902)

قرن 3هـ. ق.

893هـ. ق.

الحمد ا... العالم با كليفيات المحصي المكيات المدرك لغوامض الدينيات الذي لو تشتبه عليه الفات

قد احتكم و احمد فاخرجه و خذ منه عشرين ردهما و من انت خمسه دراهم يدق و ينحل و يذر به العين و هو مجرب

دارد

تك متني

عربي

320ص.

نسخ معرب

خوانا

ندارد

ندارد

British Library

34433-34436

OR 11772

ندارد

ميكروفيش , نسخه الكترونيكي

پ كاتب الانصاري، عبدالرحيم بن يونس ابن ابي الحسين

چشم پزشكي - متون قديمي تا قرن 14 , چشم - بيماري ها و نقص ها - متون قديمي تا قرن 14 , داروشناسي -- متون قديمي تا قرن 14

طب-چشم- چشم پزشكي- بيماري هاي چشم- تركيب چشم- لايه هاي چشم- العين- امراض العين-درمان چشم- علائم

پزشكي

مالك حقوقي (خريداري نسخه ديجيتال)

كامل

34433

دارد

19

افتادگي ندارد.

image/jpg

أبوالحسن ثابت بن قرة بن مروان بن ثابت بن كرايا بن ابراهيم بن كرايا بن مارينوس حرانى (211-288ق)، مشهور به صابى، پزشك و فيلسوف و رياضي‌دان، موسيقي‌دان، از بزرگترين مترجمان زبان يوناني و سرياني دوره‌ى عباسى. در پنج شنبه 21 ماه صفر سال 211ق، در منطقه حران، ديده به جهان گشود. او در ابتداء در زادگاهش به پيشه صرافى اشتغال داشت، ولى پس از مدتى به بغداد رفته و با پيوستن به حلقه درسى محمّد بن موسى كه از ديار روم بازگشته بود، به تحصيل علوم همت گماشت، به گونه‌اى كه در علوم طبيعى- خصوصاً طب و نجوم- سرآمد هم‌روزگاران خود شد. وى به زبان‌هاى يونانى و سريانى مسلط بوده و از اين رو بسيارى از آثار يونانيان- خصوصاً جالينوس - را پس از جمع‌آورى، به عربى ترجمه نموده است كه از آن جمله مى‌توان به جمع‌آورى كتاب سوء مزاج مختلف جالينوس و يا كتاب أدويه مفرده جالينوس اشاره كرد. وى صابى مذهب بوده، هر چند به سبب پاره‌اى از انديشه‌هاى انحرافى‌اش از سوى هم‌كيشانش طرد شد و اين باعث شد تا وى مدتى در ظاهر اظهار توبه و پشيمانى كند، ولى گويا اين پشيمانى‌ها تنها زبانى بوده، از اين رو رديه‌هايى بر انديشه‌هاى انحرافى او از سوى علماى اسلامى تأليف شد. از شاگردان او مى‌توان به عيسى بن أسيد نصرانى اشاره كرد كه نزد ثابت ارج و قرب ويژه‌اى داشت. همچنين از ابن يوسف معروف به ابن أبى الثناء به عنوان شاگرد او در فلسفه و طب ياد شده است. وى در دربار عباسيان- خصوصاً معتضد عباسى- جايگاه ارزنده‌اى داشته است، به گونه‌اى كه در دربار معتضد منصب منجمى به او اعطاء شده بود. بيشترين شهرت ثابت بن قره به واسطه طرح نظريه «حركت نوساني اعتدالين» است كه براي توضيح اين حركت، فلك تازه‌اي بر هشت فلك نجوم بطلميوس افزود و منجمان پس از او نيز اين نظريه را پذيرفتند. ابن ابى اصبيعه درباره او مى‌نويسد: «كسى در روزگار ثابت بن قره در طب و فلسفه هم شأن او نبود». اين دانشمند، نقش مهمي را در پر بار كردن فرهنگ اسلامي از طريق ترجمه آثار يوناني و سرياني به زبان عربي داشت. وي آثار جاوداني در طب، فلسفه و نجوم از خود برجا گذاشته است و نوشته‌هاي او در رشته رياضي، تأثير بسيار زيادي در دانشمندان مسلمان داشته و علاوه بر مسلمين، نظريات علمي او در سراسر قرون وسطي در مغرب زمين شنيده مي‌شد. وى در 28 صفر سال 288ق در حالى كه 77 سال داشت، در بغداد درگذشت (ويكي نور، مدخل «ثابت بن قره»). ثابت در دوران اوج نهضت ترجمه مي‌زيست و با تسلطي كه بر زبانهاي سرياني و يوناني داشت، ‌يكي از مؤثرترين كسان در اين نهضت بود. با اين حال، او تنها مترجم نبود، بلكه فيلسوفي نوانديش و رياضي‌داني نوآور و پزشكي ماهر بود. ترجمه‌ها و اصلاحها و نوشته‌هاي ثابت بيشتر علوم زمان او را در بر مي‌گيرد (معصومي همداني، دايره المعارف بزرگ اسلامي، مدخل «ثابت بن قره»). در منابع از تبحر ثابت در فلسفه سخن گفته‌اند، چنانكه ابن كثير او را فيلسوف، و علي بن زيد بيهقي او را حكيمي فاضل دانسته است. ابن ابي‌اصيبعه وي را در جنبه‌هاي گوناگون فلسفه در زمان خود بي‌نظير خوانده و ابن صاعد اندلسي او را در رديف يعقوب بن اسحاق كِنْدي و قُسطا بن لوقا، دو تن از عالم‌ترين افراد در فلسفه در جهان اسلام در قرن سوم، دانسته است. از نظر ابوسليمان سجستاني منزلت علمي ثابت در حدي است كه مي‌توان او را حد واسط يحيي نحوي و بُرُقْلُس دانست (ويكي فقه، مدخل «ثابت بن قره»).

ابن قره الحراني حراني، ثابت بن قره (ويكي نور، مدخل «ثابت بن قره»).

ثابت در بيشتر شاخه‌هاي فلسفه آثاري داشته است. عمدۀ اين آثار تلخيصهايي است كه او از آثار ارسطو، و گاه افلاطون، فراهم آورده است. ما در اينجا اين آثار را بر حسب موضوع مي‌آوريم: الف ـ منطق 1. «المدخل الي المنطق»؛ 2. «اختصار قاطيغورياس، باري ارمنياس و القياس»، تلخيص كتابهاي مقولات و عبارت و قياس ارسطو؛ 3. «جوامع عملها لباري‌ارمنياس»، تلخيص تركيبي كتاب عبارت ارسطو. شايد بخشي از اثر پيشين بوده است (در بارۀ مفهوم جوامع)؛ 4. «مختصرات في المنطق»، در 3 بخش. شايد همان اثر شمارۀ 1 بوده است؛ 5. «كتاب في جوامع انالوطيقا الاول»، تلخيص كتاب « قياس» ارسطو؛ 6. «كتاب في التصرف في اشكال القياس»؛ 7. «اختصار المنطق»؛ 8. «نوادر محفوظة من طوبيقا»، دربارۀ مواضع جدل؛ 9. «في اغاليط السوفسطاييين». ب ـ مابعدالطبيعه 10. «اختصار كتاب مابعدالطبيعة»، تلخيص «مابعدالطبيعۀ» ارسطو ج ـ طبيعيات 11. «كتاب في شرح السماع الطبيعي». شايد همان تفسير بخشي از مقالۀ اول «طبيعيات» ارسطو باشد كه قفطي در جاي ديگري (ص39) از آن ياد كرده است. ابن ‌ابي ‌اصيبعه (1/ 219) هم مي‌گويد كه اين كتاب به سبب مرگ ثابت ناتمام ماند؛ 12. «مقالة في تولد النار بين حجرين»، دربارۀ پيدايش آتش براثر بر هم خوردن دو سنگ؛ 13. «في سبب خلق الجبال». اين رساله ظاهراً از ميان رفته است. ابوحيان توحيدي در «الهوامل و الشوامل» (ص354-356) فصلي را از قول ابوعلي‌مسكويه، با عنوان «الحكمة في كون الجبال» به همين مسئله اختصاص داده، و در پايان آن آورده است كه ثابت بن قره مقاله‌اي در منافع كوهها دارد و هركس كه طالب اطلاع بيشتر در اين باره باشد، بايد به آن رجوع كند. بنابراين، به احتمال زياد مطالب اين مقاله از نوع مطالبي بوده است كه ابوعلي مسكويه ذكر كرده، و بيشتر بيان فوايدي است كه بر وجود كوهها بر روي زمين مترتب است و غاياتي كه از آفرينش آنها در نظر بوده است؛ 14. «في سبب الذي له جعلت مياه البحر مالحة»، دربارۀ علت شوري آب درياها. موضوع اين رساله مسئله‌اي است كه از زمان ارسطو مورد بحث بوده است. از اين رساله نسخه‌هايي باقي مانده است. ابوحيان توحيدي در «الهوامل و الشوامل» (ص359) از قول ابوعلي مسكويه به اين پرسش جواب داده است. اين پاسخ، بر خلاف پاسخ پرسش پيشين غايت‌باورانه نيست. معلوم نيست بين اين جواب و جواب ثابت به همين سؤال چه نسبتي هست. جز اين آثار، ابن‌نديم ترجمۀ كتابي به نام «جوامع تفسيركلام ارسطاطاليس في الهالة وقوس القزح» را به ثابت نسبت داده كه خود نسخه‌اي از آن را به خط يحيي بن عدي ديده بوده است. نام مؤلف اين اثر را ابن‌ نديم «ابافروديطوس» آورده است (ص 314). د ـ روان‌شناسي، اخلاق و سياست 15. «كتاب في النفس»؛ 16. «مقالة في النظر في امر النفس»؛ 17. «في الرد على من قال ان النفس مزاج»، در رد آنان كه نفس را مزاج دانسته‌اند. اين نظر را كه نفس مزاج، يعني حاصل تركيب عناصر سازندۀ بدن است، بسياري از حكماي دورۀ اسلامي رد كرده‌اند (قس: ابن‌سينا، «الشفاء»، 15-16، «المباحثات»، 68-69. 18. «مختصر في الاصول من علم الاخلاق»؛ 19. «رسالة في حل رموز كتاب السياسة لافلاطون». منظور از كتاب «سياست» افلاطون همان كتاب «جمهوري» است. اما معلوم نيست ثابت به اصل اين كتاب دسترسي داشته، يا مانند معاصرش حنين بن اسحاق، به تلخيصي (جوامع) كه جالينوس از آن فراهم آورده بوده است؛ 20. «كلام في السياسة»؛ 21. «جوابات ثابت لمسائل عيسي بن اسيد»؛ 22. «جوابه لرسالة احمد بن طَيّب اليه»، پاسخ به نامۀ احمد بن طيب (معصومي همداني، دايره المعارف بزرگ اسلامي، مدخل «ثابت بن قره»).

اين اثر در زمينه چشم پزشكي، بيماري هاي چشم و درمان آن است.

اين اثر تصاوير بسيار نفيسي در تشريح چشم دارد كه از نظر مطالعات تاريخ چشم‌پزشكي بسيار حائز اهميت است. (https://www.gisoom.com/book/11158703)

كمبود ندارد.

نسخه هاي ديگر اثر با مشخصات زير چاپ و يا تصحيح شده است: - در 1370ش/ 1991 در رياض به چاپ رسيده است (چاپ محمد رواس قلعه جي و محمدظافر وفائي، رياض 1991/1411)

نسخه‌اي بسيار نفيس در كتابخانه تيمورپاشاي قاهره از مجموعه طبي نگهداري مي‌شود كه شامل هشت كتاب بسيار مهم عربي در زمينه چشم پزشكي است. تاريخ كتابت نسخه سنه 592 هجري قمري و كاتب آن عبدالرحيم بن يونس بن ابي‌الحسن‌الانصاري است. قديمي‌ترين نسخه موجود از «البصر و البصيره» در اين مجموعه موجود است و به خط نسخ قديم نگارش يافته و تصاوير بسيار نفيسي در تشريح چشم دارد كه از نظر مطالعات تاريخ چشم‌پزشكي بسيار حائز اهميت است (https://www.gisoom.com/book/11158703).

كتاب ها بيگ باباپور، يوسف (1394). كتاب‌البصر و‌البصيره في علم‌العين وعللها و مداواتها. تهران: منشور سمير. مقالات 1. بيگ باباپور، يوسف (1388). نگاهي به تاريخ چشم پزشكي در دوره اسلامي؛ به انضمام معرفي مجموعه نفيس چشم پزشكي از كتابخانه تيمور پاشاي قاهره مكتوب سنه 592 ه.ق. تاريخ پزشكي، 1، 91-130. 2. سراجي پور، نسريه؛ گياهي يزدي، حميدرضا (1393). ثابت بن قره، ابوالحسن. دانشنامه جهان اسلام. 9، 13-22. 3. معصومي همداني، حسين. ثابت بن قره. دايره المعارف بزرگ اسلامي، 16.