129

شرح قانون (كتاب پنجم- قرابادين)

s.-ul-qanun

گيلاني، صدرالدين علي بن محمد، - 1018هـ. ق. gilani, sadr-od-in 'ali-ye-bn-e mohammad (- 1610)

قرن 11هـ. ق.

ناشناخته

قرن 11هـ. ق.

قال الشيخ الرئيس رحمه الله عليه لقد فرقنا من كتب الاربعه في ذكر حبل العلم النظري و العملي

من الانارجات ينفعه الدماغ و الراس و هي مركبة من الادويه يغلب عليها مرارة فيقرأ معنا المرلان المعظم الادويه ابصره قوقا يا حب المعروف و اكثر عمله في سقينه الرأس و ههنا

ندارد

اين شرح مربوط به كتاب پنجم شرح قانون ابن سينا مي باشد

تك متني

عربي

430ص.

نسخ

نيمه خوانا

ندارد

ندارد

British Library

39230-39234

I.O.ISLAMIC 1428 (LOTH 784)

فنخا

ميكروفيش , نسخه الكترونيكي

پ ابن سينا، حسين بن عبدالله، 370؟- 428هـ. ق. قانون في الطب

دارو شناسي - متون قديمي تا قرن 14 , پ‍زش‍ك‍ي‌ اس‍لام‍ي‌ -- م‍ت‍ون‌ ق‍دي‍م‍ي‌ ت‍ا ق‍رن‌ 14 , پزشكي سنتي -- ‫متون قديمي تا قرن 14‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

طب، اورام و بثور، تفرق اتصال، شكستگي، سموم، زينت، معالجات، ادويه

610

پزشكي

مالك حقوقي (خريداري نسخه ديجيتال)

كامل

39230

ندارد

30

قانون في الطب

شرح قانون ابن سينا

image/jpg

حكيم صدرالدين على گيلانى هندى (متوفاي 1018ق)، از حكماء و پزشكان قرن يازدهم هجري. نظام‌الدين احمد حكيم‌الملك گيلاني فرزند ايشان است. تاريخ ولادت و محل تولد ايشان در منابع ذكر نشده است، اما با توجه به زندگي حكيم نظام‌الدين احمد حكيم‌الملك گيلاني و شواهد مختلف احتمال قوي ميتوان داد كه حكيم صدرالدين علي گيلاني پدر نظام‌الدين احمد بوده است كه از منطقه مريدان لنگرود به هندوستان مهاجرت كرده و فرزند ايشان نيز پس از او به هندوستان رفته است. وى تحصيلاتش را در ايران- و به احتمال قوى زادگاهش- آغاز نمود و پس از فراگيرى علوم و آن‌گاه كه خود عالمى فرزانه بود، به هند هجرت نمود. دايى وى حكيم الملك شمس‌الدين گيلانى است كه به گفته ملا عبدالقادر بديوانى در كتاب «منتخب التواريخ»، اسوه‌اى ممتاز از يك استاد نوآور و نمونه در آموزش پزشكى و تلاش بى‌وقفه براى حكماء بود. حكيم على طب را از محضر دايى‌اش و نيز حكيم لطف‌الله شيرازى آموخت. شهرت او در حذاقت و وسعت دانش پزشكى او زبانزد خاص و عام بود تا آن‌جا كه مؤلف «مآثر الامراء» درباره شيوه درمان او چنين نوشته است: معالجات دست بسته او موجب حيرت عالميان مى‌شد. مرحوم ميرزا عبدالله افندى وى را چنين توصيف نموده است: عالم فاضل جامع طبيب ماهر كامل. از اين عبارت مى‌توان اين نكته را استنباط كرد كه وى علاوه بر چيرگى در علم پزشكى در علوم ديگر نيز صاحب نظر بوده است. در كتاب «ذخيرة الخوانين» به مطلبى در خصوص بنايى كه حكيم على گيلانى براى مطب خود ساخته بود اشاره شده است كه ظاهراً اين بنا كه به حوض على معروف بوده، از يك حوض و يك اطاق تشكيل مى‌شده است و مريضان براى ورود به اطاق مى‌بايست از حوض عبور كنند، بى آن‌كه آب حوض وارد اتاق كه زير حوض قرار داشت بشود. اين بناى عجيب چنان شگفتى ساز بود كه مورد بازديد پادشاه هند (اكبر شاه) نيز قرار گرفت. مشهور است كه وى در هند با مير فندرسكى در زمان نگاشتن شرح تأليفات قانون ملاقات داشت و حتى توانست او را تحت تأثير قرار دهد. وى در روز جمعه، پنجم محرم الحرام سال 1018ق در هندوستان درگذشت و در همان‌جا به خاك سپرده شد (ويكي نور، مدخل «گيلاني، علي»). على گيلانى جالينوس الزمانى، خواهرزاده حكيم الملك شمس الدّين گيلانى و شاگرد فتح اللّه شيرازى در طبّ و رياضى مهارت زياد داشت و در 962 ه./ 1554 م. متولّد شد. علوم نقلى را پيش شيخ عبد النّبى بن شيخ احمد گنگوهى خواند. در عهد اكبر شاه به قلّههاى رفيع شهرت رسيد. در اوايل وقتى كه در دربار اكبر شاه حضور يافت، اكبر شاه براى امتحان كردن او سه قاروره (ادرار) پيش او گذاشت. او با مهارت تمام هر سه را درست تشخيص داد و از ميان آنها يكى قاروره انسان بود و ديگرى از گاو و سومى از الاغ. بر اثر اين كار اكبر شاه كمال طبّى او را بسيار ستود. ثروت و احترام و اعتمادى كه او نزد اكبر به دست آورد نصيب هيچيك از طبيبان آن روزگار نشد. افراد خانواده سلطنتى نيز تحت معالجه او قرار مىگرفتند. وقايع متعدّد معالجه اكبر شاه در تاريخها ثبت شده است. شيخ فريد بهكرى در تذكرة الخوانين يك مورد معالجه اكبر را ذكر كرده است. حكيم على در مرض موت اكبر نيز معالج او بود. در حقّ او مورّخان ستم عجيبى روا داشتهاند، نه تنها او را مسئول معالجه نادرست و مرگ اكبر قلمداد كردهاند بلكه درباره استادش فتح اللّه شيرازى نيز نوشتهاند كه او در اثر اشتباه حكيم على در معالجه به كام مرگ رفت. او در تب محرّقه (تب شديد و سوزان) به او هليم خورانده بود. حكيم على در 1002 ه./ 1593 م. در لاهور حوضى بسيار عجيب ساخته بود كه در وسط آن اتاقى بود كه درهاى باز داشت، امّا آب نمىتوانست به درون آن برود و از اينجا معلوم مىشود كه او درباره فشار آب و باد تا چه حد استادى و مهارت داشته است. با وجود پيشرفت علوم امروز نيز انجام اين كار آسان نيست. اكبر شخصا براى ديدن آن حوض رفته بود. مير حيدر على از حوض حكيم على تاريخش را درآورده بود. حكيم على، حوضى نظير آن در 1016 ه./ 1607 م. در آگره ساخته بود كه جهانگير به همراه مصاحبان خود به ديدن آن حوض رفته بود. حكيم على به سبب هوش و دانش خود به صدارت ايالت بيهار منصوب شده بود. در سال 1580 م. وظيفه سفارت على عادل شاه به وى محوّل شد. على عادل شاه با احترام فراوان از او استقبال كرد ولى به علّت فوت ناگهانى عادل شاه ناچار شد به دهلى بازگردد. اكبر او را در اكتبر 1585 م. به عنوان سفير پيش فرمانرواى كشمير، يوسف شاه فرستاده بود. حكيم على دو ماه در سرىنگر اقامت داشت و روز 13 دسامبر 1585 به حسن ابدال مراجعت كرد. در سال 1596 م. اكبر شاه منصب هفتصدى و لقب جالينوس الزمان به وى اعطا كرد. در زمان جهانگير به منصب دوهزارى رسيد. به نوشته مآثر الامرا ساليانه شش هزار روپيه براى كمك پزشكى به مستمندان وقف كرده بود. على گيلانى بعد از علاء الدّين قرشى دومين شارحى است كه افتخار شرح كامل قانون نصيب وى شده است. شرح كلّيّات او با شرح كلّيّات آملى در سال 49- 1848 م. به نام جامع الشرحين به چاپ رسيده است. شرح معالجات ناياب است. من در مجموعه شفاء الملك حكيم عبد اللطيف و حكيم محمود احمد خان دهلوى شرح معالجات وى را ديده بودم. نسخه اخير با خطى بسيار زيبا و در قطعى بزرگ در 994 صفحه بود و هر صفحه 57 سطر داشت. در طبّيه كالج عليگره فقط شرح كلّيّات و در مؤسّسه تاريخ و تحقيق طبّ دهلى نو شرح كلّيّات و مفردات و در خدابخش پتنه مجلّدات اوّل و سوم و چهارم و پنجم (كلّيّات معالجات و قرابادين) موجود است. در كتابخانه دار العلوم ديوبند كه شرحهاى متعدّد قانون نگهدارى مىشود، شرح قرابادين قانون (جلد پنجم) گيلانى را نيز ديدهام. اين شرح در كتابخانهها و در دست طبيبان مختلف موجود بوده است و روى آن چندين مهر به چشم مىخورد. يكى از مهرها از على مظفّر خان از امراى دربار محمّد شاه است. در كتابخانه رضا رامپور هر پنج جلد اين شرح محفوظ است. جلد اوّل آن ازاينجهت حائز اهمّيّت است كه كتابت آن در زمان زندگانى مؤلّف انجام گرفته است و پس از نام او كلماتى مانند مدّ ظلّه العالى و سلّمه اللّه نوشته شده است. در حاشيه عباراتى به خط مؤلّف وجود دارد. در جلد سوم و چهارم و پنجم آن مهر و امضاى حكيم احسن اللّه خان دهلوى مورخ 1251 ه./ 1835 م. و در جلد سوم و پنجم مهر و امضاى عبد الاول ثبت است. علاوه بر شرح قانون كتاب مهم ديگر او مجرّبات على گيلانى است كه مأخذ مؤلّفان در اين موضوع بوده است. در مورد كمياب بودن آن اين بيان مؤلّف اطبّاء عهد مغليه كفايت مىكند كه: «در مورد مجرّبات حكيم على نمىتوان با اطمينان گفت كه جلدى از آن در كتابخانهاى موجود است يا خير.» خوشبختانه نسخهاى از اين كتاب نادر در مجموعه نگارنده موجود است. حكيم على نيز در تدوين تاريخ الفى شركت داشت. در تدوين اين تاريخ هفت نفر همكارى داشتند و بعدا اين كار را ملّا احمد تتوى به پايان رسانيد (قانون ابن سينا، شارحان و مترجمان آن، ص: 93، نرم افزار كتابخانه جامع طب 1.5).

صدرالدين علي گيلاني هندي‌ على گيلانى جالينوس الزمانى

از صدرالدين علي گيلاني آثار مهمى در حوزه پزشكى بر جاى مانده كه نشانگر خبرويت او در طب و حكمت است. اين تأليفات به او نسبت داده شده است: «شرح القانون في الطب»: اين اثر مهم‌ترين نگاشته اوست كه شرحى جامع و بزرگ مى‌باشد (شرح گيلاني)؛ «الشفاء العاجل»: اين كتاب به تقليد از كتاب «برء الساعة» محمد بن زكرياى رازى نگاشته شده و موضوع درمانى آنى (اورژانسى) بيمارى‌ها است؛ «رسالة السؤال و الجواب»: اين رساله نيز در حوزه علوم پزشكى است و به نظر مى‌رسد كتابى شبيه «المسائل فى الطب» تأليف حنين بن اسحاق باشد؛ «مجربات حكيم علي گيلاني»؛ «شرح مزجي علي قانون ابن سينا» (ويكي نور، مدخل «گيلاني، علي») همچنين ديگر آثار او عبارتند از: «ﺍﻻﺑﺪﺍﻝ»، - ، - ، ﺝ1، ﺹ308. «ﺷﺮﺡ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﺍﻟﻤﺠﺴﻄﻲ»، - ، - ، ﺝ19، ﺹ276. (فنخا، ج 36، ص 489).

اصل از ابن سينا، شيخ الرئيس حسين بن عبدالله متوفى 428 ه- ق، و شرح از طبيب فاضل صدر الدين على گيلانى متوفى در ديار هند كه با مير فندرسكى متوفى 1049 ه- ق، در آن سرزمين ملاقات كرده است. شرح جامع و گسترده اي است. فن سوم در اورام و بثور است و شامل سه مقاله ميباشد و هر مقاله اى داراى فصولى چند. فن چهارم در تفرق اتصال در چهار مقاله. فن پنجم در شكستگى شامل سه مقاله. فن ششم در سموم در پنج مقاله. فن هفتم در زينت داراى 4 مقاله. (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 2025)

اين اثر در مورد مباحث اورام و بثور، تفرق اتصال، شكستگي، سموم و زينت در القانون في الطب است.

اين اثر مهم‌ترين نگاشته صدرالدين علي گيلاني است كه شرحى جامع و بزرگ مى‌باشد (شرح گيلاني) (ويكي نور، مدخل «گيلاني، علي»). على گيلانى بعد از علاء الدّين قرشى دومين شارحى است كه افتخار شرح كامل قانون نصيب وى شده است (قانون ابن سينا، شارحان و مترجمان آن، متن، ص: 95)

نسخه هاي ديگر اثر با مشخصات زير چاپ و يا تصحيح شده است: چاپ: پاكستان، لاهور، كاشى رام پريس، به اهتمام لاله كاشى رام منيجر كاشى رام پريس لاهور به فرمايش شيخ الهى بخش محمد جلال الدين. تاجران كتب بازار كشميرى لاهور. (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 2026)

7223. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه:3606 آغاز نسخه: آغاز موجود در نسخه: ابدالها و هذه طريقه حسنه لالتقاط ما يراد من الادويه بحسب كل غرض ..... الفصل الاول من المقاله الاولى فى المزجه الادويه المفرده.؛ انجام نسخه: غنقيلى بضم العين اسم للشلجم و قد ذكر. اين نسخه مجلد 2 از آن كتاب (در شرح كتاب 2 قانون/ ادويه مفرده) است.؛ خط: نسخ ريز، كاتب: ابن نامى تونى، محمد افضل، تا: 1032 ق، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ كاتب، نسخه را حسب امر «سراجا ميرزا محمد قاسم بن ميرزا عبدالقادر تونى» نوشته. عناوين بشنگرف از آغاز اين مجلد اندكى افتاده. 287 برگ شماره ثبت قديم 23869 جديد 10166؛ كاغذ: دولت آبادى، جلد: تيماجى قرمز، سجاف عطف دامن دار، تعداد صفحات: 573 صفحه، 36 سطر سطر، قطع: رحلى، اندازه: 21* 28 سم [شورا: ف: 19- 53] 7224. تهران؛ نوربخش (خانقاه نعمت اللهى)؛ شماره نسخه: 369 آغاز نسخه: قال الشيخ الرئيس الحمدلله رب العالمين ... اسعف بحاجته قضاها له ...؛ انجام نسخه: پايان: تم شرح كتاب الاول ... الكتاب الثانى فى الادويه المفرده ... من قرء الفاتحه. اين نسخه فقط بخش اول قانون را دارد.؛ خط: نسخ، كاتب: نائينى، محمد رفيع بن صفات الله، تا: نهم ذى حجه 1098 ق؛ اين نسخه را محمدباقر بن امير احمد طبيب با نسخه صحيحى مقابله نموده و در جمعه نهم شعبان 1099 در مدرسه جده بزرگ اصفهان از مقابله آن فراغت يافته و از خود دو يادداشت در آغاز و انجام نسخه بيادگار گذاشته است. در كنار صفحه ها حواشى آملى ديده مى شود.؛ كاغذ: ايرانى، جلد: مشكى، مقوايى، تعداد صفحات: 1124 صفحه، 19 سطر سطر، اندازه: 19* 24 سم [نوربخش: ف: 2- 92] 7225. قم؛ گلپايگانى؛ شماره نسخه:1216 -1 /13 آغاز نسخه: الفن الخامس فى احوال الانف وهو مقالتان المقاله الاولى منه. فى الشم وآفاته وفى ... للانف مخلوق لكل حيوان له ريه وهو آله التنفس؛ انجام نسخه: صفه اقواص. ينفع من وجع الطحال اذا كان من حرازه ورد احمر اربعه دراهم .... واوقيه نصف سكنجبين سكرى ويضمد فن پنجم تا پانزدهم ازكتاب ثالث قانون؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ عناوين ونشانيها شنگرف درحاشيه تصحيح شده است، تمامى صفحات مجدول مذهب ومشكى، به نسخه آب رسيده وكرم خوردگى دارد؛ جلد: مقوا با روكش پارچه اى عطف تيماج، تعداد صفحات: 291 برگ، 41 سطر، اندازه: 24* 36 سم [گلپايگانى- ف: 5- 2467] 7226. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه:251 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم و به ثقتى قال الشيخ الرئيس الحمد لله رب العالمين؛ انجام نسخه: تمم شرح الكتاب الاول من كتب القانون بحمدلله و حسن توفيقه خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11؛ تعداد صفحات: 713 صفحه، 41 سطر، اندازه: 5/ 14* 5/ 27 سم [نشريه: 3- 377] 7227. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه:351 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم و به نستعين قال الشيخ الرئيس الحمد لله رب العالمين؛ انجام نسخه: واستعرض النبض بالاستفراغ و من بعض النسخ بالاستنقاع فعلى الاول لان النبض اين كتاب شرح اول يا كليات قانون است؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ شش فصل از تعليم سوم. بعضى صفحات وصالى شده از صفحه 64- 92 نونويس است. خط تغيير مى كند مختصر موريانه خوردگى دارد.؛ تعداد صفحات: 443 صفحه، 18- 30 سطر 8/ 5* 10/ 5 سطر، اندازه: 18* 25 سم [نشريه: 3- 377] 7228. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه:1 /47851 آغاز نسخه: انت المستعان فى كل خير يا حى احينا بحياتك و يا قيوم اقمنا على القيام يواجب حمدك ... و بعد، فيقول المباهى بتباهه اسمه العلى المتشبث باذيال ألطاف سميه الولى: ان علم الطب علم لا يختفى بين العلوم شرفه ... قال الشيخ الرئيس: الحمدالله رب العالمين ... و بعد، فقد إلتمس منى بعض خلص اخوانى و من يلزمنى اسعافه، اسعف بجاجته قضاها؛ انجام نسخه: فليكن هذه القدر من كلامنا المختصر فى الاصول الكليه لصناعه الطب كافيا و ليأخذ فى الادويه المفرده انشاءالله تعالى، تم شرح الكتاب الاول من كتب القانون بحمدالله تعالى و حسن توفيقه و نتلوه انشاءالله تعالى شرح الكتاب الثانى الذى فى الادويه المفرده نسخه موجود، شامل شرح كتاب اول قانون مى باشد و در پايان گويد: «و نتلوه انشاءالله تعالى شرح الكتاب الثانى الذى فى الادويه المفرده»؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: اوايلقرن 11؛ تسخه موجود چند سطر آغاز، قلم خورده سپس خطبه ديگرى با اين آغاز در حاشيه آمده است: «سبحانك اللهم و بحمدك يا من بيده شفاء الاشباح ... و بعد، فيقول ... و قد كنت منذ اوايل النشو لتحصيل هذا العلم مجبولا فى حبه، ولوعا فى استخراج لبه ...» عنوانها و نشانيها: قرمز. ويژگيها: نسخه اى است نفيس و در حسات شارح كتابت شده. حاشيه نويسى بسيار دارد با نشان (منه مدظله العالى، منه عفى عنه، 12، آملى، علامه، شطارى، قرشى) و جز آن. در حاشيه، تصحيح شده است. يك سوم نسخه از سوى عمادالدين محمد عارف عبدالنبى عثمانى شطارى بر مؤلف خوانده شده با اين عبارت در پايان نسخه: «ملكته بالهبه الشرعيه من الشارح المحقق و العلامه المدقق رحمه الله عليه و قرأت عليه رح من الاول قريبا من الثلث، و انا العبد المفتقر الى الله البارى عماد الدين محمد عارف عبدالنبى العثمانى الشارى احسن الله حاله و اصلح آماله فى شهور سنه 1017». چند يادداشت ديگر به خط عبدالنبى عثمانى شطارى در انجام نسخه چنين آمده: «قد اتفق الفراغ من تحشيه هذا الكتاب الاول من القانون بيد العبد المفتقر الى الله الهادى عبد النبى العثمانى الشطارى ... يوم الاربعاء من اواخر شهر جميد الثانى من شهور الثامن من الثالثه ... من الاولى و هى من الثانى الهجريه ...». نشانه هاى بلاغ ديگرى نيز به خط عمادالدين محمد عارف در برخى برگها آمده. اين عبدالنبى عثمانى ظارى گويا پدر عمادالدين محمد عارف ظطارى باشد. شخصى اين نسخه را به حكيم محمد رضا بخشيده است يادداشت وى در اين مورد در آغاز آمده، همچنين مهر مستطيل (لا اله الا الله الملك الحق المبين عبده اسدالله) و مهر مربع (عبده شكر الله بن اسدالله). مهر بيضى (... الموسوى) در برگ 2 و همين 3 مهر در پايان نسخه نيز آمده است.؛ كاغذ: شرقى، تعداد صفحات: 365 برگ، 34- 35 سطر، اندازه: 10* 21 سم [مرعشى: ف: 40- 310] 7229. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه:72211 آغاز نسخه: الفن الثالث فى امراض العين و معالجاتها قد خولف بين هذا الفن و الفن الاول؛ انجام نسخه: قد يقوم مقام جمكيع عضلات الصدر فى التنفس العضو لا يخفى اذا اضطر اليه و تعطل سائر اعضاء النفس عن الحركه كما يكون ... افتاده خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 11، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ عناوين و نشانيها شنگرف، در حاشيه تصحيح شده و اندكى حاشيه نويسى دارد، تمامى برگهاى نسخه مجدول است و بيشترين آن آفت ديده است، عناوين به صورت فصل آمده است. جلد: 32* 24؛ كاغذ: شرقى، جلد: مشمعى مشكى با مقوا، عطف: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 226 برگ، 25 سطر، اندازه: 25* 14 سم [مرعشى: ف: 28- 334] 7230. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه:941 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم. قال الشيخ الرئيس الحمدلله رب العالمين و صلواته على انبيائه و رسله اجمعين ... و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى؛ انجام نسخه: تم شرح الكتاب الاول من كتب القانون بحمدالله و حسن توفيقه و يتلوه انشاء الله تعالى شرح الكليات الثانى الذى فى الادويه المفرده تمت با حواشى منه مد ظله العالى؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11؛ نسخه از آن فخرالزمان بن حكيم على گيلانى و در 1080 در سپاهان از آن محمد صالح طبيب بوده و ياد داشت تملك 1276 و 1289 و 1324 هم دارد. كتاب داراى سرلوح مذهب است و در پايان مهر كتابخانه احتشام الدوله به تاريخ 1276 دارد.؛ تعداد صفحات: 512 صفحه، 47 سطر، اندازه: 5/ 17* 5/ 31 سم [نشريه: 3- 377] 7231. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه:051 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم قال الشيخ الرئيس الحمدلله رب العالمين؛ انجام نسخه: و ذلك لانه رفع للماده باستيلا و الطبيعه عليها و المخدرات اقواها الافيون و من حملتها خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ در حدود نه ورق از آخر ناقص است. كمى موريانه خوردگى دارد. از صفحه 190- 209 نونويس است.؛ تعداد صفحات: 659 صفحه، 35 سطر 10* 10/ 5 سطر، اندازه: 18* 29 سم [نشريه: 3- 377] 7232. شيراز؛ خانقاه احمديه؛ شماره نسخه:5 /333 آغاز نسخه: بسمله هذه الابواب فى الوصايا التقطوها من الكتب و كثير منها من شرح العلامه بعد النتقيح ... الباب الاول فى ما ينبغى ان يكون الطبيب عليه.؛ انجام نسخه: على اخذها و ختمها الى ساير الاجزاء شرح قانون حكيم على. انتخاب از كاتب نسخه: محمد ابراهيم بن محمد اسماعيل (قرن 12 ق.).؛ خط: نسخ خوش، كاتب: محمد ابراهيم بن محمد اسماعيل، تا: شنبه دوم شهر هفتم 1183 ق؛ ضميمه: ضمن 4 برگ آخر نسخه به خط شكسته نستعليق مورب منتخبى درباره امراض پوست سر شبيه به نخاله به زبان عربى به نقل از تحفه با آغاز: «الجزار هى اجسام شبيهه بالنخاله». عناوين به سرخى.؛ واقف: على غياثى، تاريخ وقف: 27 رجب 1379؛ كاغذ: شكرى آهار مهره فرنگى، تعداد صفحات: 30 برگ، 23 سطر سطر، اندازه: 5/ 12* 8/ 19 سم [خانقاه احمدى:- 443] 7233. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه:4606 آغاز نسخه: بسمله الكتاب الرابع من القانون ... المرض الذى لا يختص بعضو.؛ انجام نسخه: و ذكر روفس ان مصه فى كل يوم دفعات تنزگ ذلك. در اول و آخر نسخه نوشته «باهتمام عبدالمؤمن» مجلد 4، دنباله نسخه شماره 6062 و به خط آن كاتب نيست.؛ خط: نسخ ريز، بى كاتب، تا: قرن 12؛ (شرح كتاب 4 قانون/ امانه به قلم كاتب نسخه شماره 6066 و 6063) 222 برگ تاريخ قرن 12 اوائل 13 ه- شماره ثبت قديم 23871 جديد 10164؛ كاغذ: هندى، جلد: تيماجى مشكى، تعداد صفحات: 343 صفحه، 49 سطر سطر، قطع: رحلى، اندازه: 30* 46 سم [شورا: ف: 19- 53] 7234. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه:9 «شرح كتاب يكم قانون ابن سينا است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: سده 11 وقرن 12؛ عنوان شنگرف، (2247)؛ كاغذ: زرد، جلد: تيماج سبز مقوايى.، تعداد صفحات: 133 برگ، 47 سطر 8* 12 سطر، اندازه: 18* 32 سم [سنا: ف: 1- 4] 7235. قم؛ گلپايگانى؛ شماره نسخه:0516 -03 /13 آغاز نسخه: بسمله قال الشيخ الرئيس والحمدلله رب العالمين وصلواته على انبيائه ورسله اجمعين ... بعد فقد التمس منّى بعض اخوانى ومن يلزمنى اسعافه. اسعف بحاجته قضاها له فيما يسمح به السماحه الجود وسعى الوسع مثلثه الجده والطاقه؛ انجام نسخه: ولنأخذ فى الادويه المفرده ان شاءالله تعالى. تم شرح الكتاب الاول من الكتب القانون بحمدالله وحسن توفيقه ويتلوه ان شاءالله تعالى شرح الكليات الثانى الذى فى الادويه المفرده خط: نسخ، بى كاتب، تا: شنبه 26 ذى قعده 1236 ق؛ برخى نشانيها شنگرف واغلب مشكى، درحاشيه تصحيح شده است؛ جلد: تيماج روغنى مشكى با ترنج وسرترنج ونقش گل وبوته در آن، تعداد صفحات: 359 برگ، 25 سطر، اندازه: 20* 30 سم [گلپايگانى- ف: 5- 2467] 7236. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه:151 آغاز نسخه: شرح للحكيم على جيلانى على كليات القانون. هو الله سبحانه بسم الله الرحمن الرحيم و الاعتصام بكرم العميم قال الشيخ الرئيس الحمدلله رب العالمين؛ انجام نسخه: تم شرح الكتاب الاول من كتب القانون على يد الفقير محمد حسن فى يوم الخميس من شهر ربيع الاول سنه 1262 خط: تحريرى، كاتب: محمد حسن، تا: روز پنجشنبه 21 ربيع الاول 1262 ق؛ تعداد صفحات: 884 صفحه، 23 سطر 10/ 5* 11 سطر، اندازه: 5/ 17* 28 سم [نشريه: 3- 377] 7237. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه:2606 آغاز نسخه: كتاب اول (نسخه حاضر): الحمدلله على توفيقه و حسن تسبيبه ... و بعد فيقول العبد المفتاق .... ابو على حسين الشهير بعلى بن حسين .... هذه قواعد عديده .... علقتها على شرح الاملى لقانون الشيخ .... قوله ابو على الحسين .... اقول الشيخ الرئيس لوفور الاشتهار.؛ انجام نسخه: پايان نسخه (كتاب اول) فلنأخذ فى الادويه المفرده تم شرح الكتاب الاول من القانون و يتلوه انشاء .... شرح الكتاب الثانى فى الادويه المفرده. خط: شكسته نستعليق، كاتب: حسينى طبيب، محمود، تا: 1290 ق؛ گيلانى در آغاز اين حاشيه سرگذشت ابن سينا را آورده است. (ظاهرا صاحب ياداشت موجود در نسخه پيش) 519 برگ شماره ثبت قديم: 23780 جديد 10165؛ كاغذ: فرنگى سفيد، جلد: تيماجى قرمز، تعداد صفحات: 1038 صفحه، سطر، قطع: خشتى، اندازه: 16* 5/ 22 سم [شورا: ف: 19- 52] 7238. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 5129 آغاز نسخه: بسمله، التعليم الثالث احدى عشر فصلا و جملتان الفصل اول كلام كلى فى الاعراض و فى الدلائل كما انه خص الامراض من بين الاحوال بالذكر التفصيلى؛ انجام نسخه: تم شرح الكتاب الاول من كتب القانون ... ويتلوه انشاء الله تعالى شرح الكتاب الثانى الذى فى الادويه المفرده قد فرغ من تسويده العبد الاقل احمد بن ابو العلاء طيب القزوينى فى يوم الجمعه عاشر شهر رمضان سنه اربع و ماتان بعد الالف جلد دوم؛ خط: شكسته نستعليق، كاتب: طبيب قزوينى، احمد بن ابو العلاء، تا: جمعه 10 رمضان 1294 ق؛ متن زير خط مشكى در بعضى صفحات حواشى بخط خود نويسنده موجود است. شماره دفتر: 65211؛ كاغذ: فرنگى، جلد: تازه، تعداد صفحات: 264 برگ، 17 س 14* 7 سطر، اندازه: 22* 14 سم [شورا: ف: 15- 120] 7239. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 16364 آغاز نسخه: قال الشيخ الرئيس الحمدلله ربّ العالمين ... و بعد فقد التمس منّى بعض خلّص اخوانى و من يلزمنى اسعافه بحاجته قضاها له فيها يسمح به السماحه الجود و سعى الوسع ....؛ انجام نسخه: فليكن هذه القدر من كلامنا المختصر فى الاصول الكليه بصناعه الطب كافيا و لناخذ فى الادويه المفرده انشاءالله تعالى، تم شرح الكتاب الاول من كتب القانون بحمدالله و حسن توفيقه و يتلوه انشاءالله تعالى شرح الكتاب الثانى الذى فى الادويه المفرده. ج 1 (كليات)؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: پبرامون اوايل سدهقرن 13؛ عنوانها و نشانها: شنگرف. حاشيه نويسى فراوان دارد با نشان «منه عفى عنه»، «منه مدظله العالى»، «قرشى»، «12» و «علامه» در حاشيه تصحيح شده، نسخه آسيب ديده و سپس ترميم گشته است، در برگ پايانى مطالبى به نقل از كتاب تحفه حكيم مومن آمده است.؛ كاغذ: فرنگى، جلد: چرم زرد با ترنج و سرترنج، تعداد صفحات: 225 برگ، 47 سطر (8* 21) سطر، اندازه: 5/ 18* 5/ 31 سم [مرعشى: ف: 41- 504] 7240. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 2/ 571- سنگى آغاز نسخه: آغاز شرح جيلانى: بسمله. الحمدلله حمدا يستحقه بعلو شانه و سبوغ احسانه و صلوه على نبيه محمد و آله.؛ ج 1؛ خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ؛ مصحح حكيم على حسين. اين شرح در حاشيه تحرير شده و در هامش آن نيز حاشيه هاى حكيم على حسين بر اين شرح درج شده است.؛ تعداد صفحات:، 23 سطر سطر، اندازه: 18* 5/ 27 سم [ميراث مشترك ايران و هند: 2- 79] 7241. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 510 آغاز نسخه: قال الشيخ الرئيس ... و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى؛ اين مجلد شامل شرح كتاب اول است؛ خط: نسخ ريز، بى كاتب، بى تاريخ؛ اغلب صفحات وصالى شده و محشيشماره (6903)؛ تعداد صفحات: 239 برگ، 39 سطر، قطع: رحلى، اندازه: 36* 24 سم [شورا: ف: 2- 299] 7242. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 5128 آغاز نسخه: بسمله، قال الشيخ الرئيس الحمد لله رب العالمين ... و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى و من يلزمى اسعافه؛ انجام نسخه: قاله بمالا يطبق مقدار به ولايبقى معه قوته .... التعليم الثالث و فيه احد عشر فصلا و جملتان .... و يتلوه انشاء الله من اول التعليم الثالث فى مجلد آخر و يكون جلدا ثانيا لهذا المجلد و الحمد لله وحده نسخه مورد گفتگو جزء اول اين شرح است. جلد 1؛ خط: شكسته نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ؛ زير متن خط مشكى. شماره دفتر: 65222؛ كاغذ: فرنگى، جلد: قهوه اى، تعداد صفحات: 257 برگ، 17 س 14* 7 سطر، اندازه: 22* 14 سم [شورا: ف: 15- 119] 7243. مشهد؛ دانشكده الهيات مشهد؛ شماره نسخه: 21967 آغاز نسخه: الفن الثالث فى الاورام و البثور اما الاورام فقد سلف فى الكتاب الاول المعروف بكتاب الكليات ...؛ انجام نسخه: فى كل يوم دفعات يزيل ذلك. قد تم شرح الكتاب الرابع من القانون للحكيم على الجيلانى. نسخه ما شامل فن سوم تا هفتم آنست. فن سوم در اورام و بثور است و شامل سه مقاله ميباشد و هر مقاله اى داراى فصولى چند. فن چهارم در تفرق اتصال در چهار مقاله. فن پنجم در شكستگى شامل سه مقاله. فن ششم در سموم در پنج مقاله. فن هفتم در زينت داراى 4 مقاله.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ؛ عنوان و نشان قرمز. كاغذ هندى، اوراق پراكنده در پشت صفحه اول يادداشت خريدارى از محمد سعيد طبيب ابن مولينا محمد احسن مورخ 1283 ه- ق، را دارد كه اين نسخه را در حيدرآباد دكن خريدارى كرده است.؛ جلد: تيماج سرخ با حاشيه طلا كه عطف و لبه آن فرسوده است.، تعداد صفحات: 375 برگ، 21 سطر 13* 22 س سطر، اندازه: 21* 29 سم [الهيات مشهد: ف: 2- 633] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 2026)

وابسته به: القانون فى الطب ابن سينا، حسين بن عبدالله (370- 428)

[مجلس شورا 19/ 53؛ مرعشى 28/ 334؛ الذريعه 14/ 42 و 13/ 389؛ مجلس شورا 19/ 52؛ فهرست مصنفات ابن سينا از قنوانى: 205 چاپى مشار: 557 مجله معهد المخطوطات 5/ 292؛ الذريعه 13/ 389؛ فهرست مرعشى 28/ 334 مجلس سنا 1/ 4 (نشريه 232: 2)؛ مجلس شورا 2/ 299 و 15/ 119 و 120؛ نشريه 3/ 377؛ ره آورد 270- 271؛ الهيات مشهد 2/ 633؛ كتابخانه نوربخش 2/ 92] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 2026).