125

شرح القانون

الموجز في شرح القانون

s.- ul- qanun= al- mujaz fi s.- il- qanun

ابن نفيس، علي بن ابي الحزم، 607- 687هـ. ق. ebn-e nafis, 'ali ebn-e ab-el-hazm (1211- 1289)

قرن 7هـ. ق.

الاسليقي

842هـ. ق.

الحمد الله رب العالمين قال الشيخ الامام العلامه ابوالحسن علاء الدين علي بن ابي الحزم المتطبب القرشي رحمه الله بعد حمد الله و الصلوه علي انبياء و رسله

او طرق عقود الدم اوالروح و هو ذالك كل لتفهيم المعلم و تقرب اليه في التصور و اما في الحقيقه بذالك انما هو ما راد هو ... هوالخالق المعاني

دارد

تك متني

عربي

198ص.

نسخ

خوانا

ندارد

ندارد

British Library

34522-34524

OR 14154/3

فنخا

ميكروفيش , نسخه الكترونيكي

پ كاتب الاسليقي

داروشناسي -- متون قديمي تا قرن 14 , پزشكي سنتي -- متون قديمي تا قرن 14 , پ‍زش‍ك‍ي‌ اس‍لام‍ي‌ -- م‍ت‍ون‌ ق‍دي‍م‍ي‌ ت‍ا ق‍رن‌ 14

طب، كالبدشكافي، اندام ها، امراض، معالجات

پزشكي

مالك حقوقي (خريداري نسخه ديجيتال)

كامل

34522

دارد

31

افتادگي ندارد.

image/jpg

«ابن نفيس»، ابوالحسن (ابوالعلاء) علاء الدين علي بن ابي الحزم، ابن نفيس قرشي، پزشك مشهور دمشقي و كاشف گردش ريوي خون است كه در ادب ، منطق ، فلسفه و علوم ديني نيز دستي قوي داشت. در منابع، به تاريخ تولد ابن نفيس اشاره نشده است، اما با توجه به تاريخ درگذشت او در سال 687 ق، مي‌توان گفت در حدود سال 607 ق، زاده شده باشد. به هرحال، ابن نفيس در دمشق رشد يافت و نزد كساني چون ابن نحاس به تحصيل نحو و در بيمارستان نوري نزد عمران اسرائيلي به تحصيل طب پرداخت، اما برجسته‌ترين استاد او در طب مهذب الدين دخوار است كه ابن ابي اصيبعه نيز خود نزد وي شاگردي كرده است. با توجه به تاريخ تولد و درگذشت ابن ابي اصيبعه كه هم عصري و تقريبا همسالي او را با ابن نفيس نشان مي‌دهد، دور نيست كه وي با ابن نفيس در مجلس اين استاد مشهور همدرس بوده باشد. ابن نفيس پس از تحصيل طب در دمشق، به قاهره رفت و به گفته اسنوي در بيمارستان منصوري به تدريس پرداخت. غليونجي حدس زده كه او احتمالا در فاصله سال‌هاي 633 و 636 ق، همراه با ابن ابي اصيبعه به مصر رفته است، اما اگر اين همراهي درست باشد، با توجه به آنكه ابن ابي اصيبعه در ربيع الاول 634، به صرخد رفته و در آنجا مقام گزيده است، مي‌بايست آن دو پيش از آن تاريخ، به مصر رفته باشند. از سوي ديگر، از آنجا كه بيمارستان منصوري قاهره در 684 ق، به دست المنصور سيف الدين قلاوون تاسيس شد، برخلاف آنچه از روايت اسنوي مستفاد مي‌شود، وقتي ابن نفيس بدانجا رسيد، هنوز بيمارستان مذكور ساخته نشده بود كه وي در آنجا مقام گزيند. در آن روزگار، سلطان بيبرس بند قداري بر مصر فرمان مي‌راند و ابن نفيس مي‌بايست در بيمارستان ناصري به تدريس پرداخته باشد. ابن نفيس همچنين در مدرسه مسروريه قاهره به تدريس فقه پرداخت. گفته‌اند كه وي چندان به تدريس علاقه داشت كه شب و روز نمي‌شناخت و افزون بر مدرسه و بيمارستان، در خانه نيز مجالس درس تشكيل مي‌داد و برخي از علماي عصر به محضرش مي‌شتافتند. از جمله شاگردان او بايد از صفي ابوالفتح مسيحي، سديد دمياطي، ابوالفرج اسكندري ، ابوالفرج ابن قف و ابن ابي حليقه رئيس الاطباء نام برد. ابن نفيس، سرانجام به دنبال چند روز بيماري در قاهره درگذشت و شاگردش صفي ابوالفتح مسيحي در رثايش شعر سرود. وي اموال بسياري بر جاي گذارد و چون زن و فرزندي نداشت، املاك و كتابخانه خود را وقف بيمارستان منصوري كرد. ابن نفيس يكي از برجسته‌ترين دانشمنداني است كه با پديد آوردن آثاري نام خود را در تاريخ پزشكي فرهنگ اسلامي بلندآوازه ساخت. افزون بر آن در فقه و اصول ، حديث ، منطق و ادب نيز فضلي تمام داشت. ابن نحاس، دانش او را در نحو ستوده؛ چنان كه در اين فن، رواياتي از او بر جاي مانده است. ابن فضل الله كه او را علامه روزگار و پدر همه علوم خوانده، يادآور شده است كه ابن نفيس در منطق به شيوه متقدمان تمايل داشت و در طب با جالينوس مخالفت مي‌ورزيد. با آنكه او را پيشواي پزشكان خوانده‌اند و از آثار او برمي آيد كه در فنون پزشكي و جراحي چيره دست و صاحب سبك بوده است، گفته‌اند كه در مداواي بيماران مهارت نداشت و به تجويز غذا بيش از دارو و از داروها به مفردات بيشتر مي‌پرداخت. سبكي و ابن قاضي شهبه، او را در زمره فقيهان شافعي ياد كرده و به گونه‌اي مبالغه آميز، در علاج بيماران از ابن سينا ماهرترش دانسته‌اند. آنچه در سده اخير، موجب شهرت ابن نفيس و توجه دانشمندان به وي شده، آگاهي او از گردش ريوي يا گردش كوچك خون است كه نشان مي‌دهد بايد در انتساب اين كشف به ميگل سروتو كه در سده 16 م- سه سده پس از ابن نفيس- مي‌زيسته است، ترديد كرد. نخستين بار يك دانشجوي مصري دانشكده پزشكي فرايبورگ آلمان، به نام محيي الدين تطاوي (1896- 1945 م) در كتابخانه برلين به نسخه‌اي از شرح تشريح القانون ابن نفيس دست يافت كه اين نظريه در آن مطرح شده بود. تطاوي رساله دكتراي خود را با عنوان «گردش ريوي خون از نظر نفيس قرشي» بر اساس اين كتاب تهيه كرد كه بحث‌هاي بسيار برانگيخت (ويكي فقه، مدخل «ابن نفيس»). ابن نفيس را بايد كاشف گردش كوچك خون (گردش ريوى) دانست و دنياى غرب به اشتباه نام ويليام هاروى را كه حدود 4 قرن بعد از وى مىزيسته بجاى او در منابع علمى نوشتهاند (هاروى 1578 تا 1657 ميلادى مىزيسته است و دسترسى او به ترجمه كتاب شرح تشريح قانون كه توسط استادش آلپاكو صورت گرفته قطعى است و جاى ترديدى وجود ندارد) (شرح تشريح القانون، ص 3، نرم افزار كتابخانه جامع طب 1.5).

ابن نفيس علاءالدين ابوالحسن على بن ابى الحزم قرشى (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج5، ص: 3754) ابن نفيس قرشي علاء الدين أبى الحزم القرشى

برخي از شروح مفصل ابن نفيس كه خود شامل چند بخش است، هريك كتب مستقل به شمار آمده و بعضي از آثار ديگر او به چند نام شهرت يافته است و نويسندگان متقدم يا متاخر، آنها را آثار جداگانه شمرده‌اند: 1. رساله در اوجاع الاطفال؛ 2. بغية الطالبين و حجة المتطببين؛ 3. بغية الفطن من علم البدن ؛ 4. تشريح الاعضاء المفرده؛ 5. التعليق علي كتاب الاوبئة بقراط؛ 6. تقاسيم العلل و اسباب الامراض؛ 7. ثمار المسائل ؛ 8. جامع الدقائق من الطب ؛ 9. الرسالة الكاملية في السير النبوية؛ 10. رقائق الحلل في دقائق الحيل ؛ 11. الشافي ؛ 12. الشامل ؛ 13. شرح ابيديميا لبقراط؛ 14. شرح الاسباب و العلامات؛ 15. شرح اشارات ابن سينا؛ 16. شرح تشريح جالينوس؛ 17. شرح تشريح قانون؛ 18. شرح تقدمة المعرفة بقراط؛ 19. شرح التنبيه ابواسحاق شيرازي؛ 20. شرح طبيعة الانسان بقراط؛ 21. شرح الفصوص ابوالعلاء صاعد؛ 22. شرح فصول بقراط؛ 23. شرح القانون ابن‌سينا؛ 24. شرح مسائل في الطب حنين بن اسحاق؛ 25. شرح الهداية؛ 26. طريق الفصاحة؛ 27. المباحث القانونية؛ 28. مبادئ الطب؛ 29. المختار من الاغذية؛ 30. المختصر في علم اصول الحديث؛ 31. مختصر في المنطق؛ 32. مفتاح الشفاء؛ 33. رسالة في منافع الاعضاء؛ 34. المواليد الثلاثة؛ 35. الموجز؛ 36. المهذب في الكحل؛ 37. كتاب النبات من الادوية المركبة؛ 38. مقاله‌اي در نبض؛ 39. رساله‌اي در ورم؛ 40. الورياقت (سجادي، دايره المعارف بزرگ اسلامي، مدخل «ابن نفيس»). ساير آثار ابن نفيس عبارتند از: ﺍﻟﻤﻬﺬﺏ ﻓﻲ ﻃﺐ ﺍﻟﻌﻴﻦ، - ، - ، ﺝ32، ﺹ627 (فنخا، ج 35، ص 122)

اين كتاب منتخبي از كتاب قانون ابن سينا است. ابن سينا، انگيزه اش را از تاليف كتاب قانون چنين بيان مي‌كند: فقد التمس مني بعض خلص اخواني و من يلزمني اسعافه بما يسمح به و سعي ان اصنف في الطب كتابا مشتملا علي قوانينه الكلية و الجزئية اشتمالا يجمع الي الشرح الاختصار و الي ايفاء الاكثر حقه من البيان الايجاز فاسعفته بذلك (ويكي فقه، مدخل «القانون في الطب»).

قرشى در ديباچه بخش كالبد شكافى قانون ميگويد: اكنون ميخواهم درباره گفتار شيخ رئيس در كالبد شكافى آنچه بتوانم كنجكاوى كنم و هر چه او در دفتر يكم و سوم در اين باره گفته است يكجا فراهم آوردم تا آنرا سر و سامانى باشد. من خود كالبدى نشكافتم چه ديدم كه دين آنرا نمى پسندد و دلسوزى و مهر نيز مرا از آن باز ميداشت. اين است كه از گفته هاى گذشتگان كه خود بدين كار پرداختند پيروى نمودم. بويژه جالينوس كه نگارشهايش در كالبد شكافى از بهترين نوشته ها است كه به ما رسيد و جز در پاره اى از جاها كه ميدانم او درست سخن نگفت يا اينكه ترجمانها بد ترجمه كردند، من به گفته هاى ديگران ارجى ننهادم. در منافع اعضا و سود اندامها خود جستجو و بررسى كردم و باكى نداشتم چيزى بگويم كه پيشينيان جز آن گفته باشند (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 1949).

شيخ الرئيس ابن سينا، حسين بن عبدالله متوفى 428 ه-. ق كتاب جامع و معتبرى در پزشكى نگاشته است موسوم به «القانون فى الطب» كه شروح بسيارى دارد و از آن جمله است شرح حاضر كه گويا از ابن نفيس، على بن ابى الحزم قرشى شافعى متوفى 687 ه-. ق طبيب مصرى و حكيم منطقى و فقيه اصولى باشد (فاضل) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 1950). اين كتاب، شرح مفصل و دقيقى بر كتاب «القانون» ابن سينا (426 ق) است كه بصورت «قال- الشرح» تنظيم شده است. شارح كتاب مفصلى بر كليات قانون (كتاب اول از كتابهاى قانون) دارد، مباحث اين كتاب عبارت است از: المقدمه؛ فى ايقان العلم بهذ الفن (5 مبحث)، الجمله الاولى؛ فى العظام (30 فصل)، الجمله الثانيه؛ فى العضل (29 فصل)، الجمله الثالثه؛ فى العصب (6 فصل)، الجمله الرابعه؛ فى الوريد و بسيارى فصلهاى مستقل، مؤلف كتاب ديگرى در تلخيص قانون بنام «موجز القانون» دارد كه خود مورد شرح و بسط برخى از جمله نفيس بن عوض كرمانى واقع شده است. قرشى در اينجا از پنج چيز كاوش ميكند: 1- گونه گون بودن اندامهاى جانوران. 2- قاعده ها و سود علمى و عملى كالبد شكافى براى پزشك. 3- اينكه بايد هر يكى از اندامها در دستگاه تن سودمند باشند. او در اينجا سخنان كساني را مي آورد كه مي گويند «جهان پر است از ذره هاى جنبده و جسم از گرد شدن آنها خودبخود پيدا ميشود و هر كدام از جسمها كه سزاوار زندگى و پايندگى باشند خواهد ماند و زايش كرد و اگر نه تباه خواهد شد. درخت و استر و مردم ناگزير نيستند چنين كه هستند باشند و آفرينش را حكمت و غرضى نيست. شايد در اين فضا جانهاى ديگرى باشد بى پايان و در آنها گياهان و جانورانى به ريخت ديگر باشند كه ما نديده باشيم». قرشى ميگويد كه جهان را خدائى است كه كار بيهود نميكند و او با بهترين روشى جهانرا آفريده و ساخته است گرچه شايد آنرا بجز آنچه مادر يافته ايم سودى بهتر باشد كه ما بدان نرسيده ايم. اگر ما ميگوئيم كه سر را گرد آفريده تا از آسيبها دور باشد نمى خواهيم بگوئيم كه تنها براى همين است و بس. ما ميگوئيم كه شايسته است براى آن گرد آفريده شده باشد. از اينرو ما براى يك يك اندامها چندين سود ياد ميكنيم تا شايد يكى از آنها يا همه آنها همان سودى باشد كه خدا در آنها نهفته ساخت و شايد هم بر از نهانى او در آفرينش آن اندام نرسيم. 4- مبادى كه در پيدا كردن سود اندامها و راز آفرينش آنها از راه كالبد شكافى ناگزير بايد دانست قرشى مى گويد در اين باره تنها ديدن و آزمودن بسنده نيست و استدلال هم بايد كرد. 5- اينكه كالبد شكافى چيست. او ميگويد كه شناختن استخوانهاى مرده آسان تر است و دل و شريان و حجاب و شش را بايد در زنده شناخت گرچه دشوار ميباشد. رگهاى موئين را هم اگر در زنده يا بيمارى كه تازه مرده باشد با كالبد شكافى بنگرند آنهم دشوار خواهد بود. جالينوس ميگويد كه من جانورى را در آب خفه ميكنم تا از هم نپاشد و نپرا كند، اگر با ريسمان خفه كنند. آنگاه كالبد آنرا مي شكافم. قرشى پس از اين به گزارش بخش تشريح استخوانها از قانون ميپردازد. (محمد تقى دانش پژوه) ترتيب اين شرح مبتنى برترتيب كتاب قانون است مگردرقسمت اقرابادين وتشريح كه شارح قسمت تشريح آنرا دركتابى مفرد شرح كرده (غلامعلى عرفانيان). وى شرح بر كليات (كتاب اول) را به تفصيل نگاشته و مباحث تشريح (شرح تعليم 5 از فن يكم از كتاب اول) را از آن جدا ساخته و بخشى جداگانه قرار داده و در آن بخش خودسخنها و فصلهاى جالب و تازه دارد. وى در شرح كليات (بر خلاف ديگر بخشها) در ذيل هر فصل خود چند عنوان «مبحث» مي آورد و در برخى از اين «مباحث» مسائلى بر اصل قانون مي افزايد. در فصل حد طب، چهار مبحث دارد و در مبحث 3 سخن از اين قسمت كه تقسيم طب به جزء علمى و عملى از قبيل تقسيم كل به اجزاء است يا كلى به جزئيات. ابن النفيس در اين مبحث از شرح خود بر اشارات و بر هدايه و شرح خود بر كتاب كوچك كه نهايه الايجاز نام دارد ياد و تحقيق در مسئله بالا را از آن كتاب نقل ميكند (عبدالحسين حائرى) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 1948)

قرشى در اينجا از پنج چيز كاوش مي كند: 1- گونه گون بودن اندامهاى جانوران؛ 2- قاعده ها و سود علمى و عملى كالبد شكافى براى پزشك؛ 3- اينكه بايد هر يكى از اندامها در دستگاه تن سودمند باشند؛ 4- مبادى كه در پيدا كردن سود اندامها و راز آفرينش آنها از راه كالبد شكافى ناگزير بايد دانست؛ 5- اينكه كالبد شكافى چيست. (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 1949)

كتاب قانون تأليف ابن سينا از كتب مهمى است كه در طب نوشته شده است. كتاب حاضر، شرح مفصل و دقيقى از ابوالحسن علاءالدين معروف به «ابن نفيس»، بر كتاب «القانون» ابن سينا (426 ق) است كه بصورت «قال- الشرح» تنظيم شده است (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 1948). ابن نفيس، در فنون مختلف، خاصه در پزشكي، آثار متعددي پديد آورد كه نسخ بيشتر آنها اكنون در دست است. آثار او در پزشكي، غالبا شامل شرح برخي از كتب بقراط و جالينوس و مفصل تر از همه، آثار ابن سيناست و هم ازاين رو كه عنايت بسيار به آثار ابن سينا داشت، او را ابن سيناي دوم لقب داده‌اند (ويكي فقه، مدخل «ابن نفيس»).

به طور كلي مباحث اين كتاب عبارت است: المقدمه؛ فى ايقان العلم بهذ الفن (5 مبحث)، الجمله الاولى؛ فى العظام (30 فصل)، الجمله الثانيه؛ فى العضل (29 فصل)، الجمله الثالثه؛ فى العصب (6 فصل)، الجمله الرابعه؛ فى الوريد و بسيارى فصلهاى مستقل (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 1948)

كمبود ندارد.

نسخه هاي ديگر اثر با مشخصات زير چاپ و يا تصحيح شده است: چاپ: قاهره، محقق: سلمان قطايه، مطابع الهيئه، 455 ص، م 3 ص، ف 1 ص، 1988 م؛ لكناو، مطبع ناجى، 254 ص، ف 2 ص، 1307 ق. (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 1951)

6916. لس آنجلس؛ كتابخانه دانشگاه لس آنجلس؛ شماره نسخه: 80 بخش تشريح است.؛ خط: نسخ معرب، بى كاتب، تا: 25 جمادى الاول 640 ق؛ ص 1 نونويس، نسخه گران بهايى است.؛ [نشريه: 11- 125] 6917. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 820 آغاز نسخه: بسمله و به نستعين. التعليم الثالث احد عشر فصلا و جملتان. الفصل الاول كلام كلى فى الاعراض و الدلائل ... قال الشيخ الرئيس ... الاعراض و العلامات تدل ... الشرح قال الشيخ الامام العلامه علاءالدين امتع الله بحيوته: قد عرفت فى ماضى من اقاويلنا الفرق بين العلامه و العرض.؛ انجام نسخه: قال الشيخ الرئيس رحمه الله الفصل التاسع عشر فى جمله يعتبر للامور المتضاده للطبيعه. هيئه النبض تغيرها ... قال الشيخ الامام العلامه علاءالدين امتع الله بطول بقائه: الامور المضاده للطبيعه كالامراض و الاعراض تغير هيئه النبض باحد ثلثه وجوه ... او يابس يسلب الاله او رطب يرضها. و الله ولى التوفيق. در پائين صفحه پايان دارد: «و يتلوه الجمله الثانيه من تعليم الثالث فى البراز و البول و هى ثلثه عشر فصلا». خط: نسخ كهن، بى كاتب، تا: قرن 7؛ اين نسخه بنسخ كهنه با عنوانهاى درشت تر بسياه و شنگرف. از دو عبارت «امتع الله بحيوته- بطول بقائه» در آغاز و پايان نسخه پيداست كه در روزگار قرشى نوشته شده است.؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: مقوا، تعداد صفحات: 50 برگ، 29 س 11* 19 سطر، اندازه: 5/ 16* 27 سم [دانشگاه تهران: ف: 4- 784] 6918. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 2497- ف نسخه اصل: ادبيات اصفهان ش 5137. الكتاب الرابع؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: آدينه 7 محرم 737 ق؛ [فيلمهاى دانشگاه تهران- ف: 1- 344] 6919. اصفهان؛ دانشگاه اصفهان؛ شماره نسخه: 325 نسخه حاضر از شرح كتاب چهارم تا پايان كتاب پنجم را داراست.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: جمعه 7 محرم 737 ق؛ (9839) عناوين به شنگرف، تصحيح شده، در برگ آغازين و آغاز كتاب پنجم مهر دائرى «المتوكل على الله الغنى جعفر بن محمد باقر الحسينى» و در برگ پايانى چند يادداشت پراكنده و تملك عبدالله بن تركى به سال 1243 ديده مى شود.؛ جلد: تيماج مشكى.، تعداد صفحات: 273 برگ، 23 سطر سطر، اندازه: 18* 5/ 25 سم [دانشگاه اصفهان: ف: 1- 236] 6920. اصفهان؛ دانشگاه اصفهان؛ شماره نسخه: 137 جزو چهارم و پنجم با چند سطرى از پايان جزو سوم.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: آدينه 7 محرم 737 ق؛ عنوان و نشان شنگرف. (9839)؛ كاغذ: بغدادى، [نشريه: 11- 904] 6921. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 511 اين نسخه مجلد سوم شرح القانون است، از فن چهاردهم در امراض كيد و احوال آن شروع شده و در اوصاف معاجين بپايان رسيده.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 737 ق؛ (تم الكتاب المعروف بالقانون للشيخ الرئيس ابى على الحسين بن سينا البخارى قدس الله روحه شرح الامام الفاضل علاء الدين ابوالحسن على بن ابى الحزم المكى القرشى المعروف بابن النفيس ... فى يوم الجمعه السابع من محرم الحرام من شهور سنه سبع و ثلاثين و سبعمائه با الخانقاه المباركه التى عمرها المرحوم الشهيد خواجه رشيد المله و الدين رحمه الله عليه بالربع الرشيدى بظاهر تبريز حميت عن الافات ..) شماره (6689)؛ كاغذ: سمرقندى، تعداد صفحات: 238 برگ، 33 سطر، قطع: رحلى، اندازه: 38* 26 سم [شورا: ف: 2- 299] 6922. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6265 خط: نسخ، كاتب: محمد افضل، تا: 744 ق؛ داراى حواشى بسيار به نقل از شرح قرشى بر قانون و جز آن (بدون نشان) در آغاز نسخه چند صفحه در فوائد و تعريفات علم طب نقل از فارابى و شيخ الرئيس و ديگران. در بيشتر برگها اثر رطوبتى كهن ديده ميشود. گواهى مقابله و تصحيح نسخه بدست عطاءالله بن محمد بن عبدالعزيز يكبار در 714 و بار ديگر در 772 و نيز گواهى قرائت نسخه در 765 در ذيل رقم كاتب نوشته است. پشت اين برگ نيز چند يادداشت با چند قلم هست. 154 برگ شماره ثبت قديم: 14262 جديد: 2976؛ كاغذ: تركى، جلد: تيماجى سياه، تعداد صفحات: 307 صفحه، 19 سطر سطر، قطع: رقعى، اندازه: 14* 19 سم [شورا: ف: 19- 235] 6923. كمبريچ؛ چند موزه؛ شماره نسخه: بدون شماره خط: نسخ، كاتب: على بن احمد اليدريعنى، تا: ميان دو نماز روز شنبه 17 ذيحجه 759 ق؛ (تسع و خمسين و سبعمائه) در تحت قلعه مصر براى خودش، عنوان شنگرف. در ص 8 فهرست سال نوشتن را 786 آوردند و نتوانستند درست بخوانند. يك نسخه فارسى در آنجا ديدم.؛، قطع: وزيرى [نشريه: 9- 427] 6924. شيراز؛ خانقاه احمديه؛ شماره نسخه: 399 آغاز نسخه: بسمله قال مولانا الشيخ الاوحد ... ابى الحسن علاء الدين ... و بعد حمد الله و الصلوه على انبيائه و رسله فان قصدنا الان ايرادها تسير لنا من المباحث على كلام ... قال الشيخ الرئيس الجمله الاولى فى العظام ... الشرح العظم عضو يبلغ صلاتيه الى حدّ لايمكن تثنيه.؛ انجام نسخه: غير ذلك من الاعضاء المجاوره لهما و باقى الفصل الظاهر و الله اعلم. خط: نسخ خوب، كاتب: شافعى، عابد بن محمد، تا: سلخ شوال 773 ق؛ عناوين به سرنج، ظهر برگ آخر يك رباعى به خط ناظم كتابت شده: «نه ز هجر تو همى ديده گريان دارم- عمرها شد كه نه دامان نه گريبان دارم؛ ناز گلذار تو در پاى دلم خارى هست- كافرم كافرم اگر چشم گلستان دارم».؛ واقف: على غياثى، تاريخ وقف: 27 رجب 1379؛ كاغذ: نخودى آهار مهره، جلد: تيماج مشكى ضربى زرين داخل جلد تيماج عنابى معرق سوخت با يك ترنج و دو سرترنج.، تعداد صفحات: 128 برگ، 33 سطر سطر، اندازه: 5/ 14* 2/ 23 سم [خانقاه احمدى:- 442] 6925. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 1126 آغاز نسخه: بسمله، الفن الرابع عشر فى الكبد و احوالها و هو اربع مقالات.؛ انجام نسخه: پايان نسخه: و ينبغى ان يكون هذا المخاط ليس بخارج عن .... اين نسخه شرح قانون بوعلى است در طب كه مجلدات سوم و چهارم و پنجم آنرا بشرح كشيده است ابتداى آن از احوال كبد است و آخر آن كتاب قرابادينات ولى آخر نسخه افتادگى دارد.؛ خط: نسخ، كاتب: ديباج، محمد بن محمد، تا: قرن 8؛ ساده، سرفصلها با مركب قرمز، صفحات نخستين وصالى شده، 659/ د؛ كاغذ: كشميرى، جلد: ميشن قرمز، سجاف ميشن زرد پر رنگ، عطف ميشن زرد پر رنگ، لولادار، مقوائى 125* 300، تعداد صفحات: 294 برگ، 29 سطر كامل سطر، اندازه: 175* 235 سم [ملى ايران: ف: 9- 118] 6926. لس آنجلس؛ كتابخانه دانشگاه لس آنجلس؛ شماره نسخه: 104 م خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 8؛ با نونويس به نستعليق سده 11؛ [نشريه: 11- 134] 6927. مشهد؛ گوهرشاد؛ شماره نسخه: 1879 آغاز نسخه: بسمله، الفن الثالث فى تشريح العين و احوالها المقاله الاولى فى اوائل احوال العين و فى الرمد الشرح يريد باوائل احوال العين ما يذكر لها من الامراض.؛ انجام نسخه: الذى يتولد فى قرحه الريه تم الجزء و الحمدلله وحده و صلى الله على سيدنا محمد و آله و صحبه و سلم تسليما ... نسخه حاضر از «الفن الثالث فى تشريح العين» تا «فى علاج قروح نواحى الصدر» مى باشد.؛ خط: نسخ، كاتب: ابن متطبب، محمد بن على، تا: اوايلقرن 8؛ عناوين به شنگرف، با يك واسطه از نسخه اصل كتابت شده و هم چنين با نسخه اى كه از روى اصل استنساخ گرديده در ذى حجه 750 تصحيح و مقابله شده.؛ كاغذ: حنايى آهار مهره، جلد: تيماج مشكى ضربى با ترنج، تعداد صفحات: 232 برگ، 23 سطر، اندازه: 5/ 25* 5/ 16 سم [جامع گوهرشاد: ف: 5- 275] 6928. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6911 آغاز نسخه: و يريد بالدم ههنا مجموع الاخلاط و اما زياده ذلك فى اللحم فلانه اقبل لذلك بسبب لينه و دسومته مع انه بطبعه حار ....؛ انجام نسخه: قوله و لايكون السواد شديدا خالصا كما فى الطحال سبب ذلك ان الكبد الضعيفه و الماووفه لاتكاد تقوى على تمييز السوداء خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 7 وقرن 8، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ عناوين به شنگرف. تصحيح شده، روى برگ اول تملك محمد جعفر خراسانى به سال 1269 ه- و مهر دائرى و بيضوى ناخوانى ديده مى شود.؛ جلد: تيماج قهوه اى سوخته بدون مقوا، تعداد صفحات: 128 برگ، 17 سطر، اندازه: 14* 18 سم [شورا: ف: 20- 340] 6929. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 5101 آغاز نسخه: بسمله حمدله فان قصدنا فى هذا الكتاب الذى نرجوا ان يمهلنا الاجل الى ختمه و يصحبنا التوفيق فى تأليفه و نظمه ان نشرح معانى كتاب القانون.؛ انجام نسخه: غاليه الى آخره الشرح و العباره فى هذا ايضا ظاهره و هذا آخر المجلد و الحمدلله اولا و آخرا و ظاهرا و باطنا. اين نسخه كه جلد اول است شامل بشرح كامل كتاب اول و ثانى از كتاب قانون است (يعنى تا آخر مقاله دوم در ادويه مفرده)؛ خط: نسخ جلّى، بى كاتب، تا: قرنقرن 8؛ تاريخ تحرير و محل كتابت اواخر شهر رمضان المبارك سنه خمس و ثلثين [و سبعمائه] [مرتبه مآت را كاتب سهوا از قلم انداخته است بنابراين بايد ببينيم كلمه افتاده چه بوده و مآلا نسخه در چه تاريخى كتابت شده است. از قرارى كه مصرح نسخه است كتابت نسخه در خانقاه ربع رشيدى از مستحدثات خواجه رشيدالدين فضل الله وزير صورت گرفته و با ملاحظه اين مطلب كه خواجه در حدود سنه 638 متولد شده و ربع رشيدى نيز پس از قتل او دوبار بكلى به غارت شعوا رفته (يكبار بعد از قتل خودش در جمادى الاولى سنه 718 در قريه چرگر از توابع ابهر و بار ديگر پس از قتل پسرش خواجه غياث الدين محمد وزير در 21 رمضان 736) پس واضح واضح است كه بجز «سبعمائه» هيچ كلمه ديگرى كه با قرائن و ملاحظات تاريخى مغاير نباشد نمى توان در متن گذاشت. «ستمائه» نمى توان گذاشت بدليل آن كه در سال 635 خواجه هنوز به دنيا نيامده بوده تا به بناى رشيديه چه رسد، پس بطلان اين موضوع از بديهيات است، «ثمانمائه» هم نمى توان فرض كرد به علت آن كه نسخه تصريح صريح دارد كه در وقت آبادانى ربع رشيدى كتابت شده و ربع رشيدى چنان كه مى دانيم بعد از قتل خواجه غياث الدين محمد در سنه 736 عرصه اش بكلى حكم قاعا صفصفا گرفته بوده و آن همه عمارات عظيم از مسجد جامع و خانقاه و مدرسه و كتابخانه و دارالسياده و دارالشفا و دارالقرا و محلات معمور و سراها و كاروانسراها و دكانها و آسيابها و مزارع و باغات و غيره و غيره به تلى خاك و مشتى خاشاك بدل شده بوده است، پس فرض 835 هم باطل است، باقى مى ماند همان «سبعمائه» كه اصلا و مطلقا با هيچ يك از قرائن و ملاحظات تاريخى و ضوابط و موازين نسخه شناسى مغايرت و مخالفت ندارد و مى توان سال 735 را كه هنوز خواجه غياث الدين محمد مرتبه وزارت داشته و به همين جهت رشيديه نيز در اين زمان فى الجمله معمور و آبادان بوده تاريخ قطعى كتابت نسخه دانست والله اعلم] (7 [35]) هجريه بالخانقاه المعموره بالربع الرشيدى، عناوين موضوعات و مباحث به شنجرف.؛ واقف: شاه عباس اول صفوى، تاريخ وقف: 1017؛ كاغذ: خانبالغ، جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 270 برگ، 33 سطر، اندازه: 25* 36 سم [آستان قدس- ف: 19- 297] 6930. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 9094 فن سوم و چهارم از كتاب اول مى باشد.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 8؛ عناوين شنگرف و برگهاى اول و آخر از سده دهم مى باشد، روى برگ اول تملك سلمان ابوالقاسم بن غياث الدين متطبب سبزوارى و تملكهاى پاك شده ديگر ديده ميشود.؛ جلد: تيماج قهوه اى عطف و حاشيه ها تيماج قرمز، تعداد صفحات: 190 برگ، 25 سطر، اندازه: 5/ 23* 17 سم [مرعشى: ف: 23- 243] 6931. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 6342 آغاز نسخه: بسمله قال الفاضل العلامه شيخ الزمان و جالينوس الدوران .... قصدنا الان ايراد ما تيسر لنا من المباحث على كلام الرئيس ابى على الحسين بن عبدالله بن سينا رحمه الله فى التشريح من هذاالكتاب من القانون؛ انجام نسخه: لا يعتريه سهو و لا يعجزه امر و هو الخالق تعالى وحده. خط: نستعليق، كاتب: جنيد بن شبلى، تا: 17 محرم 848 ق؛ نسخه ديگرى است از شرح تشريح بلافاصله مذكور قبل به شماره 5103 و مصدر است به رساله ناقصى بفارسى در بيان اسماء الهيه. عناوين بشنگرف. نسخه مدتى در تملك محمد بن على بن محمود بن صمد بن شيخ بهائى بوده، خريدارى آستان قدس در اسفند 1318.؛ كاغذ: حنائى، جلد: تيماج مشكى مستعمل، تعداد صفحات: 154 برگ، 27 سطر، اندازه: 13* 22 سم [آستان قدس- ف: 19- 303] 6932. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 20 (كتاب اول و دوم است)؛ خط: نستعليق، كاتب: طبيب شيرازى، ابن كمال، تا: روز چهارشنبه 3 ربيع الثانى 852 ق؛ عنوان شنگرف، جدول زر. (2258)؛ كاغذ: سفيد، جلد: تيماج قهوه اى ضربى مقوايى.، تعداد صفحات: 315 برگ، 39 سطر 17* 27 سطر، اندازه: 27* 44 سم [سنا: ف: 1- 10] 6933. شيراز؛ مير (دكتر)؛ شماره نسخه: 14 در دو جلد.؛ كاتب: عماد الدين ركن الدين حسام الدين كرمانى، تا: پنجشنبه 5 ذيقعده 885 ق؛، قطع: رحلى بزرگ [نشريه: 5- 283] 6934. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 373 آغاز نسخه: نسخه: قال الشيخ الامام .. بحث مفرد قد رأينا أن نبتدىء قبل شروعنا فى هذا الكتاب بتقسيم الاجزاء الدوائيه.؛ انجام نسخه: نسخه: قال الشيخ معجون ترياقى من صنعتنا مجرب. نسخه حاضر شرح كتاب دوم از قانون را دارد و از بحث مزاجها شروع ميشود و به بحث اقرابادين (داروسازى) ختم ميگردد و از آخر افتاده دارد.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 895 ق، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ از اول كتاب تا آخر «الادويه المفرده» كه شصت و هفت برگ است بخط نعمت الله بن لطف الله، و باقى كتاب بخط احمد بن على، 4 رجب 895، عناوين شنگرف، صفحه ها مجدول به لاجورد، روى برگ اول نام كتاب و مؤلف بخط زرين ميان نقشه هاى رنگين نوشته شده است، و در همين صفحه تملك محمد على بن آقا مير كربلائى بتاريخ 1022 در مكه ديده ميشود، و در صفحه اول نام كتاب در سرلوح رنگين به سفيد نوشته است، و همچنين در سه جاى ديگر سرلوح مختصرى ديده ميشود، حاشيه برگها را موريانه خورده و تعمير شده است.؛ جلد: دو رو تيماج رو مشكى ضربى پشت قهوه اى، تعداد صفحات: 524 برگ، 34 سطر، اندازه: 36* 24 سم [مرعشى: ف: 1- 392] 6935. اصفهان؛ مكتبه الزهراء؛ شماره نسخه: 252 شرح كتاب سوم قانون.؛ خط: نسخ خوب و ريز، كاتب: كربالى، قطب الدين بن محمد، تا: 6 رجب المرجب 898 ق؛ تعداد صفحات: 318 برگ، 33 سطر سطر، اندازه: 19* 31 سم [مكتبه الزهراء: ف:- 151] 6936. مشهد؛ گوهرشاد؛ شماره نسخه: 1287 آغاز نسخه: موجود پس از شش سطر: فانه لا نذكر فى هذا الكتاب بل فى الكتاب الذى بعده و هذا الكتاب الرابع. قال الشيخ رحمه الله قول كلى فى الامراض الفاعل للاعراض فيه ...؛ انجام نسخه: آخرين عنوان موجود: البحث السادس فى التفرقه بين القيام الكبدى و غيره مما يكون من الاعضاء الاخرى- قال الشيخ رحمه الله العلامات اما الفرق بين الاسهال الكبدى ... و علامات آفاتها و الكبدى فيكون. نسخه موجود از كتاب چهارم تا اواخر اين كتاب را دارد؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 9، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ اين نسخه از اول و آخر آن ناقص است و بطور قطع ندانستم كه از كيست؟ عناوين شنگرف، نسخه صدراً و ذيلًا ناقص است. مصحح؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: يك سوى جلد روغنى و سوى ديگرش تيماج قهوه اى، عطف ميشن مشكى، تعداد صفحات: 281 برگ، 32 سطر 11/ 5* 18/ 5 س سطر، اندازه: 18* 5/ 26 سم [جامع گوهرشاد: ف: 4- 1897] 6937. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 5104 آغاز نسخه: بسمله قال مولانا ... علاءالدين ابوالحسن على بن القاضى الاجل الصدر الرئيس نفيس الدين ... قد حان لنا ... ان نشرع فى تشريح الكتاب الثالث.؛ انجام نسخه: م ذلك اللون و كذلك يعرض عن اطال النظر فى البياض. دنباله شرح بلافاصله مذكور قبل تحت قم 5101 ولى بخط كسى ديگر است و شروع آن از كتاب سوم قانون (يعنى الامراض الجزئيه باعضاء الانسان من الرأس الى القدم) است و ختم آن به آخر مقاله چهارم از فن ثالث (يعنى تا آخر تشريح چشم و اول تشريح گوش)؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 9؛ عناوين به سرخى. در سنوات 1154 و 1205 و 1270 و 1272 قمرى داخل عرض شده، واقف خواجه شير احمد بن عميدالملك تونى ثم بيدسكانى و از واقفين عمده كتابخانه و از رجال قرن دهم و يازدهم.؛ واقف: شير احمد بن عميدالملك تونى، تاريخ وقف:؛ كاغذ: حنائى، جلد: تيماج مشكى مستعمل، تعداد صفحات: 451 برگ، 19 سطر، اندازه: 15* 25 سم [آستان قدس- ف: 19- 300] 6938. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 5103 آغاز نسخه: بسمله قال الفاضل العلامه شيخ الزمان و جالينوس الدوران .... قصدنا الان ايراد ما تيسر لنا من المباحث على كلام الرئيس ابى على الحسين بن عبدالله بن سينا رحمه الله فى التشريح من هذاالكتاب من القانون؛ انجام نسخه: و عن مشاهده هذه اليقضه الحمرا فى. (ناقص) شرح قسمت تشريح كتاب قانون است فقط و در اين كتاب است كه شارح علامه آن به هيچ وجه در مقابل آرا و عقايد طبى ديگران متوقف نمى شود و در باب برخى از مطالب بدون اتكاء به اقوال ساير اطبا تنها بر اساس تجارب ذيقمت و اطلاعات فوق العاده عميق وسيع جامع خود عقايدى در مباحث مختلف اظهار مى دارد كه بكلى مخالف با آراء و اقوال ديگران بل فى الواقع رد بر آنها و هر كدام درجاى خود شاهدى عدل بر كمال فضل و تبحر و غور و تعمق او در موضوعات علمى و عملى علم پزشكى است، از جمله اين كه در يك موضع از قسمت تشريح قلب سخن ابن سينا را كه مى گويد قلب داراى سه بطن است رد مى كند و مى گويد اين قول بكلى باطل است و آن را بيش از دو بطن نيست (بطن راست و بطن چپ)، و باز در جاى ديگر نقل مى كند كه مى گويند مراره يك مجرى به اسفل معده و يك مجرى به امعاء دارد و اين سخن لامحاله غلط است «فان المراره شاهدناها مرارا و لم نجد فيها ما ينفذ لا الى المعده و لا الى الامعاء و انما ينفذ الصفراء منها الى هذين الموضعين على سبيل الرشح»، و باز در مبحث تشريح دماغ مى گويد «و قيل المراد بالبطون التجاويف التى هى الاقضبه التى فى داخل القحف ... او التى فى داخل المخ و الظاهر من كلامه (يعنى كلام ابن سينا) و من كلام غيره انهم يريدون الاقضبه التى يعتقدون انها فى داخل المخ و ذلك لانهم يزعمون ان فى داخل المخ تجاويف ثلثه و انها مملوءه من الارواح النفسانيه و ان تلك الارواح هى التى تقوم بها القوى التى بها الحس و هى التى يسمونها الحس المشترك و القوى التى يمسونها الخيال و القوى التى يمسونها الوهم و التى يسمونها تاره مفكره و تاره متخيله و القوى ايت يسمونها الحافظه و ذاكره و انا الى الان لم يتحقق لى شيىء من ذلك على الوجه الذى ارتضيته الخ» علاوه بر اينها در قسمت مربوط به تشريح استخوان ها و چشم نيز نكته هائى مى گيرد كه در باب خود بكلى بديع و داراى اهميت است و ما از ذكر آن همه بعلت ضيق مجال در اين جا خوددارى مى نمائيم. آغاز اين نسخه از ابتداى جمله اول از تعليم خامس كتاب اول قانون است تا تولد جنين.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 9؛ عناوين در حاشيه به شنجرف. فصول به سياهى و بخط ثلث. نسخه در ملكيت شيخ بهائى بوده و بموجب يادداشت صفحه اول در 17 جمادى الاخر سنه 983 در دارالسلطنه قزوين شروع به مطالعه آن نموده «كان الشروع فى مطالعه هذا الكتاب سابع عشر جميدى الاخسر سنه 983 بدارالسلطنه قزوين حرره الفقير بهاءالدين محمد العاملى». صفحه سوم مزين به خط و امضا و مهر شيخ، در سنوات 1105، 1110، 1127، 1154، 1196، 1266، 1270، 1287، 1289 داخل عرض شده.؛ واقف: نادر شاه افشار، تاريخ وقف: 1145؛ كاغذ: حنائى سمرقندى، جلد: تيماج عنابى ضربى، تعداد صفحات: 257 برگ، 19 سطر، اندازه: 18* 24 سم [آستان قدس- ف: 19- 301] 6939. مشهد؛ دانشكده الهيات مشهد؛ شماره نسخه: 14762 شرح تشريح قانون؛ خط: نسخ، كاتب: صمد على بن احمد، تا: رجب 978 ق؛ عنوان و نشان شنگرف صفحات مجدول بطلا و مشكى و لاجورد و آبى، صفحه اول نانويس، ناقص الآخر، ميان برخى از صفحات را رطوبت آسيب رسانده و صحافى شده است كاغذ متن و حاشيه ناقص الآخر؛ جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات:، 33 سطر 22* 11/ 7 س سطر، اندازه: 3/ 30* 3/ 18 سم [الهيات مشهد: ف: 2- 72] 6940. تهران؛ مفتاح، محمد حسين؛ شماره نسخه: 300 تشريح است؛ خط: نستعليق، كاتب: شاه محمد بن سلطان محمد، تا: يكشنبه 16 صفر 982 ق؛ ربعى؛ [نشريه: 7- 184] 6941. قم؛ مسجد اعظم قم؛ شماره نسخه: 2207 آغاز نسخه: «... المبحث الاول فى اختلاف الحيوانات فى الاعضاء انك قد عرفت مما قلناه فى شرحنا لكتاب الاول من كتب القانون وهو المعروف بكتاب الكليات بهيأت الاعضاء جمله وتفصيلا ...»؛ انجام نسخه: «... على الوجه الذى قلناه وذلك بتشبث اجزاء من المنى بنقر الرحم ثم يمتد ويلتوى فى المشيمه كما ذكرناه ثم يخرقها الدم النافذ فيها وينفذ ذلك الدم الى ...» از ابتدا يك وازپايان نيز حدود يك برگ افتاده است.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 10، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ عناوين وعلايم شنگرف، صفحات مجدول زروسياه، نسخه بسيار نفيس وارزشمند است، تحشيه فراوانى باخط بسيار زيبا با امضاى حسنعلى عفى عنه دربسيارى صفحات آمده، درابتداى نسخه تملك مخبرالسلطنه فرمانفرماى فارسى در 1330 ق، آمده است.؛ جلد: تيماج سرخ باترنج وباسر، طبله پشت مشما، تعداد صفحات: 229 برگ، 21 سطر، اندازه: 13* 22 سم [مسجد اعظم- ف: 5- 2188] 6942. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 25595 آغاز نسخه: بسمله قال الشيخ الامام .... بحث مفرد قد رأينا ان نبتدى قبل شروعنا فى شرح هذا الكتاب بتقسيم الاجسام الخ.؛ انجام نسخه: الشرح الفاظ الكتاب فى هذا ظاهره غنيه عن الشرح ... و صلى الله على خير خلقه محمد و آله و سلم تسليما كثيرا. اين نسخه شروع مى كند از شرح كتاب ثانى و ختم مى كند به آغاز كتاب تشريح؛ خط: نسخ خوش، بى كاتب، تا: قرن 10؛ عناوين به شنگرف.؛ واقف: جعفر زاهدى، تاريخ وقف: بهمن 1377؛ كاغذ: نخودى آهارى، جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 98 برگ، 45 س، 15/ 5* 27/ 5 سطر، اندازه: 23* 5/ 37 سم [آستان قدس- ف: 19- 301] 6943. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 5287 آغاز نسخه: قال شيخ الرئيس؛ خط: نسخ و نستعليق، بى كاتب، تا: 10- 11 قرن 10؛ عنوانها شنگرف. داراى مهر محمد هادى حسينى مورخ 1214. نسخه از فصل هفتم در تدبير ماكول تا مبحث فراق را در بردارد. (شماره دفتر: 62438)؛ كاغذ: اصفهانى، جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 366 برگ، 33 سطر 19* 11 سطر، اندازه: 25* 5/ 18 سم [شورا: ف: 16- 210] 6944. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 145 آغاز نسخه: تدبير الماكول. بسم الله الرحمن الرحيم. رب تمم البحث السادس فى مضار النحمه قال الشيخ الرئيس ....؛ انجام نسخه: للعلامه علاء المله والدين قرشى يكون كالتمه لشرح مولانا علامه العالم قطب المله والدين الشيرازى قدس الله نفسه فانه ظفوفى شرحه هو الله كتاب از فصل تدبير الماكول تا پايان فصل الثانى فى تدبير من شرب الدواء.؛ خط: تحريرى، بى كاتب، تا: سده 9 وقرن 10؛ از صفحه 137 تا پايان كتاب 145 وصالى شده و قسمتى از متن را گرفته است.؛ تعداد صفحات: 145 صفحه، 31 سطر 15/ 5* 19 سطر، اندازه: 5/ 22* 5/ 29 سم [نشريه: 3- 377] 6945. قم؛ آستانه معصوميه؛ شماره نسخه: 590 آغاز نسخه: نسخه: و هو اربع مقالات، ان تشريح الكبد و منفعتها و بيان الاحتياج اليها و موضعها من البدن مما استوفينا الكلام فيه ...؛ انجام نسخه: ... ان هذا المعجون مساو فى القوه للمعجون الهندى و مقوى المعده ايضاً و ان باقى الكلام فى الكتاب ظاهر و الله اعلم بغيبه و هو ولى التوفيق و العافيه. نسخه حاضر از بحث «كبد» تا آخر كتاب را شامل است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 10؛ عناوين شنگرف، در صفحه اول تملك محمد بن قطب الدين محمد با مهر كروى نا خوانا.؛ جلد: مقوائى، تعداد صفحات: 285 برگ، 27 سطر 18* 14 سطر، اندازه: 5/ 24* 5/ 18 سم [حضرت معصومه: ف: 2- 223] 6946. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 16448 آغاز نسخه: قال الشيخ الامام العلامه ابوالحسن ... فانّ قصدنا الآن ايراد ما تيسر لنا من المباحث على كلام الشيخ الرئيس ابى على الحسين بن عبدالله بن سينا رحمه الله فى التشريح ... و المبحث الاولى فى اختلاف الحيوانات فى الاعضاء ....؛ انجام نسخه: كل ذلك لتفهيم المتعلم و تقريب الامر اليه فى التصور و اما فى الحقيقه فذلك انّما هو باراده من لا يعتريه سهو و لا يعجزه امر و هو الخالق تعالى وحده هذا آخره و لله الحمد و المنّه ... الى يوم الدين. خط: نسخ، بى كاتب، تا: پيرامون سدهقرن 10؛ عنوانها و نشانها: شنگرف. نسخه اى است نفيس داراى يك سرلوح مرصّع، برگها مجدول سه خطّى مشكى، قهوه اى، طلايى، حاشيه نويسى دارد با نشان محمدعلى .... و به نقل از قانون، در حاشيه تصحيح شده است، در آغاز نسخه چند حديث و در برگ نخست يادداشت تملك با مهر بيضى محو شده آمده و در پايان گوبا با همان خط تملك ديگرى به نام يوسف بن عبدالله با مهر بيضى «يوسف ....» وجود دارد نسخه اندكى رطوبت ديده است.؛ كاغذ: شرقى، جلد: چرم مشكى با ترنج ضربى، تعداد صفحات: 173 برگ، 23 سطر (7* 14) سطر، اندازه: 5/ 14* 24 سم [مرعشى: ف: 41- 617] 6947. لس آنجلس؛ كتابخانه دانشگاه لس آنجلس؛ شماره نسخه: 51 م خط: نستعليق ريز، بى كاتب، تا: روز چهارشنبه جمادى الاول 1005 ق؛ (گويا) تنگوزئيل.؛ [نشريه: 11- 134] 6948. موصل؛ مكتبه الاوقاف العامه (موصل)؛ شماره نسخه: 2/ 15 آغاز نسخه: (... فان قصدنا فى هذا الكتاب أن نشرح معانى الكتاب الخامس من كتب القانون للشيخ الرئيس)؛ النصف الثانى؛ كاتب: محمد نصير بن شيخ أمين الدين حسن النجفى، تا: 1014 ق؛ بدايته فهارس لمحتوى المخطوط عمل ذالنون بن جرجيس لاجل أحمد باشا مجدول، خطه الاستنساخ، جلده مزخرف.؛ تعداد صفحات: 421 برگ،، اندازه: 36* 24 سم [الاوقاف العامه- موصل: 2- 209] 6949. مشهد؛ دانشكده الهيات مشهد؛ شماره نسخه: 306 خط: نسخ، كاتب: عبدالعلى، تا: 1021 ق؛ با يك سرلوح كوچك عنوان شنگرف، صفحات مجدول به طلا و مشكى، در صفحه اول تملك عبدالباقى بن صدرالدين محمد فيض مورخ 1286 ه ق ونيز تملك عزيز الله بن صدرالدين محمد حسينى حكيم جنابدى؛ جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 80 برگ، 37 سطرى 8* 18 س سطر، اندازه: 13* 25 سم [الهيات مشهد: ف: 1- 175] 6950. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 143 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم و به نستعين ... قال مولانا الامام العالم علامه العلماء تاج الحكماء علاء المله و الدين ابوالحسن على بن قاضى الرئيس نفيس الدين ابى الخرام القرشى ...؛ انجام نسخه: و من الشراب عشره اوراق و من العسل عشر او قيد و نصف خط: نسخ، كاتب: حسينى، تقى الدين بن حسين، تا: روز نيمه رجب 1023 ق، جا: كاشان؛ افتادگيها: انجام؛ با كتابى ديگر كه بتيد شرح قرابادين باشد از همين شارح. هفت سطر از مقاله هشتم را دارد. 47 صفحه در آغاز كتاب طبى ديگرى است كه منضم شده است. به تاريخ 1203 هجرى. به خط تقى الدين بن حسين الحسينى؛ تعداد صفحات: 910 صفحه، 35 سطر، اندازه: 5/ 23* 37 سم [نشريه: 3- 377] 6951. خوانسار؛ فاضل خوانسارى (آيه الله)؛ شماره نسخه: 309 خط: نستعليق، كاتب: طالقانى، محمد على بن محمد حسين، تا: 1029 ق؛ عناوين شنگرف و در حاشيه نيز نوشته شده است، متن با خطى شنگرف بالاى آن نشانى دارد، حواشى دارد با عبارت «منه»، «قطب الدين» و .. در برگ اول چند بيت شعر و يادداشتى به سال 1196 و 1340 مشهود، در صفحه اول شروع كتاب شرح مختصرى درباره كتاب و اهميت آن به خط شيخ احمد؟ مكتوب، در سه برگ آخر رساله برء الساعه زكرياى رازى آمده و در صفحه آخر فهرست كتاب مكتوب است.؛ جلد: تيماج قهوه اى ترنج و سر ترنج دار و لبه دار، عطف تيماج قرمز، درون جلد كاغذ ابر و باد، تعداد صفحات: 352 برگ، 22 سطر، اندازه: 20* 29 سم [فاضل خوانسارى- ف: 2- 24] 6952. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 15926 آغاز نسخه: بسمله. قال الشيخ الامام الاوحد العلامه ابوالحسن علاء الدين على بن ابى الحزم القرشى رحمه الله و بعد حمدالله و الصلوه على انبيائه و رسله فان قصدنا الآن ايراد ما تيسرلنا من المباحث على كلام الشيخ الرئيس ابن على الحسين بن عبدالله بن سينا رحمه الله فى التشريح ...؛ نسخه حاضر تنها شرح قسمت تشريح كتاب قانون است.؛ خط: نستعليق، كاتب: حسينى دشتكى، محمد على بن نظام الشرف، تا: دوشنبه 3 محرم 1055 ق؛ صفحات مجدول به شنگرف. عناوين شنگرف. در حاشيه توضيحات و تصحيحات اندكى به چشم مى خورد. علامت بلاغ دارد. در اول نسخه چند مهر تملك از جمله مهر بيضوى «ابن صالح صادق است» ركابه دارد.؛ جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 225 برگ، 22 سطر سطر، اندازه: 5/ 10* 18 سم [شورا: ف: 44- 136] 6953. مشهد؛ دانشكده ادبيات مشهد؛ شماره نسخه: 2/ 47 فياض خط: نسخ، كاتب: حافظ لاله بن حيدر، تا: صفر- ذيحجه 1060 ق؛ نسخه وسيله كاتب تصحيح و تدريس شده، كاغذحنائى و نخودى؛ جلد: تيماج مشكى لولائى، تعداد صفحات:، 15 سطرى 16* 7 س سطر، اندازه: 21* 12 سم [ادبيات مشهد: ف:- 178] 6954. همدان؛ دانشگاه بوعلى؛ شماره نسخه: 117 بخش تشريح مى باشد.؛ خط: نستعليق، كاتب: خلف الله بن عنايت الله بن محمد مؤمن، تا: ربيع الاول 1079 ق؛ عناوين شنگرف، در حاشيه تصحيح شده است؛ جلد: تيماج قرمز، تعداد صفحات: 220 برگ، 21 سطر، اندازه: 24* 13 سم [دانشگاه بوعلى: ف:- 62] 6955. موصل؛ مكتبه الاوقاف العامه (موصل)؛ شماره نسخه: 1/ 22/ 77 شرح الفن الثالث.؛ كاتب: سعيد بن مطيعى الهمدانى، تا: 1089 ق؛ [الاوقاف العامه- موصل: 3- 159] 6956. نجف اشرف؛ مكتبه الامام اميرالمؤمنين العامه؛ شماره نسخه: 8 بى كاتب، تا: 1096 ق؛ [معجم المخطوطات النجفيه:- 763] 6957. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6622 آغاز نسخه: افتاده: و اعترض المسيحى بان هذه القوى .... البدن او فى جزء دون جزء فان كان الثانى لزم .... و ان كان الاول لزم اجتماع الضدين فى محل واحد لان ...... من القوى يحتاج فى تمام فعلها الى معونه هذه الكيفيات .....؛ انجام نسخه: ... .. افتاده: ..... فقد كان بعض الاطباء يسقيه لمن كان به وجع القولنج فى وقت هيجان الوجع و ربما سقاه من قبل الوجع و قال: و رايت من شرب هذا الزبل فلم يعرض له ذلك الوجع بعد ذلك و ان. خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 11؛ عناوين و نشانى متن به شنگرف. تصحيح شده، داراى حواشى مختصر، برخى از برگ ها ترميم شده اند، روى برگ اول و آخر تملك عبد على بن حسين شاخورى بحرانى ديده مى شود، رؤوس مطالب به مشكى درشت در حاشيه آمده است.؛ جلد: تيماج سرمه اى، تعداد صفحات: 340 برگ، 25 سطر، اندازه: 13* 26 سم [شورا: ف: 20- 160] 6958. لس آنجلس؛ كتابخانه دانشگاه لس آنجلس؛ شماره نسخه: 105 م خط: نسخ، بى كاتب، تا: سده 10 و 11 قرن 11؛ با نونويس سده 13؛ [نشريه: 11- 134] 6959. لس آنجلس؛ كتابخانه دانشگاه لس آنجلس؛ شماره نسخه: 86 م خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ انجام افتاده.؛ [نشريه: 11- 134] 6960. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 1056 آغاز نسخه: بسمله، قال مولانا الامام العالم علامه ...؛ انجام نسخه: و الحمدلله على اليسير و صلى الله على سيدنا محمد و آله و سلم. شارح درين نسخه كتاب سوم از كتب قانون بو على سينا را بشرح مى كشد. اين كتاب در معالجات است و طرز تحرير آن چنين است: ابتداء قول شيخ مى آيد و سپس شرح آن قول ذكر مى گردد و روش بو على سينا نيز درين كتاب چنين است كه درد و معالجه را ذكر مى كند و شارح مفصل قول او را توضيح و نيز تجربيات پزشكى خود را بآن اضافه مى نمايد.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: محتملًاقرن 11؛ ساده، پاره اى از عبارات با مركب قرمز نوشته شده، حواشى با مركب قرمز، تعدادى از صفحات اول نونويس است. 339/ د؛ كاغذ: اصفهانى، شكرى، جلد: تيماج سرخ حاشيه و عطف مشكى، 130* 240، تعداد صفحات: 389 برگ، 23 سطر كامل سطر، اندازه: 90* 170 سم [ملى ايران: ف: 9- 53] 6961. اصفهان؛ دانشگاه اصفهان؛ شماره نسخه: 121 آغاز نسخه: افتاده: «الاضطجاع الى قوله علامات مأخوذ من الجلد ... اما اذا لم يطرد المريض بدنه البته بل كان يتصرف فى اعماله».؛ انجام نسخه: افتاده: «و اظن انها يتولد من فضله غذائها التى تدفعها عند منابت الاظفار لا شىء جرم الاربطه ...» نسخه حاضر بخشى از جلد سوم و چهارم است؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 11، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛. (5787)، عناوين نانويس، توسط كاتب تصحيح شده است.؛ جلد: تيماج مشكى ضربى، تعداد صفحات: 98 برگ، 32 سطر سطر، اندازه: 5/ 18* 5/ 26 سم [دانشگاه اصفهان: ف: 1- 91] 6962. لس آنجلس؛ كتابخانه دانشگاه لس آنجلس؛ شماره نسخه: 55 م تا باب 6 فن 4 را دارد با يادداشت 1174 در درون جلد؛ خط: نستعليق خوش، بى كاتب، تا: سده 10 و 11 قرن 11، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ انجام افتاده؛ [نشريه: 11- 134] 6963. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 146 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم و به ثقتى يا كريم قال الشيخ الرئيس ....؛ انجام نسخه: تم شرح الكتاب الثانى من كتب القانون حامدالله تعالى ... و يتلوه انشاء الله تعالى الكريم شرح الكتاب الثالث خط: نسخ، بى كاتب، تا: سده 10 و 11 قرن 11؛ نسخه در 1152 از آن عبدالله بن سيد محمد رضاى شبر بوده است. شرح كتاب اول و دوم قانون است. اين كتاب شرحى است بر تمام ده كتاب قانون و نوبت ديگر شارح قانون را مختصر و الموجز را پرداخته است.؛ تعداد صفحات: 783 صفحه، 27 سطر 13/ 5* 14 سطر، اندازه: 22* 32 سم [نشريه: 3- 377] 6964. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 19 (كتاب سوم و چهارم و پنجم است)؛ خط: نستعليق ريز، بى كاتب، تا: قرن 11؛ عنوان شنگرف (2257)؛ كاغذ: سفيد، جلد: روغنى رنگين، عطف تيماج زرد.، تعداد صفحات: 400 برگ، 41 سطر 9* 18 سطر، اندازه: 15* 24 سم [سنا: ف: 1- 9] 6965. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6006 از فن 14 كتاب 2 تا اواخر كتاب 3؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11؛ و ناتمام و كاتب چند برگ آخر را سفيد گذارده است عنوانها بشنگرف. شماره ثبت قديم: 50716 جديد 9213؛ كاغذ: تركى ضخيم شكرى، جلد: تيماج عنابى، تعداد صفحات: 338 صفحه، 22 سطر سطر، قطع: خشتى، اندازه: 5/ 13* 20 سم [شورا: ف: 19- 4] 6966. مشهد؛ گوهرشاد؛ شماره نسخه: 131 آغاز نسخه: بسمله قال الشيخ الامام العالم المفيد وحيد دهره و فريد عصره علاء الدين ابى الحسن على بن ابى الحزم القرشى الشافعى المتطبب و بعد حمدالله رب العالمين و الصلوه على عباده الصالحين ...؛ نسخه ما از اول تا البحث الخامس فى مراتب الطعوم و الروايح و الالوان، از جلد سوم از شرح جزء دوم كتاب قانون را دارد.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11؛ برخى عنوانها قرمز، در ميان يادداشت هبه بفرزندش محمد مؤمن از محمد امان طبيب حسينى، نسخه را كاتب به آخر نرسانده است. برگ اول نونويسى شده و در ميان هم يكبرگ نانويس دارد، وقفى حاج سيد سعيد با مهر او؛ واقف: سيد سعيد، تاريخ وقف:؛ كاغذ: اصفهانى، جلد: تيماج قهوه اى فرسوده، تعداد صفحات: 262 برگ، 23- 28 سطر 14/ 5* 22 س سطر، اندازه: 5/ 19* 29 سم [جامع گوهرشاد: ف: 1- 110] 6967. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 10680 آغاز نسخه: «قال مولانا الامام العالم ... بعد ان نحمدالله ... نشرع فى شرح الكتاب الثالث من كتب القانون ... و ليكن كلامنا فى تحقيق المطالب و تبيين المذاهب على نسق كلامنا السالف»؛ انجام نسخه: «قال الشيخ وجع العقب الخ. الشرح عباره الكتاب فى هذا ايضاً ظاهره. قال الشيخ ضعف الرجل الى آخر الكتاب. الشرح و العباره الكتاب فى هذا ايضاً ظاهر بينه غنيه عن الشرح و الله اعلم بالصواب» شامل فن سوم كتاب.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 11؛ نشانيها شنگرف، در حاشيه تصحيح شده. در آخر نسخه خواص و ويژگيهاى دو گياه بوزه و نبيذ از مجمع الجوامع (برگ 322 پ) ابتداى نسخه تملك نعمت الله احقاقى جهرمى زرگر در 18 جمادى الاول 1351 ق و تملك ميرزا ابوالقاسم متطبب در محرم 1296 ق با قيمت گذارى نسخه در زير آن به 3 تومان و يادداشت كتابخانه محمدكريم اشراق جهرم 1355، صفحات 168 ر- 188 پ و 234 ر- 249 پ بدون نقطه كتابت شده اند. خريدارى دانشگاه آبان 1370؛ جلد: تيماج دورو، بيرون مشكى، جدول دار گرهى، درون قهوه اى روشن جدول دار، تعداد صفحات: 323 برگ، 30 سطر 9/ 5* 13/ 5 سطر، اندازه: 5/ 14* 22 سم [دانشگاه تهران: ف: 20- 175] 6968. تهران؛ دانشكده حقوق؛ شماره نسخه: 1/ 13- د با حواشى «شرح ق»؛ خط: نسخ، كاتب: گنابادى، خليل الله بن حسن بيك، تا: ربيع الثانى 1112 ق، جا: هرات؛ شماره يكم دفتر است با عنوان و نشان شنگرف در آغاز نسخه مطالب پراكنده است بخط ديگر؛ كاغذ: سپاهانى، جلد: تيماج ترياكى ضربى، تعداد صفحات: 336 برگ، 17 پ- 176 ر، 18 س 6/ 5* 12/ 5 سطر، اندازه: 5/ 12* 19 سم [حقوق تهران: ف:- 489] 6969. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6054 آغاز نسخه: موجود: در نسخه حاضر (مقدارى از ديباچه شرح افتاده): هو المنطق و اما الثانى و هو الذى لا يقصد لافادته العصمه فى غيره .... قوله الفصل الاول من التعليم الاول ... فى حد الطب الحد فى اللغه العربيه المنع سمى الباب حدادا.؛ انجام نسخه: فليكن هذا القدر من كلامنا المختصر فى الاصول الكليه لصناعه الطب و لناخذ فى تصنيف كتاب فى الادويه المفرده الفاظ الكتاب فى هذا الفصل غنيه عن الشرح فلنشرع الآن فى عمل الكتاب الذى فى التشريح مستعينين بالله و متوكلين عليه. خط: نسخ بشيوه تركى، بى كاتب، تا: 1118 ق، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ مرحوم ميرزا طاهر تنكابنى (مالك قبلى اين نسخه) پشت برگ اول نوشته است «شرح بخش تشريح قانون (كه در كتاب اول حذف شده) در كتابخانه من جداگانه موجود است» و نيز نوشته است «شرح قرشى بر كتاب 2 (مفردات) تا كنون ديده نشده قنواتى جاى نسخه هاى شرح قرشى را بر قانون (در كتابخانه هاى دنيا) نشان داده اما بدون تعيين اجزاء شرح. عناوين شنگرف قطع وزيرى بزرگ 351 برگ شماره ثبت قديم 23873 جديد 10162؛ كاغذ: دولت آبادى شكرى، جلد: تيماجى ساغرى با ترنج مذهب، تعداد صفحات: 701 صفحه، 29 سطر سطر، قطع: وزيرى، اندازه: 16* 29 سم [شورا: ف: 19- 46] 6970. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 2/ 15954 آغاز نسخه: بسمله. حمدله. الصلوه على خير خلقه محمد و على آله اجمعين. قال الشيخ الامام العلامه علاء الدين على بن ابى الحزم القرشى المتطبب المعروف بابن النفيس تغمده الله برحمته: فقد رتبت هذا الكتاب على أربعه فنون الفن الأول ...؛ انجام نسخه: ... و كان تدبيرهم واحدا فاستعملوا دواء جالينوس و غيره من العلاج المذكوره. خط: نسخ، بى كاتب، تا: ذى حجه 1128 ق؛ عناوين شنگرف. در حاشيه تصحيح شده و حواشى و ركابه دارد.؛ جلد: تيماج زرد عطف تيماج فرنگى، تعداد صفحات:، (ص 50- 348)، 20 سطر سطر، اندازه: 12* 24 سم [شورا: ف: 44- 155] 6971. نجف اشرف؛ كتابخانه مدرسه آيه الله بروجردى؛ شماره نسخه: 83 خط: نسخ، كاتب: محمدهادى بن ملا عبدالكريم، تا: پنج شنبه سلخ ذيفعده 1129 ق؛ عناوين به شنگرف، تصحيح شده با حاشيه نويسى مقصل، در دو برگ آغازين چندين يادداشت پراكنده ادبى و طبى و تملكى پاك شده به سال 1293 و مهر مربع افوض امرى الى الله عبده احمد و اشعارى عربى از امام على (ع) و مهر بيضوى محمد ناطق و در دو برگ پايانى چند يادداشت پزشكى. فال نامه منسوب به امام رضا (ع) ديده مى شود.؛ جلد: تيماج زرشكى بدون مقوا، تعداد صفحات: 159 برگ، 19 سطر، اندازه: 5/ 13* 21 سم [مدرسه آيه الله بروجردى- نجف: 1- 93] 6972. لس آنجلس؛ كتابخانه دانشگاه لس آنجلس؛ شماره نسخه: 9/ 22 م خط: نسخ، بى كاتب، تا: روز يكشنبه 6 رمضان 1176 ق؛ [نشريه: 11- 136] 6973. شيراز؛ خانقاه احمديه؛ شماره نسخه: 3/ 333 آغاز نسخه: الحمدلله حق حمده و الصلوه و السلام على خير البريه و عده من بعده قال الشيخ الامام ابوالحسن ... هذا الكتاب على اربعه فنون.؛ انجام نسخه: و استعملوا دواء جالينوس و غيره من العلاج المذكور. نسخه شامل جلد اول در شرح كتاب اول تا ادويه مفرده است.؛ خط: نسخ خوش، كاتب: محمد ابراهيم بن محمد اسماعيل، تا: شنبه دوم شهر هفتم 1183 ق؛ ذيل نسخه ضمن 8 برگ نقلى از الجدرى محمد بن زكرياى رازى در سكنجبين. عناوين به سرخى.؛ واقف: على غياثى، تاريخ وقف: 27 رجب 1379؛ كاغذ: شكرى آهار مهره فرنگى، تعداد صفحات: 100 برگ، 23 سطر سطر، اندازه: 5/ 12* 8/ 19 سم [خانقاه احمدى:- 443] 6974. اسلام آباد؛ خزانه مفتى؛ شماره نسخه: 481 و النسخه تشتمل على القسم الثالث من القانون؛ خط: تعليق، بى كاتب، تا: 1191 ق؛ تعداد صفحات: 214 برگ، 12 سطر سطر، اندازه: 5/ 20* 15 سم [خزانه مفتى: 5- 155] 6975. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 24653 آغاز نسخه: بسمله، رب يسر و لا تعسر. قال الامام الفاضل قدوه الحكماء علاء الدين على بن ابى الحزم القرشى رحمه الله عليه الفن الاول.؛ انجام نسخه: على احسن ترتيب و افصح تركيب و اجود تأليف ... فان القول ما قالت خدام و الله اعلم و احكم بالخير. خط: نستعليق، بى كاتب، تا: 1213 ق؛ [رايانه آستان قدس: 4- 395] 6976. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 19755 آغاز نسخه: بسمله قال الفاضل العلامه شيخ الزمان و جالينوس الدوران .... قصدنا الان ايراد ما تيسر لنا من المباحث على كلام الرئيس ابى على الحسين بن عبدالله بن سينا رحمه الله فى التشريح من هذاالكتاب من القانون؛ انجام نسخه: لا يعتريه سهو و لا يعجزه امر و هو الخالق تعالى وحده. خط: نستعليق شكسته، كاتب: موسوى طبيب، ابوالقاسم بن محمد، تا: 1215 ق، جا: شيراز؛ عناوين به شنگرف؛ واقف: رهبرى (اهدايى)، تاريخ وقف: 1373.؛ كاغذ: شكرى آهارى مهره، جلد: تيماج ماشى ضربى، تعداد صفحات:، 17 سطر، اندازه: 15* 20 سم [آستان قدس- ف: 19- 304] 6977. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 8104 كليات است.؛ خط: نسخ، كاتب: قريشى اثناعشرى، رجب على بن فتح على، تا: سه شنبه 15 محرم 1224 ق، جا: لكهنو؛ در زمان على خان رئيس در لكهنوء، عنوان و نشان شنگرف، جدول شنگرف و لاجورد، با مهر كتابخانه على پروفسر نظاميه قطبيه كالج دكن.؛ كاغذ: هندى، جلد: گالينگور عطف گوشه ها تيماج مشكى، تعداد صفحات: 398 برگ، 21 س 11* 21/ 5 سطر، قطع: وزيرى، اندازه: 21* 31 سم [دانشگاه تهران: ف: 17- 31] 6978. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 8105 كليات است.؛ خط: نستعليق، كاتب: محمد محسن بن غلام حسن، تا: روز آدينه 2 شوال 1224 ق، جا: لكهنو؛ عنوان و نشان شنگرف، جدول زر و لاجورد و شنگرف، با سرلوح زرين و رنگارنگ.؛ كاغذ: هندى، جلد: تيماج مشكى ضربى با ترنج و سرترنج گرد سرخ مقوايى درون قهوه يى با جدول زرين، تعداد صفحات: 425 برگ، 19 س 9* 19 سطر، قطع: وزيرى، اندازه: 5/ 16* 5/ 26 سم [دانشگاه تهران: ف: 17- 32] 6979. لس آنجلس؛ كتابخانه دانشگاه لس آنجلس؛ شماره نسخه: 93 م خط: نسخ، كاتب: محمد كاظم حسينى پسر ميرزا مهدى شيرازى، تا: شب آدينه 27 شعبان 1230 ق؛ [نشريه: 11- 134] 6980. قم؛ مسجد اعظم قم؛ شماره نسخه: 2422 آغاز نسخه: (قال الشيخ الامام ... قد رتبت هذا الكتاب على اربعه فنون، الفن الاول فى قواعد جزئى الطب اعنى علميه وعمليه بقول كلى، الفن الثانى فى الادويه والاغذيه المفرده والمركبه ...)؛ انجام نسخه: (... فاكل بعضهم من كبده واستنكف الباقون من اكمها لم يمت ومن علف عن اكلها مات وكان تدبيرهم جميعاً تدبيراً فلاواحداً او استعملوا دواء جالينوس وغيره من العلاج المذكوره. تمت خط: نسخ، بى كاتب، تا: جمادى الاول 1238 ق؛ عناوين وخطوط ونشانيها شنگرف، مهربيضوى باسجع (صراط على حق نمسكه) دربرگ آخر تحشيه وتصحيح درهامش صفحات؛ جلد: تيماج قهوه اى با ترنج وباسر لچكى مجدول گرهى، تعداد صفحات: 246 برگ، 15 سطر، اندازه: 12* 21 سم [مسجد اعظم- ف: 5- 2187] 6981. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6057 انجام نسخه: پايان كتاب شرح كتاب 3 (گ 298 ر): قال الشيخ ضعف الرجل الشرح و عباره الكتاب فى هذا ظاهره صريحه بينه غنيه عن الشرح پايان شرح كتاب 4 (گ 457 ر): قال الشيخ موت الدم تحت الظفر .... الشرح ... هذه ظاهره .... ملنختم الكتاب الرابع من كتب القانون .... اذ كتاب الاقرآبادين تقدم شرحه مع شرح الادويه المفرده. پايان: شرح كتاب 5: الشرح ان هذا معجون مساو فى القوه للمعجون الهندى، و هو يقوى المعده ايضا و ان باقى الكلام .... ظاهر. نسخه حاضر شرح است بر كتاب 3 و 4 و 5 قانون ابن سينا و ابن النفيس در آغاز شرح هر يك از كتابهاى قانون ديباچه اى مشابه و نيز يك بحث مفرد» در كليات دارد.؛ خط: شكسته نستعليق، كاتب: طبيب، على اكبر بن ابوالقاسم، تا: 1241- 1242 ق، جا: شيراز؛ و در شيراز نوشته شده كاتب در ذيل هر كتاب رقم دارد. شماره ثبت قديم 23872؛ كاغذ: فرنگى، جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 934 صفحه، 24 سطر سطر، قطع: رحلى، اندازه: 20* 30 سم [شورا: ف: 19- 48] 6982. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 8954 آغاز نسخه: بسمله قال الفاضل العلامه شيخ الزمان و جالينوس الدوران .... قصدنا الان ايراد ما تيسر لنا من المباحث على كلام الرئيس ابى على الحسين بن عبدالله بن سينا رحمه الله فى التشريح من هذاالكتاب من القانون؛ انجام نسخه: لا يعتريه سهو و لا يعجزه امر و هو الخالق تعالى وحده. خط: نسخ، كاتب: طبيب، على اكبر بن ابوالقاسم، تا: اواخر ذى الحجه 1247 ق، جا: شيراز؛ عناوين بشنگرف.؛ واقف: على اصغر حكمت، تاريخ وقف: مهرماه 1340؛ كاغذ: شكرى آهار مهره، جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 182 برگ، 18- 19 سطر، اندازه: 14* 21 سم [آستان قدس- ف: 19- 303] 6983. قم؛ مسجد اعظم قم؛ شماره نسخه: 1036 آغاز نسخه: قال الشيخ الامام الكامل قدوه العلماء ورئيس الحكما علاء الدين ... قد رتبت هذا الكتاب على اربعه فنون. الفن الاول فى قواعد جزئى الطب اعنى علميه وعمليه بقول كلى ...؛ انجام نسخه: وقد يتخذ لهم ا ناست من ذهب يدخل فى حلقه ويصب فيها الماء من بعيد ويستر لئلا يراها وقد يتخذلهم اسيا مجففه من شمع او عقيد السكر وتملا ماء ويومر ببلعها كبدالكلب خط: نستعليق، بى كاتب، تا: 20 ماه صفر 1249 ق، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ عناوين وخطوط شنگرف، مهر بيضوى با سجع «عبده الراجى محمدرحيم حسينى»، بعضى صفحات حاشيه دارد وبعضى كلمات به فارسى ترجمه شده.؛ جلد: تيماج مشكى با ترنج وسرترنج، مجدول.، تعداد صفحات: 160 برگ، 14 سطر، اندازه: 15* 21 سم [مسجد اعظم- ف: 5- 2187] 6984. قم؛ مسجد اعظم قم؛ شماره نسخه: 2343 آغاز نسخه: «بعد حمدالله والصلاه على انبيائه فان قصدنا الان ايراد ما تيسرلنا من المباحث على كلام الشيخ الرئيس ابى على ... فى التشريح من جمله كتاب قانون وذلك بان جمعنا ما قاله فى الكتاب الاول ...»؛ انجام نسخه: «... ونقول الان ان قولنا فى هذا الفصل وغيره من التشريح ان كذا انعقد بالحراره اويحرق بنفوذ الدم والروح ... انما هوباراده من لايعتريه سهو ولايعجزه امر وهو الخالق تعالى والحمدلله.» نسخه حاضر به شرح بخش تشريح قانون تعلق دارد.؛ خط: نسخ، كاتب: محمد مهدى بن على اكبر، تا: جمادى الثانى 1253 ق؛ عناوين متن وهامش وخطوط شنگرف، تصحيح وتحشيه نويسى درهامش صفحات.؛ جلد: تيماج سياه، تعداد صفحات: 215 برگ، 19 سطر، اندازه: 14* 20 سم [مسجد اعظم- ف: 5- 2187] 6985. شيراز؛ مدرسه امام عصر (عج)؛ شماره نسخه: 33 بخش تشريح از كتاب قانون است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: چهار شنبه 15 شعبان 1253 ق؛ عناوين نوشته نشده، اين نسخه شامل بخش تشريح از كتاب قانون است.؛ تعداد صفحات: 213 برگ،، اندازه: 5/ 21* 5/ 14 سم [امام عصر شيراز: ف: 1- 58] 6986. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6905 خط: نستعليق، بى كاتب، تا: 7 جمادى الاول 1253 ق؛ برگهاى پايانى بدين تاريخ بازنويسى شده و اصل نسخه از ق 11 ه- مى باشد. عناوين به شنگرف. تصحيح شده با حاشيه نويسى مفصل، در هفت برگ آغازين يادداشتى به خط محمد جعفر حسينى مدعو به آصفى به سال 1289 ه- در بيان تاريخ ولادت خود به سال 1230 ه- و مقدارى از شرح حال خود و مناجات با بارى تعالى و در محله چهار سوق شيرازيها در بالاخانه منزل صبيه امين الدوله و هنگام عيادت حاجى عبدالله خان كتابت نموده، و چند بيت شعر فارسى و عربى و فوائدى پزشكى و جدولى نجومى و يادداشت يادگارى محمد على بن محمد حسين تبريزى به سال 1252 ه- و اشعارى از ابن سينا آمده است.؛ جلد: تيماج مشكى بدون مقوا با جدول كشى ضربى، تعداد صفحات: 222 برگ، 11 سطر، اندازه: 12* 5/ 18 سم [شورا: ف: 20- 336] 6987. مشهد؛ شيخ على حيدر (مكتبه)؛ شماره نسخه: 107 آغاز نسخه: و بعد الحمد و الصلاه على أنبيائه و رسله فان قصدنا الآن ايراد ما تيسرلنا؛ انجام نسخه: انما هو باراده من لايعتريه سهو و لايعجزه أمر و هو الخالق تعالى وحده. خط: نستعليق، كاتب: متطبب طهرانى، محمد بن مؤمن، تا: 28 جمادى الثانيه 1269 ق، جا: اصفهان؛ العناوين بالحمره. فى الورقه الاولى خاتم ذو ثمانيه أضلاع. و فى الورقه الاولى و الأخيره خاتم بيضوى و خاتم بيضوى و خاتم بيضوى. و فى الصفحه الأخيره تملك بالشراء فى شعبان 1291 باسم حسن الحسينى الموسوى المتطبب، تحته خاتم صورته: «العبد حسن الحسينى».؛ جلد: چرم سياه، تعداد صفحات: 137 برگ، 23 سطر، اندازه: 32* 17 سم [مؤيد: 1- 117] 6988. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 38531 آغاز نسخه: بسمله. قال مولانا و سيدنا الشيخ الاوحد الامام العلامه الصدر الرئيسى فريد عصره و وحيد دهره؛ انجام نسخه: فذلك انما هو باراده من لا يعتبر به سهو و لا يعجزه امر فهو الخالق تعالى وحده خط: نستعليق، كاتب: طبيب طهرانى، محمد بن مؤمن، تا: شنبه 28 جمادى الثانى 1269 ق، جا: اصفهان؛ عناوين و خطوط روى عبارات متن به سرخى، معلق به حواشى، اثر مهر و يادداشت خريد در ذيل برگ آخر؛ واقف: رهبرى (اهدايى)، تاريخ وقف: مهر 1386؛ كاغذ: نخودى فرنگى، جلد: تيماج مشكى ضربى با ترنج و دو سرترنج با حاشيه زنجيره اى ضربى، تعداد صفحات: 137 برگ، 31 سطر، اندازه: 17* 31 سم [اهدائى رهبر: 9- 309] 6989. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 2/ 6035 آغاز نسخه: موجود: بسمله قال الشيخ الامام علاءالدين ابوالحسن على بن ... ابى الحزم القرشى قدحان لنا .... ان نشرع فى شرح الكتاب الثالث من كتب القانون ... و ليكن كلا منا فى تحقيق المطالب على نسق كلا منا السابق و كثير من مباحث هذا الكتاب قد سلف القول فيها فى شرح الكتاب الاول فلذلك را ينا ان يكون كلامنا ... باختصار ... بحث مفرد قد راينا ان بندأ قبل شروعنا ... يتقسم الامراض بحسب اعضاء.؛ انجام نسخه: و لذلك يعرض لمن اطال النظر فى البياض كمد و لله الحمد و الشكر دائما (دنبال شرح اين سخن شيخ: (القمور قد محدث من الضوء الغالب). خط: شكسته نستعليق، كاتب: طبيب، محمود، تا: 1273 ق؛ كاغذ: فرنگى سفيد، جلد: تيماجى زرد، تعداد صفحات:، 308- 680 دفتر، سطر، قطع: خشتى، اندازه: 6* 23 سم [نشريه: 19- 20] 6990. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6945 انجام نسخه: لان الدماغ اذا ترطب يرطب ما يتفرع عنه و يغذى بمرقه اللحم و الفراريح فانها ترطب بكثره المائيه خط: نسخ، كاتب: محمد حسن بن محمد على، تا: دوشنبه 25 صفر 1277 ق، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ عناوين و نشانى متن به شنگرف و رؤوس مطالب به شنگرف در حاشيه آمده است. توسط كاتب تصحيح شده، اهداى اشكورى به كتابخانه به سال 1371 ه-. ش؛ واقف: اشكورى، تاريخ وقف: 1371 ش؛ جلد: تيماج مشكى ضربى ترنج و سرترنج دار، تعداد صفحات: 187 برگ، 25 سطر، اندازه: 14* 26 سم [شورا: ف: 20- 358] 6991. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 1687 آغاز نسخه: بسمله، قال المصنف رحمه الله بعد حمد الله عزوجل و الصلوه على انبيائه.؛ انجام نسخه: قال المصنف هذا ما التقطته فى القرا باذين المعتمد عليها و يتلوه شرح الفن الثالث و الرابع انشاء الله تعالى. خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1277 ق، جا: مشهد رضوى؛ ساده، مطالب متن با جوهر قرمز و مطالب شرح با مركب مشكى، اغلب صفحات با حاشيه. 1958/ د؛ كاغذ: فرنگى، جلد: مقوائى، تيماج ترياكى، حاشيه منگنه، ساده، 200* 295، تعداد صفحات: 121 برگ، 31 سطر كامل سطر، اندازه: 150* 230 سم [ملى ايران: ف: 10- 269] 6992. شيراز؛ واجد (آقاى)؛ شماره نسخه: 2 كاتب: محمد تقى بن محمد ابراهيم، تا: پنجشنبه 1 ربيع الاول 1279 ق؛ در سيزده سالگى و نيم و در 25 روز آن را نوشته و در 26 جمادى الثانى 1282 مقابله كرده است، تشريح است.؛ [نشريه: 5- 285] 6993. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 5194 آغاز نسخه: بسمله قال الفاضل العلامه شيخ الزمان و جالينوس الدوران .... قصدنا الان ايراد ما تيسر لنا من المباحث على كلام الرئيس ابى على الحسين بن عبدالله بن سينا رحمه الله فى التشريح من هذاالكتاب من القانون؛ انجام نسخه: لا يعتريه سهو و لا يعجزه امر و هو الخالق تعالى وحده. خط: نستعليق، بى كاتب، تا: دوشنبه 4 جمادى الثانى 1280 ق؛ كاتب نامعلوم. عناوين بشنگرف.؛ واقف: قائم مقام، تاريخ وقف: بهمن ماه 1316؛ كاغذ: نخودى آهارى، جلد: تيماج ماشى ضربى، تعداد صفحات: 210 برگ، 20 سطر، اندازه: 18* 3/ 26 سم [آستان قدس- ف: 19- 304] 6994. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 1756 آغاز نسخه: قال الشيخ الامام العالم الفاضل علاء الدين ...؛ انجام نسخه: الشرح ان عباره الكتاب فى هذا صريحه ظاهره. اين نسخه از كتاب ثانى قانون شروع مى كند تا قول شيخ در معجون ديگر كه منبسط نفس و مقوى است.؛ خط: نسخ، كاتب: طبيب، حسن، تا: 1281 ق؛ ساده، عناوين با مركب قرمز، كلمه شرح با مركب قرمز. 2126/ د؛ كاغذ: فرنگى، جلد: مقوائى، تيماج مشكى، ساده، 210* 320، تعداد صفحات: 532 برگ، 33 سطر كامل سطر، اندازه: 130* 220 سم [ملى ايران: ف: 10- 333] 6995. نجف اشرف؛ مكتبه الامام اميرالمؤمنين العامه؛ شماره نسخه: 1 بى كاتب، تا: 1292 ق؛ [معجم المخطوطات النجفيه:- 763] 6996. همدان؛ دانشگاه بوعلى؛ شماره نسخه: 13 خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 13؛ عناوين شنگرف؛ جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 278 برگ، 18 سطر، اندازه: 22* 5/ 15 سم [اوراق عتيق: 3- 300] 6997. همدان؛ دانشگاه بوعلى؛ شماره نسخه: 3/ 174 خط: نستعليق شكسته، بى كاتب، تا: قرن 13؛ جلد: تيماج مشكى فرسوده، تعداد صفحات: 67 برگ، 105 ر- 172 ر، 28 سطر، اندازه: 13* 21 سم [اوراق عتيق: 3- 420] 6998. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 144 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم قال الشيخ الامام العلامه ابوالحسن علاء الدين؛ انجام نسخه: والحمدلله ... محمد و اله و احبابه اجمعين الى يوم الدين تم خط: تحريرى، بى كاتب، تا: قرن 13؛ بعضى صفحات در وسط نانويس است.؛ تعداد صفحات: 418 صفحه، 17 سطر 7* 7/ 5 سطر، اندازه: 5/ 17* 22 سم [نشريه: 3- 377] 6999. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 142 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم قال سيدنا و مولانا الاستاد الجليل علاء الدين على بن ابى الحزم القرشى المتطبب ... فان قصدنا الان ايراد ما يتسرلنا من المباحث على كلام الشيخ الرئيس ... فى التشريح من جمل كتاب القانون؛ انجام نسخه: حتى تستعد العفن بالحراره الباقيه فى الرماد فلذلك يدوم اقلاع خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 13؛ صفحات 1131- 1132 نانويس است.؛ تعداد صفحات: 1150 صفحه، 27- 28 سطر 13/ 5* 14 سطر، اندازه: 5/ 22* 35 سم [نشريه: 3- 376] 7000. شيراز؛ خانقاه احمديه؛ شماره نسخه: 401 نسخه كامل است.؛ خط: نستعليق مخلوط به شكسته، بى كاتب، تا: قرن 13؛ چهار برگ آخر نسخه در قرن 14 ق. نونويس شده. ظهر برگ اول يك لوح رنگى ترسيم شده و حاشيه صفحه اول و پنج برگ قبل از آخر گل و برگ رنگى ضعيف.؛ واقف: على غياثى، تاريخ وقف: 27 رجب 1379؛ كاغذ: شكرى آهار مهره فرنگى، جلد: تيماج عنابى، تعداد صفحات: 145 برگ، 18 سطر سطر، اندازه: 5/ 14* 5/ 19 سم [خانقاه احمدى:- 442] 7001. مشهد؛ گوهرشاد؛ شماره نسخه: 274 آغاز نسخه: بسمله قال الشيخ الامام العلامه ابوالحسن علاء الدين على بن ابى الحزم المتطبب القرشى رحمه الله اما بعد حمدالله و الصلوه على انبيائه و رسله فان قصدنا.؛ نسخه موجود از آغاز تا آخر تشريح الرحم را دارد.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 13؛ مهر حاج سيد سعيد را دارد.؛ كاغذ: فستقى، جلد: تيماج سرخ، تعداد صفحات: 175 برگ، 20 سطر 9* 17 س سطر، اندازه: 5/ 15* 25 سم [جامع گوهرشاد: ف: 1- 237] 7002. قم؛ مسجد اعظم قم؛ شماره نسخه: 2524 آغاز نسخه: (الحمدلله رب العالمين ... قد رتبت هذا الكتاب على اربعه فنون، الفن الاول فى قواعد جزئى الطب اعنى علمى وعملى لقول كلى، الفن الثانى فى الادويه والاغذيه المفرده والمركبه ...)؛ انجام نسخه: (... هو ورم عظيم يرم فيه البياض حتى يمنع التقميص واكثر مايعوى للصبيان لرطوبه امزجتهم ...) نسخه حاضر تا اوخر باب دوم ازفن دوم را در بردارد؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 13؛ عناوين ونشانيها وخطوط شنگرف (دراواخر جاى عناوين سفيد مانده است)؛ جلد: تيماج سياه با ترنج وباسر، تعداد صفحات: 50 برگ، 17 سطر، اندازه: 16* 21 سم [مسجد اعظم- ف: 5- 2187] 7003. تهران؛ مفتاح، محمد حسين؛ شماره نسخه: 354 تشريح است؛ خط: نستعليق، كاتب: شيرازى، على بن مهدى، تا: 3 ذيحجه 1303 ق؛ [نشريه: 7- 184] 7004. قم؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى؛ شماره نسخه: 456 آغاز نسخه: بسمله قال الشيخ الامام ... و بعد حمد الله و الصلوه على انبيائه فان قصدنا الان ايراد ... و هذا المقدمه تشتمل على خمسه مباحث المبحث الاول فى اختلاف؛ انجام نسخه: و يتفرقان من الاجزاء السفليه فهذه هى عدد الاورده فقد اتينا على تشريح الاعضاء المتشابهه الاجزاء تمت نسخه حاضر بخش تشريح را شامل است؛ خط: شكسته نستعليق، كاتب: حلاج شيرازى، محمد طيب بن محمد حسن، تا: شب دوشنبه 24 جمادى الاولى 1303 ق؛ شكسته نستعليق زيبا؛ عناوين و نشانى ها شنگرف؛؛ جلد: تيماج، سرخ، ضربى، مجدول، تعداد صفحات: 105 برگ، 17 س سطر، اندازه: 16* 21 سم [مركزمطالعات و تحقيقات قم: ف: 1- 384] 7005. قم؛ مسجد اعظم قم؛ شماره نسخه: 2/ 2209 آغاز نسخه: «... المبحث الثانى فى بعض مذهب قيل فى القوى التى فى الماساريقا قال الشيخ ره ولايبعد ان يكون فى الماساريقا جميع هذه القوى وان كان بعض من جاء من بعد يرد على الاولين ...»؛ انجام نسخه: «... وكل ذلك انما هو لتفهم المتعلم وتقريب الامر اليه فى التصور واما فى الحقيقه فذلك انما هو باراده ... والحمدلله اولا وآخراً وظاهراً وباطنا وصلوته على سيدنا محمد وآله وعترته اجمعين الطاهرين م خط: نسخ، كاتب: حسينى شيرازى، محمد حسين بن محمد هاشم، تا: 19 ذيحجه 1313 ق، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ عناوين وخطوط سياه؛ جلد: مقوا اسليمى با عطف تيماج سياه، 314 ر- 346 ر، تعداد صفحات: 32 برگ، 20 سطر، اندازه: 15* 21 سم [مسجد اعظم- ف: 5- 2187] 7006. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 443 آغاز نسخه: بسمله و به نستعين. قال الشيخ الامام العلامه علاءالدين على بن ابى الحزم المتطبب القرشى رحمه الله: بعد حمدالله و الصلوه على انبيائه و رسله. فان قصدنا الان ايراد ما تيسرلنا من المباحث على كلام الشيخ الرئيس ... فى التشريح من جمل كتاب القانون؛ انجام نسخه: و نحقق الكلام فى الاراء التى ذكرها و غير ذلك، و ذلك اذا اخذنا فى شرح الكتاب الثالث من كتب القانون ... فذلك انما هو باراده من لا يعتريه سهو و لا يجعزه امر. و هو الخالق تعالى جده. تم الكتاب بحمدالله و حسن توفيقه. اين نسخه گزارش بخش كالبد شكافى قانون است.؛ خط: نسخ روشن، بى كاتب، بى تاريخ؛ اين نسخه بنسخ روشن در جدول زرين و لاجوردى با عنوانهاى شنگرف مى باشد در پاره اى از جاها متن درهامش بشكسته ريز نوشته شده و در گ 26 ب دو شكل مثلث و مربع هست كه دندانها و فك را نشان ميدهد- گ 5 ب- 169 ب- برگ يكم كتاب بنسخ نونويس مى باشد. در گ 1 ب و 2 الف پاره اى است از گزارش قرشى بر قانون درباره بيمارى «فساد الشهوه» بنستعليق تازه. در گ 1 الف پاريه ايست بشكسته نستعليق از گزارش محمد سعيد شريف قمى بر حديث راس الجالوت.؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج ترياكى مقوائى، تعداد صفحات: 169 برگ، 23 س 7* 14 سطر، اندازه: 13* 5/ 21 سم [دانشگاه تهران: ف: 4- 781] 7007. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه:82301 آغاز نسخه: بسمله و به ثقتى قال الشيخ الامام الحبر الكامل علاء الدين على بن ابى الحزم القرشى ... المتطيت صيغه تفعل ...؛ انجام نسخه: قال الرازى ان التجربه تشهد بانه يبرد (ناقص). خط: نسخ و نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ عناوين و نشانها و سرفصلها درشت و شنگرف در متن و حاشيه. حواشى با نشانه هاى منه، 12 ع، ح، صح، ص، اق و غيره. 1. يادداشتهاى پراكنده در علاج آبله و نيز مكتوبات افلاطون و طرز ساختن معجون مخصوص معده از قول زكرياى رازى در برگ 1. * 2 . در صفحه پايانى گفتارى به عربى به نقل از شيخ ابواسحاق كه تعداد آيات قرآنى 6666 آيه است كه هزار آيه در امر، هزار آيه در نهى، هزار آيه در وعده، هزار آيه در وعيد، هزار آيه در اخبار و هزار آيه در قصص و امثال است. صفحات آغازين نسخه وصالى و مرمت شده است.؛ كاغذ: سپاهانى نخودى رنگ، جلد: تيماج قهوه اى درون آستر كاغذى سبز رنگ، تعداد صفحات:، 23 سطر (11/ 5* 17/ 5) سطر، اندازه: 5/ 18* 5/ 25 سم [دانشگاه تهران: ف: 19- 445] 7008. رشت؛ جمعيت نشر فرهنگ؛ شماره نسخه: 41 ش خط: نسخ خوش، بى كاتب، بى تاريخ؛ بخش سوم و چهارم هر دو نا تمام.؛، اندازه: 5/ 24* 38 سم [رشت و همدان: ف:- 1140] 7009. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 3/ 5176 بى كاتب، بى تاريخ؛ [شورا: ف: 15- 315] 7010. شيراز؛ ملى شيراز؛ شماره نسخه: 5- ط/ 262 آغاز نسخه: لا بدو الكون مبداء النعير مغاير الذات الموصوفه بالنعر؛ انجام نسخه: من اجزاء عظيمه و اجزاء عصبيه و اجزاء باطنه يشاهد ذلك فى رميم اسنان الحيوانات الكبيره خط: نستعليق شكسته، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ شماره عمومى 610- سى- بالاى برخى جمله ها خط سرخ كشيده شده است- چند برگ آن آب گرفته و محل حواشى را بريده اند؛ كاغذ: فرنگى كلفت شكرى، جلد: مقوا باكاغذ- اندازه جلد 12/ 5* 20/ 5، تعداد صفحات: 196 برگ، 23 سطر، اندازه: 8* 14 سم [ملى فارس: 1- 240] 7011. لس آنجلس؛ كتابخانه دانشگاه لس آنجلس؛ شماره نسخه: 61 م خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ از انجام افتاده. از آن حسين بن حاجى محمد على نجفى.؛ [نشريه: 11- 134] 7012. نجف اشرف؛ مكتبه الامام اميرالمؤمنين العامه؛ شماره نسخه: 22 كاتب: ابراهيم حسين الزينى النعمانى، بى تاريخ؛ [معجم المخطوطات النجفيه:- 763] 7013. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 27151 آغاز نسخه: بسمله، قال الشيخ الامام العالم الجر الكامل علاء الدين على بن ابى الحزم القرشى.؛ انجام نسخه: موجود: و المداخل اما ان يكون ... لان السوداء فيه يكون محترقه حاره غير مضاده للخس. خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ [رايانه آستان قدس: 4- 395] 7014. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 29162 آغاز نسخه: بسمله، قال على بن ابى الحزم القرشى المتطب قدر تبت هذا الكتاب على اربعه فنون الفن الاول فى قواعد ...؛ انجام نسخه: موجود: و الشاهرج هرج و الهند باء و الكشوث و الخطى مصفى على سكر ... خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ [رايانه آستان قدس: 4- 396] 7015. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 22862 آغاز نسخه: بسمله و به نستعين. قال الامام الفاضل اليلسوف؛ انجام نسخه: الاشياء من ذلك و من مركبات خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ؛ [رايانه آستان قدس:-] 7016. موصل؛ مكتبه الاوقاف العامه (موصل)؛ شماره نسخه: 1/ 15 آغاز نسخه: (... فان قصدنا فى هذا الكتاب الذى نرجو أن يمهلنا الاجل الى ختمه و يصحبنا التوفيق فى تأليفه)؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ بدايته فهرس لمحتوى المخطوط عمل ذالنون بن جرجيس لاجل أحمد باشا نجل الوزير المرحوم سليمان باشا و قد أرخه. نظماً سنه 1227 ه-. مجدول، خطه الاستنساخ، جلده مزخرف.؛ تعداد صفحات: 318 صفحه، سطر، اندازه: 35* 23 سم [الاوقاف العامه- موصل: 2- 209] 7017. موصل؛ مكتبه الاوقاف العامه (موصل)؛ شماره نسخه: 2/ 22/ 77 شرح الفن الرابع من موجز القانون لابن سينا.؛ بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ عليه تعليقات فى الهامش.؛ [الاوقاف العامه- موصل: 3- 159] 7018. بغداد؛ مجمع العلمى العراقى؛ شماره نسخه:/ 44 طب آغاز نسخه: البسمله ... و الصلاه على افضل انبيائه محمد و آله و صحبه اجمعين. و ما توفيقى الا بالله عليه توكلت و اليه انيب. قد رتبت هذا الكتاب على اربعه فنون. الفن الاول: فى قواعد جزئى الطب، اعنى علميه وعمليه بقول كلى. الفن الثانى: فى الادويه و الاغذيه المفرده و المركبه. الفن الثالث: فى الامراض المختصه بعضو دون عضو، و اسبابها و علاماتها و معالجاتها. الفن الرابع: فى الامراض التى لايختص بعضو دون عضو، و اسبابها و علاماتها و معالجاتها. و التزمت فيه مراعاه المشهوره فى امر المعالجات من الادويه و الاغذيه و قوانين الاستفراغات وغيرها ...؛ انجام نسخه: ... وقد شهد بذلك جماعه، و قد غص كلب كلب اربعين رجلا، فاكل بعضهم من كبده، و استنكف الباقى من اكلها، فمن اكلها لم يمت، و من عاف اكلها مات. و كان تدبيرهم و احدا، و استعملوا دواء جالينوس و غيره من العلاج المذكور. و الحمدلله رب العالمين، و صلى الله على محمد و اله و صحبه اجمعين. خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ يلى ذلك: ثلاث صفحات ليست من الكتاب، و كذلك صفحه واحده فى اوله، كتبت كلها بخطوط مختلفه، فيها: و صفات طبيه، و عمل ادويه و معاجين. ورقه العنوان ساقطه، و قد كتبت وقفيه الكتاب على ورقه الصقت بعدئذ باوله. و هذا نص الوقفيه: بسم الله الرحمن الرحيم. الحمدلله الذى وقف جنانه على احبائه، و اكرمهم بمزيد نعمه و آلائه، و الصلاه و السلام على صفوه انبيائه، و على آله و اصحابه و اوليائه. و بعد: فقد وقف هذا الكتاب المسمى طب الموجز الحاج نعمان باجه جى ابن المرحوم عثمان بك الموصلى، على مدرسته الواقعه فى محله السبعه بكار، وقفا موبدا و حسبا مخلدا، بحيث لايباع و لايرهن و لايوهب و لايورق. فمن بدله بعد ما سمعه، فانما اثمه على الذين يبدلونه. ان الله سميع عليم. غره ب سنه 1239. نسخه مصوره بالفتستات عن نسخه خطيه فى مكتبه الاوقاف العامه ببغداد؛ واقف: نعمان بن عثمان باجه جى موصلى، تاريخ وقف: 1239؛ تعداد صفحات: 124 برگ، 19 سطر [مجمع العلمى: 3- 112] 7019. بغداد؛ مجمع العلمى العراقى؛ شماره نسخه:/ 45 طب انجام نسخه: ... و كان تدبيرهم فى العلاج واحدا، فاستعملوا دواء جالينوس و غيره من العلاج المذكوره. و من ههنا فلنختم الكتاب حامدا الله تعالى و مصليا على الانبياء و المرسلين. و الحمدلله رب العالمين. فى شهر ربيع الثانى سنه 1184 فى دار السلطنه اصفهان. خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ نسخه مصوره بالفتستات عن نسخه خطيه فى مكتبه الاوقاف العامه ببغداد؛ تعداد صفحات: 76 برگ، 21 سطر [مجمع العلمى: 3- 116] 7020. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 27400 آغاز نسخه: بسمله، قال الشيخ العالم العبد الكامل على ابن ابى الحزم القرشى المتطيب قد رتبت؛ انجام نسخه: و كان التدبير فى العلاج واحد و استعملو دواء جالينوس من العلاج المذكوره و من ههنا فلنختم ... سنه 1059 خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ [رايانه آستان قدس: 1- 970] 7021. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 23396 آغاز نسخه: غس مورثه و ماده هذا غيرمورثه؛ انجام نسخه: فى زمان طويل بقى ... هى رخوه خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ [رايانه آستان قدس: 4- 281] 7022. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 18334 انتقالى از كتابخانه پهلوى- مجموعه نوازى؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 258 برگ،، اندازه: 205* 333 سم [رايانه ملى:- 1166] 7023. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 18293 انتقالى از كتابخانه پهلوى- مجموعه نوازى؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 365 برگ،، اندازه: 170* 260 سم [رايانه ملى:- 1142] 7024. موصل؛ مدرسه الصائغ الحلبى (ضمن مكتبه الاوقاف العامه)؛ شماره نسخه: 14/ 16 بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ نقص من اوله و آخره؛ تعداد صفحات: 77 برگ،، اندازه: 19* 15 سم [الاوقاف العامه- موصل: 7- 227] 7025. اسلام آباد؛ خزانه مفتى؛ شماره نسخه: 489 و النسخه كامله؛ خط: تعليق، بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 109 برگ، 21 سطر سطر، اندازه: 5/ 22* 5/ 14 سم [خزانه مفتى: 5- 157] 7026. مشهد؛ دانشكده الهيات مشهد؛ شماره نسخه: 14767 خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ نسخه را كاتب بآخر نرسانده است، نشان قرمز، كاغذ نوعى ترمه؛ جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 143 برگ، 27 سطر 13* 22 س سطر، اندازه: 20* 30 سم [الهيات مشهد: ف: 2- 75] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 1951)

وابسته به: القانون فى الطب ابن سينا، حسين بن عبدالله (370- 428) شروح و حواشي: حاشيه شرح النفيسى فى الطب شيرازى، عبدالنبى بن محمد مفيد (- 1192) الادويه المركبه گنابادى، خليل الله بن حسن بيك (- 12) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 1951)

مقالات 1. حسيني، شريف (1383). پزشكي در تمدن اسلامي. پژوهش و حوزه، 17 و 18، 89-96. 2. خوش زبان، فريبا؛ حاجي علي نيلي، ندا؛ كريمي، مهرداد؛ جباروند بهروز، محمود (1395). مقايسه تطبيقي تشريح و عملكرد لايه هاي چشم از ديدگاه طب سنتي و طب نوين. تاريخ پزشكي، 26، 125-154. 3. آرضائي، حامد (1399). آيا ابن نفيس (ابن نفيس) است؟ ملاحظاتي درباره نام و لقب علاء الدين قرشي. تاريخ پزشكي، 44، 1-26. 4. آقاياني چاوشي، جعفر (1358). ابن نفيس و دوران صغير خون. آموزش و پرورش (تعليم و تربيت)، 48 (3)، 41-45. 5. سجادي، صادق. ابن نفيس. دايره المعارف بزرگ اسلامي، ج 5.

[مرعشى 1/ 392 و 23/ 243؛ الذريعه 14/ 95 و 96 و 23/ 250؛ كشف الظنون 2/ 1899؛ مشار عربى/ 934؛ فهرس المخطوطات الطبيه المصوره/ 114؛ فهرست عربى مشارص 567؛ هديه العارفين 1/ 714؛ آيه الله فاضل خوانسارى 1/ 24؛ دانشكده ادبيات مشهد ص 178؛ حضرت معصومه 2/ 223؛ دانشگاه بوعلى ص 29 و ص 81؛ كتابخانه ملى 9/ 53 و 10/ 269؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى 1/ 384؛ التراث العربى، سيد احمد حسينى اشكورى 5/ 314؛ مجلس شورا 19/ 235 و 20/ 160 و 20/ 336 و 20/ 340 و 20/ 358 و 44/ 136 و 44/ 155؛ دانشكده حقوق تهران 488؛ دانشگاه تهران 17/ 32 و 20/ 175؛ دانشگاه اصفهان 1/ 91 و 1/ 236؛ فهرس المخطوطات الطبيه العربيه 97؛ الهيات مشهد 1/ 175 و 2/ 75؛ كتابخانه جامع گوهرشاد 1/ 110 و 1/ 237 و 4/ 1897؛ فهرست آستان قدس 19/ 297- 304؛ دانشگاه بوعلى ص 53 و ص 62؛ مدرسه امام عصر 1/ 58؛ كشف الظنون 2/ 1899؛ كتابخانه ملى 9/ 118 و 10/ 333؛ مجلس سنا 1/ 9 (نشريه 232: 2) و 1/ 10؛ مجلس شورا 2/ 299 و 16/ 210 و 19/ 4 و 19/ 45 و 19/ 48 و 15/ 315؛ 19/ 20؛ كتابخانه جمعيت نشر ص 1140؛ نشريه 3/ 376- 377؛ ره آورد ص 263- 268؛ دانشگاه 4، پزشكى 263 نشريه مركزى 3/ 377؛ فهرست دانشگاه 4/ 787 قنواتى ص 205؛ ملى فارس 1/ 240؛ دانشگاه تهران 4/ 781- 784؛ فيلم دانشگاه 1/ 344؛ مكتبه الزهراء ص 151؛ نشريه 4/ 476 و 5/ 214 و 5/ 283 و 5/ 285 و 7/ 184 و 11/ 904 و 11/ 125 و 11/ 134 و 11/ 136 و 5/ 524؛ اهدائى به آستان قدس ص 156؛ شيخ على حيدر 1/ 117؛ الهيات مشهد 2/ 72؛ مهدوى 194؛ قنواتى 205؛ مجلس 2/ 299- 300؛ كشف الظنون: قانون؛ رايانه ملى 1142 و 1166؛ الاوقاف العامه موصل 2/ 209 و 3/ 159؛ رايانه آستان قدس] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 1951)