145

قانون في الطب (كتاب اول في اصول الكليه لصناعه الطب)

ابن سينا، حسين بن عبدالله، 370؟- 428هـ. ق. ibn sina, al-husayn ibn 'abd allah (981- 1038)

قرن 4هـ. ق.

ناشناخته

1227هـ. ق.= 1812م.

الحمدلله حمد له يستحقه بعلو شأنه و شيوغ احسانه و الصلوه علي سيدنا محمد ن النبي و اله و بعد فقد التمس مني لبعض خلص اخواني و من يلزمني اصعافه فيما سيح

الحركه التشنجيه ليلاً يختللُ من الرطوبه الغريزيه ... هذه القدر من كلاً فيما في الاصول الكليه لصناعة الطب كافياً هذا اعلانه الكلام من الكتاب الاول لإبي علي ابن حسين بن عبدالله بن سينا

ندارد

تك متني

عربي

328ص.

نسخ

خوانا

ندارد

ندارد

British Library

33515-33518

DELHI ARABIC 973A

ندارد

ميكروفيش , نسخه الكترونيكي

داروشناسي -- متون قديمي تا قرن 14 , پ‍زش‍ك‍ي‌ اس‍لام‍ي‌ -- م‍ت‍ون‌ ق‍دي‍م‍ي‌ ت‍ا ق‍رن‌ 14 , پزشكي سنتي -- ‫متون قديمي تا قرن 14‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

طب، ادويه مفرده، امراض، قرابادين، تركيب دارو، كليات پزشكي

پزشكي

مالك حقوقي (خريداري نسخه ديجيتال)

كامل

33515

دارد

17

افتادگي ندارد.

image/jpg

ابن سينا، ابوعلي حسين بن عبدالله بن سينا (370-428ق)، بزرگ‌ترين فيلسوف مشايي و پزشك نامدار ايران در جهان اسلام. در حدود 370ق برابر با 980م در بخارا زاده شد. پدرش از اهالى بلخ بود و در دوران فرمانروايى نوح بن منصور سامانى (366-387 ق) به بخارا رفت و در آنجا در يكى از مهم ترين قريه‌ها به نام خرمثين در دستگاه ادارى به كار پرداخت. او از قريه‌اى در نزديكى آنجا، به نام افشنه زنى ستاره نام را به همسرى گرفت و در آنجا اقامت گزيد. ابن سينا در آنجا به جهان چشم گشود. پنج سال پس از آن برادر كهترش به نام محمود به دنيا آمد. ابن سينا نخست به آموختن قرآن و ادبيات پرداخت و ده ساله بود كه همۀ قرآن و بسيارى از مباحث ادبى را فرا گرفته و سبب شگفتى ديگران شده بود. در اين ميان پدر وى دعوت يكى از داعيان مصرى اسماعيليان را پذيرفته بود و از پيروان ايشان به شمار مى‌رفت. برادر ابن سينا نيز از آنان بود. پدر، ابن سينا را نيز به آيين اسماعيليان دعوت مى‌كرد، اما وى هرچند به سخنان آنان گوش مى‌داد و گفته‌هايشان را در بارۀ عقل و نفس مى‌فهميد، نمى‌توانست آيين ايشان را بپذيرد و پيرو آنان شود. پدرش رسائل اخوان الصفا را مطالعه مى‌كرد و ابن سينا نيز گاه به مطالعۀ آنها مى‌پرداخت. سپس پدرش وى را نزد سبزى فروشى به نام محمود مساحى كه از حساب هندى آگاه بود، فرستاد و ابن سينا از وى اين فن را آموخت. در اين هنگام دانشمندى به نام ابوعبداللّه (حسين بن ابراهيم الطبرى) ناتلى كه مدعى فلسفه دانى بود، به بخارا آمد. پدر ابن سينا وى را در خانۀ خود جاى داد و ابن سينا نزد او به آموختن فلسفه پرداخت. وى پيش از آمدن ناتلى به بخارا، نزد مردى به نام اسماعيل زاهد فقه آموخته و در اين زمينه سخت جويا و پويا و با همۀ شيوه‌هاى اعتراض، به روش فقيهان آشنا شده بود. آنگاه ابن سينا نزد ناتلى به خواندن «مدخل منطق ارسطو» (ايساگوگه ايساغوجى) اثر پرفوريوس فيلسوف نوافلاطونى (234-301 يا 305 م) پرداخت و در اين راه تا بدانجا پيش رفت كه نكات تازه‌اى كشف مى‌كرد و سبب شگفتى بسيار استادش مى‌شد چنانكه وى پدر ابن سينا را وادار ساخت كه فرزندش را يكباره و تنها در راه دانش مشغول كند. ابن سينا بخشهاى سادۀ منطق را نزد ناتلى فرا گرفت، اما او را در بارۀ دقايق اين دانش ناآگاه يافت، از اين رو به خواندن كتاب‌هاى منطق ارسطو و مطالعۀ شرحهاى ديگران بر آنها پرداخت، تا اينكه در اين دانش چيره دست شد. وى همزمان كتاب «عناصر يا اصول هندسه» اثر اقليدس (يوكلايدس) رياضى‌دان مشهور يونانى (سدۀ 4 و 3ق م) را اندكى نزد ناتلى خواند و سپس بقيۀ مسائل كتاب را نزد خود خواند و آنها را حل كرد. سپس خواندن كتاب معروف المجسطى (مگيسته سونتاكسيس) اثر بطلميوس (كلاوديوس پتولمايوس) ستاره شناس بزرگ يونانى (ثلث دوم سدۀ 2ق م) را نزد ناتلى آغاز كرد و پس از خواندن مقدمات و رسيدن به شكلهاى هندسى آن، ناتلى به وى گفت كه بقيۀ كتاب را خودش بخواند و مسائل آن را حل كند و مشكلات را از وى بپرسد، اما به اين كار نپرداخت و ابن سينا نزد خودش مسائل آن را حل كرد، چنانكه بسيارى از مشكلها را ناتلى نمى‌دانست، مگر پس از آنكه ابن سينا آنها را براي وى توضيح مى‌داد. در اين هنگام، ناتلى بخارا را به قصد گرگانج و رسيدن به دربار ابوعلى مأمون بن محمد خوارزمشاه، ترك كرد. در اين ميان ابن سينا نزد خود به خواندن و آموختن متون و شرحهاى كتاب‌هايى در طبيعيات و الهيات پرداخت تا به گفتۀ خودش «درهاى دانش به رويش گشوده شد». آنگاه به دانش پزشكى گرايش يافت و خواندن كتاب‌هايى را در اين زمينه آغاز كرد. وى پزشكى را دانشى مى‌شمارد كه دشوار نيست و بدين سان مى‌گويد كه وى در اندك زمانى در آن مبرّز شده، چنانكه پزشكان برجسته نزد او آموختن پزشكى را آغاز كردند. خود ابن سينا نيز به درمان بيماران مى‌پرداخت و در اين رهگذر شيوه‌هايى درمانى، برگرفته از تجربه، بر وى آشكار مى‌شد كه به گفتۀ خودش نمى‌توان آنها را وصف كرد. وى همزمان به مطالعات خود در فقه و مناظره با ديگران در اين زمينه ادامه مى‌داد. وى در اين هنگام 16 ساله بوده است. پس از آن، ابن سينا يك سال و نيم ديگر به آموختن و خواندن پرداخت. بار ديگر خواندن كتاب‌هاى منطق و همۀ بخشهاى فلسفه را از سر گرفت. وى در اين ميان حتى يك شب را در سراسر آن نمى‌خوابيد و روزها نيز جز به كار خواندن و آموختن نمى‌پرداخت. انبوهى از دسته‌هاى كاغذ در برابر خود مى‌نهاد و مسائل گوناگون را براي خود مطرح مى‌كرد و در هر مسأله‌اى مقدمات قياس و شروط آن را در نظر مى‌گرفت. هر گاه نيز با قياسى رو به رو مى‌شد كه نمى‌توانست به «حد اوسط» آن دست يابد، برمى‌خاست و به مسجد مى‌رفت و نماز مى‌گزارد و از خداوند حل مشكل خويش را خواستار مى‌شد تا بر وى گشوده مى‌گشت. آنگاه شب هنگام به خانه باز مى‌گشت، چراغ پيش روى مى‌نهاد و به خواندن و نوشتن مشغول مى‌شد؛ هرگاه كه خواب بر چشمانش چيره مى‌شد يا احساس ناتوانى در تن خود مى‌كرد، پياله‌اى شراب مى‌نوشيد (برخى معتقدند كه در اينجا شراب مطلق نوشيدنى است) و توان خود را باز مى‌يافت و بار ديگر به خواندن مى‌پرداخت. به گفتۀ خودش «هرگاه خوابش مى‌برد، خود آن مسائل را در خواب مى‌ديد و بسيارى از آنها بر وى روشن و آشكار مى‌شد.» ابن سينا بدين شيوه پيش مى‌رفت تا بر همۀ دانشها آگاهى يافت و به اندازۀ توانايى انسانى، بر آنها چيره گرديد، چنانكه خود مى‌گويد: «آنچه در آن زمان مى‌دانستم، به همان گونه است كه اكنون مى‌دانم و تا به امروز چيزى بر آن نيفزوده‌ام.» ابن سينا در اين هنگام نزديك به 18 سال داشته، در منطق، طبيعيات و رياضيات چيره‌دست بوده است و آنگاه بر الهيات روى آورده و به خواندن كتاب متافيزيك (ما بعد الطبيعة) ارسطو پرداخته و حتى به گفتۀ خودش 40 بار آن را خوانده بوده، چنانكه متن آن را از بر داشته، اما هنوز محتوا و مقصود آن را نمى‌فهميده است. وى از خود نااميد شده و به خود مى‌گفته است «اين كتابى است كه راهى به سوى فهميدن آن نيست» تا اينكه روزى در بازار كتاب فروشان، مردى كتابى را به بهاى ارزان بر او عرضه مى‌كند كه وى پس از ترديد آن را مى‌خرد؛ اين همان كتاب ابونصر فارابى در بارۀ اغراض ما بعد الطبيعة بوده است. پس از خواندن آن مقصود و محتواى آن كتاب بر وى روشن مى‌شود. فرمانرواى بخارا در اين زمان نوح بن منصور سامانى بوده است. وى دچار يك بيمارى مى‌شود كه پزشكان در درمان آن درمانده بودند. در اين ميان نام ابن سينا به دانشورى مشهور شده بود. پزشكان نام او را نزد آن فرمانروا به ميان آوردند و از او خواستند كه ابن سينا را به حضور بخواند. ابن سينا نزد بيمار رفت و با پزشكان در مداواى وى شركت كرد و از آن پس در شمار پيرامونيان و نزديك ان نوح بن منصور در آمد. ابن سينا روزى از وى اجازه خواست كه به كتابخانۀ بزرگ و مشهور وى راه يابد، اين اجازه به او داده شد و ابن سينا در آنجا كتاب‌هاى بسيارى را در دانشهاى گوناگون يافت كه نامهاى بسيارى از آنها را كسى نشنيده و خود وى نيز، هم پيش و هم پس از آن، آنها را نديده بود. وى به خواندن آنها پرداخت و از آنها بهره‌هاى فراوان گرفت. پس از چندى آن كتابخانه آتش گرفت و همۀ كتاب‌ها سوخته شد. دشمنان ابن سينا مى‌گفتند كه خود وى عمدا آن را به آتش كشيده بود تا ديگران از كتاب‌هاى آن بهره‌مند نشوند.در بارۀ اين كتابخانه و آتش گرفتن آن نك:مقالۀ ماكس وايزوايلر، «ابن سينا و كتابخانه‌هاى ايرانى زمان وى» در «يادنامۀ ابن سينا»، 63-48، به ويژه 56، كه نويسنده حدس مى‌زند كتابخانه در ذيقعدۀ 389ق آتش گرفته است. ابن سينا در اين هنگام، به گفتۀ خودش به 18 سالگى رسيده و از آموختن همۀ دانشهاى زمانش فارغ شده بود. وى مى‌گويد: «در آن زمان حافظۀ بهترى در علم داشتم، اما اكنون دانش من پخته‌تر شده است، و گرنه همان دانش است و از آن پس به چيز تازه‌اى دست نيافته‌ام». ابن سينا به 22 سالگى رسيده بود كه پدرش درگذشت. بيهقى، على، 44 وى در اين ميان برخى كارهاى دولتى امير سامانى عبدالملك دوم را بر عهده گرفته بود. از سوى ديگر، در اين فاصله، سركردۀ خاندان قراخانيان ايلك نصر بن على به بخارا هجوم آورد و آن را تصرف كرد و در ذيقعدۀ 389 عبدالملك بن نوح، يعنى آخرين فرمانرواى سامانى را زندانى كرد و به اوزگند فرستاد. بدين سان ابن سينا بايستى ظاهرا در حدود دو سال در دربار عبدالملك بن نوح به سربرده باشد، يعنى از زمان مرگ نوح بن منصور (387 ق) تا پايان كار عبدالملك. اين دگرگونيهاى سياسى و سقوط فرمانروايى سامانيان در بخارا، انگيزۀ آن شد كه ابن سينا بار سفر بر بندد و به گفتۀ خودش «ضرورت وى را بر آن داشت كه بخارا را ترك گويد». وى در حدود 392ق در جامۀ فقيهان با طيلسان و تحت الحنك از بخارا به گرگانج در شمال غربى خوارزم رفت و در آنجا به حضور على ابن مأمون بن محمد خوارزمشاه، از فرمانروايان آل مأمون (تا ح 387-399 ق) معرفى شد. در اين هنگام ابوالحسين سهيلى كه به گفتۀ خود ابن سينا «دوستدار اين گونه دانشها» بوده مقام وزارت را بر عهده داشته است. نام اين مرد در متن گزارش ابن سينا و نيز متن على بن زيد بيهقى، ابوالحسين آمده است، اما ثعالبى در يتيمة الدهر نام وى را ابوالحسن احمد بن محمد سهيلى آورده است و مى‌گويد وى در 404ق به بغداد رفت و در آنجا در 418ق درگذشت. در گرگانج حقوق ماهيانه‌اى براي ابن سينا مقرر گرديد كه به گفتۀ خودش براي «معاش كسى چون او كفايت مى‌كرد». پس از چندى، به گفتۀ ابن سينا، بار ديگر «ضرورت وى را بر آن داشت» كه گرگانج را ترك كند. وى در بارۀ چگونگى اين ضرورت چيزى نمى‌گويد، اما از سوى ديگر، نظامى عروضى داستانى را مى‌آورد كه بنا بر آن، سلطان محمود غزنوى (حك 388-421 ق) از خوارزمشاه ابوالعباس مأمون بن مأمون درخواست كرد كه چند تن از دانشمندان دربار خود، از جمله ابن سينا را به دربار وى گسيل دارد. تنى چند از ايشان، از جمله ابوريحان بيرونى، به اين سفر رضايت دادند، اما ابن سينا و دانشمند ديگرى به نام ابوسهل مسيحى از رفتن سر باز زدند و ناگزير شدند كه گرگانج را ترك گويند. در اين داستان مى‌توان بذرى از حقيقت را يافت. محمود غزنوى سنى مذهب متعصبى بوده است، در حالى كه ابن سينا، بنا بر سنت خانوادگيش شيعى مذهب بوده است (چنانكه ديديم پدرش به اسماعيليان گرويده بود). محمود غزنوى همچنين با فلسفه و فيلسوفان ميانۀ خوشى نداشته است، چنانكه وى را در هجوم به رى در 420ق مى‌يابيم كه در آن شهر «مقدار 50 خروار دفتر روافض و باطنيان و فلاسفه، از سراهاى ايشان بيرون آورد و زير درختهاى آويختگان (يعنى كسانى كه ايشان را بر درختان به دار آويخته بودند) بفرمود سوختن». با وجود اين نمى‌توان انگيزۀ اصلى ابن سينا را براي ترك گرگانج معين كرد و به حقيقت تاريخى اين «ضرورت» پى‌برد. به هر حال در حدود 402ق ابن سينا از راه شهرهاى نسا، ابيورد (يا باورد)، طوس، سمنگان (سمنقان) به جاجرم سرحد نهايى خراسان رفت و سپس به شهر گرگان رسيد. به گفتۀ خود ابن سينا، قصد وى از اين سفر پيوستن به دربار شمس المعالى قابوس بن وشمگير (حك 367-402 ق) فرمانرواى زيارى گرگان بوده است. اما در اين ميان، سپاهيان قابوس بر وى شوريده و او را خلع و زندانى كرده بودند. وى در 403ق درگذشت. جانشين قابوس، پسرش منوچهر، خود را دست نشاندۀ محمود غزنوى اعلام كرد و دختر او را به همسرى گرفت. روشن است كه ابن سينا نمى‌توانست با وى از در سازش در آيد و بار ديگر ناگزير شد كه گرگان را ترك گويد. در اين ميان ابوعبيد جوزجانى، شاگرد وفادارش به وى پيوست و تا پايان عمر ابن سينا، يار و همراه او بود و نيز نخستين نويسندۀ سرگذشت ابن سينا به نقل از خودش بود. از اينجا به بعد، جوزجانى به تكميل بقيۀ زندگانى و سرگذشت ابن سينا مى‌پردازد و مى‌گويد كه در گرگان مردى بود به نام ابومحمد شيرازى كه دوستدار دانشها بود و در همسايگى خود، براي ابن سينا خانه‌اى خريد و او را در آنجا مسكن داد. در حدود 404ق ابن سينا گرگان (جرجان) را به قصد رى ترك كرد. وى در رى به خدمت سيّده (با نام شيرين دختر سپهبد شروين و ملقب به امّ الملوك (د 419 ق) بيوۀ فخر الدوله على بويه (د 387 ق) و مادر مجد الدوله ابوطالب رستم بن فخر الدوله) پيوست. مادر و فرزند، ابن سينا را بنا بر توصيه‌هايى كه همراه آورده بود، گرامى داشتند. در اين ميان ابن سينا مجد الدوله را كه دچار بيمارى سوداء (ماليخوليا) شده بود، درمان كرد. وى همچنان در رى ماند تا هنگامى كه شمس الدوله ابوطاهر پسر ديگر فخر الدوله كه پس از مرگ پدرش در 387ق فرمانرواى همدان و قرميسن (كرمانشاه) شده بود، در 405ق به رى حمله آورد. اين حمله پس از درگيرى وى با هلال بن بدر بن حسنويه روى داد. وى از دودمان كردهاى فرمانروا بر نواحى جبل و قرميسن بوده است. هلال بن بدر كه از سوى سلطان الدوله (د 412 ق) در بغداد زندانى شده بود، آزادى خود را باز يافته و از سوى سلطان الدوله لشكرى در اختيارش نهاده شده بود تا با شمس الدوله كه در اين ميان بر سرزمينهاى ديگرى نيز دست يافته بود، به جنگ برخيزد. در نبردى كه در ذيقعدۀ 405 ميان ايشان درگرفت، هلال بن بدر كشته شد و سپاهيان سلطان الدوله ناچار شدند كه به بغداد بازگردند. به گفتۀ جوزجانى، در اين هنگام «حوادثى روى داد كه ابن سينا را ناگزير ساخت كه رى را ترك كند.» اما وى در بارۀ ماهيت اين حوادث چيزى نمى‌گويد. به هر حال مى‌توان گمان برد كه اين بار نيز اوضاع سياسى و اجتماعى رى چنان شده بود كه ابن سينا ديگر نمى‌توانست بيشتر در آن شهر بماند. در اين ميان شايد تهديدهايى كه از سوى محمود غزنوى به رى مى‌شد، در تصميم ابن سينا به ترك آن شهر بى تأثير نبوده باشد، زيرا در گزارشى از خواند مير آمده است كه «در آن وقت كه سلطان محمود غزنوى به طرف عراق رايت آفتاب اشراق برافراشت، شيخ (يعنى ابن سينا) از رى به قزوين و از قزوين به همدان شتافت.» به هر روى، ابن سينا به همدان رفت. در اين ميان شمس الدوله به بيمارى قولنج دچار شد. ابن سينا را به كاخ وى بردند و او به معالجه پرداخت تا شمس الدوله بهبود يافت. ابن سينا چهل روز را در كاخ گذرانيد و در پايان خلعتهاى فراوان گرفت و به خانۀ خود بازگشت، در حالى كه در شمار نزديك ان و همنشينان شمس الدوله در آمده بود. پس از چندى شمس الدوله براي نبرد با عنّاز به سوى قرميسن لشكر كشيد. حسام‌الدين ابوشوك فارس بن محمد بن عنّاز سركردۀ قبيلۀ كرد شاذنجان بود كه در دو سوى رشته كوههاى ميان كرمانشاه و قصر شيرين كنونى فرمانروايى داشت. پس از شكست هلال بن بدر به دست شمس الدوله و از دست رفتن سرزمينهايش، عنّاز كه همسايۀ دورتر او بود، بر آن شد كه آن سرزمينها را تصرف كند. بنا براين شمس الدوله براي پيشگيرى از دست اندازيهاى عناز به جنگ وى رفت، در حالى كه ابن سينا نيز همراه او بود. در اين نبرد، شمس الدوله شكست خورد و به همدان بازگشت. اين واقعه در 406ق بود. در اين هنگام شمس الدوله ابن سينا را به وزارت خود گماشت. اما پس از چندى ميان ابن سينا و سپاهيان شمس الدوله كه تركيبى از پياده نظام ديلمى و سواره نظام ترك بودند، درگيرى روى داد. سپاهيان كه شايد از شكست خوردن از عنّاز ناآرام‌تر شده بودند و براي خود از سوى ابن سينا احساس خطر مي‌كردند، بر وى شوريدند، خانه‌اش را محاصره كردند و پس از دستگيرى وى همۀ دارايى او را به تاراج بردند. افزون بر اين از شمس الدوله خواستار كشتن وى شدند، اما شمس الدوله از اين كار سر باز زد و براي آرام كردن سپاهيان، ابن سينا را فقط از دستگاه دولت دور كرد. ابن سينا متوارى شد و 40 روز را در خانۀ مردى به نام ابوسعد (يا ابوسعيد) بن دخدول (يا دخدوك) به سر برد. در اين هنگام، شمس الدوله بار ديگر دچار بيمارى قولنج شد و ابن سينا را احضار كرد و از وى بسيار پوزش خواست. ابن سينا به معالجۀ وى پرداخت تا بهبود يافت. شمس الدوله بار ديگر وزارت را به وى سپرد. بنا بر گزارش جوزجانى، شمس الدوله در اين ميان از ابن سينا خواسته بود كه شرحى بر نوشته‌هاى ارسطو بنويسد، اما ابن سينا به وى گفته بود كه فراغتى براي اين كار ندارد، اما اگر وى راضى شود، به نوشتن كتابى در بارۀ دانشهاى فلسفى (بى آنكه در آن با مخالفان مناظره يا عقايد ايشان را رد كند) خواهد پرداخت و بدين سان تأليف كتاب شفا را از «طبيعيات» آن آغاز كرد. وى كتاب اول قانون در پزشكى را پيش از آن تأليف كرده بود. در اين ميان چنين مى‌نمايد كه ابن سينا از زندگانى آرامى برخوردار بوده است، زيرا بنا بر گزارش جوزجانى، روزها را به كارهاى وزارت شمس الدوله مى‌گذراند و شبها دانشجويان بر وى گرد مى‌آمدند و از كتاب شفا و قانون مى‌خواندند. چند سالى بدين سان گذشت، تا هنگامى كه شمس الدوله براي جنگ با امير طارم برخاست. طارم ناحيه‌اى بود در كوهستانهاى ميان قزوين و گيلان. امير آن در هنگام حملۀ شمس الدوله به آنجا (412 ق) ابراهيم بن مرزبان بن اسماعيل بن وهسودان بود كه پس از مرگ فخر الدوله (387 ق) شهرهايى را در ناحيۀ طارم به تصرف خود در آورده بود و آنها را تا 420ق كه محمود غزنوى به جبال هجوم آورد، در دست داشت. اين فرمانروا از خاندان وهسودان و از سلسله‌اى بوده است كه به آل افراسياب (يا سالاريان با كنگريان) معروف است. اما در نزديكى طارم، شمس الدوله دوباره به سختى دچار بيمارى قولنج شد كه بيماريهاى ديگرى را نيز به همراه داشت. سپاهيان از مرگ وى بيمناك شدند و او را در تخت روان به سوى همدان بازگرداندند، اما او در راه درگذشت (412 ق). پس از مرگ شمس الدوله، پسرش سماء الدوله ابوالحسن به جاى او نشست و از ابن سينا خواست كه وزارت او را بپذيرد، اما ابن سينا از پذيرفتن اين مقام سر باز زد. سماء الدوله از 412ق دو سال مستقلا فرمانروايى كرد و سپس زير فرمانروايى علاء الدوله قرار گرفت و از 421ق كه علاء الدوله فرماندارى براي همدان منصوب كرد، خبرى از وى در دست نيست. همو، حوادث سال 421ق در اين ميان روزگار آل بويه به سر آمده بود و نشانه‌هاى انحطاط و فرو ريزش دولت آنان آشكار مى‌شد. ابن سينا صلاح خود را در آن ديد كه كناره گيرد. جوزجانى گزارش مى‌دهد كه «روزگار ضربات خود را فرود مى‌آورد و آن ملك به ويرانى مى‌گراييد. وى (ابن سينا) ترجيح داد كه ديگر در آن دولت نماند و به آن خدمت ادامه ندهد و مطمئن شد كه احتياط در آن است كه براي رسيدن به دلخواه خود، پنهان بزيد و منتظر فرصتى باشد تا از آن ديار دور شود». بدين سان ابن سينا چندى متوارى بود و در خانۀ مردى به نام ابوغالب عطار پنهان مى‌زيست و نوشتن بقيۀ كتاب شفا را از سر گرفت و پس از پايان دادن به همۀ بخشهاى «طبيعيات» (جز كتاب «الحيوان») و «الهيات» آن، بخش «منطق» را آغاز كرد و برخى از آن را نوشت. در اين ميان ظاهرا ابن سينا نهانى با علاء الدوله (بو جعفر محمد بن دشمنزار يا دشمنزيار معروف به ابن كاكويه) فرمانرواى اصفهان مكاتبه مى‌كرده است. علاء الدوله را سيّده از 398ق به حكومت اصفهان منصوب كرده بود. علاء الدوله خويشاوند دور آل بويه و پدرش دايى يا خالوى (كاكوى) سيّده مادر مجد الدوله و شمس الدوله بوده است. وى تا سال مرگش (431 ق) -جز براي مدت كوتاهى كه سرداران سلطان مسعود غزنوى، وى را از آنجا بيرون راندند-بر اصفهان حكومت مى‌كرد. از سوى ديگر، بنا بر گزارش على بن زيد بيهقى ، علاء الدوله خود مكاتبه با ابن سينا را آغاز كرده و از وى خواسته است كه به اصفهان و دربار وى برود. به هر روى، پس از چندى تاج الملك كوهى (ابونصر ابراهيم بن بهرام) كه بنا بر گزارش ابن اثير، ظاهرا پس از امتناع ابن سينا از پذيرفتن وزارت شمس الدوله براي بار دوم، وزير وى شده بود، ابن سينا را متهم كرد كه با علاء الدوله نهانى نامه نگارى مى‌كند. سپس كسان را به جست و جوى وى برانگيخت. دشمنان ابن سينا نهانگاه وى (خانۀ ابوغالب عطار) را نشان دادند و وى را يافتند و دستگير كردند و به قلعه‌اى به نام فردجان فرستادند و در آنجا زندانى كردند. قلعۀ فردجان كه همچنين برهان يا براهان (فراهان) ناميده مى‌شده است، به گفتۀ ياقوت در 15 فرسنگى همدان در ناحيۀ جرّا قرار داشته و اكنون پردگان ناميده مى‌شود و در 110 كيلومترى راه ميان همدان و اصفهان قرار دارد. ابن سينا 4 ماه را در آن قلعه سپرى كرد. بنا بر گزارش ابن اثير، در نبردى كه در 411ق ميان سربازان كرد و ترك شمس الدوله در همدان در گرفته بود، تاج الملك سركردۀ سربازان كرد بوده است. وى از علاء الدوله براي سركوب سربازان ترك يارى خواست، اما سه سال بعد، يعنى در 414 ق، سماء الدوله پسر شمس الدوله بروجرد را به محاصره در آورد و فرماندار آنجا فرهاد بن مرداويج از علاء الدوله يارى خواست و هر دو همدان را محاصره كردند، اما كمبود خواربار ايشان را ناچار به عقب نشينى كرد. سپس در نبردى با تاج الملك، علاء الدوله نخست به جرفاذقان (گلپايگان) عقب نشست، بار ديگر به همدان هجوم برد. در نبردى سماء الدوله شكست خورد و تسليم شد. اما علاء الدوله مقدم وى را گرامى داشت و تاج الملك به همان قلعۀ فردجان پناه برد. سپس علاء الدوله همراه سماء الدوله به قلعۀ فردجان رفت و تاج الملك تسليم شد و آنگاه همۀ ايشان همراه ابن سينا به همدان بازگشتند و ابن سينا در خانۀ مردى علوى سكنى گزيد و به نوشتن بقيۀ بخش «منطق» شفا پرداخت. ما در بارۀ نام اين مرد علوى چيزى نمى‌دانيم، اما از سوى ديگر، ابن سينا در همدان رسالۀ ادويۀ قلبيّۀ خود را به مردى به نام شريف السعيد ابوالحسين على بن حسين الحسنى تقديم كرده است كه چنانكه پيداست علوى بوده و احتمالا همان مرد باشد. ابن سينا مدتى را در همدان گذرانيد و تاج الملك در اين ميان وى را با مواعيد زيبا سرگرم مى‌داشت. سپس ابن سينا تصميم گرفت كه همدان را به قصد اصفهان ترك كند. وى به همراهى شاگردش جوزجانى و دو برده، با لباس مبدل و در جامۀ صوفيان روانه شد و پس از تحمل سختيهاى بسيار راه به جايى به نام طيران (يا طهران يا طبران) در نزديكى اصفهان رسيد. اين محل اكنون يكى از روستاهاى حومۀ اصفهان و در سمت شمال محلۀ آب بخشان، متصل به شهر است و بيدآباد و تيران (آهنگران) نام دارد. اصل نام آن از تير فارسي به معناى سيّارۀ عطارد با الف و نون نسبت است. دوستان ابن سينا و نيز ياران و نديمان علاء الدوله كه از آمدن ابن سينا آگاه شده بودند به پيشواز وى آمدند و جامه‌ها و مركوبهاى ويژه به همراه آوردند. وى در اصفهان در خانۀ مردى به نام عبداللّه بن بى بى در محله‌اى به نام كوى گنبد فرود آمد. آن خانه اثاثه و فرش و وسايل كافى داشته است. از اين هنگام به بعد (414 ق) دوران چهارده پانزده سالۀ زندگى آرام و خلاّق ابن سينا آغاز مى‌شود. وى اكنون از نزديك ان و همنشينان علاء الدوله بود كه مردى دانش دوست و دانشمند پرور به شمار مى‌رفت. شبهاى جمعه مجلس مناظره‌اى در حضور وى تشكيل مى‌شد كه ابن سينا و دانشمندان ديگر در آن شركت مي‌كردند، ابن سينا در همۀ دانشها سرآمد ايشان بود. وى در اصفهان كتاب شفا را با نوشتن بخشهاى «منطق»، «مجسطى»، «اقليدس»، «رياضيات» و «موسيقى» به پايان رسانيد، جز دو بخش «گياهان» و «جانوران» (كه آنها را هنگامى كه علاء الدوله به شاپورخواست، واقع در جنوب همدان و غرب اصفهان، حمله كرد و ابن سينا نيز همراه وى بود، در ميان راه نوشت). كتاب النجاة نيز در همين سفر و در ميان راه نوشته شده بود. بنا بر گزارش ابن اثير، علاء الدوله چند بار به شاپورخواست حمله كرده بود، از جمله در سالهاى 417ق و 421ق و 423ق، اما از سوى ديگر جوزجانى مى‌گويد كه ابن سينا هنگام به پايان رساندن كتاب شفا چهل ساله بوده است. اكنون اگر سال تولد ابن سينا را 370ق بدانيم تاريخ پايان نوشتن شفا 410ق مى‌شود، مگر اينكه فرض كنيم كه مقصود جوزجانى پايان بخشهاى «نبات» و «حيوان» شفا بوده است كه چنانكه اشاره شد، ابن سينا نوشتن آنها را در همراهى علاء الدوله در يكى از حمله‌هاى او به شاپورخواست، و احتمالا در 421 ق/ در ميان راه به پايان رسانده بوده است. ابن سينا كتاب الانصاف را نيز در اصفهان تأليف كرده بود، اما اين كتاب در حملۀ سلطان مسعود غزنوى به اصفهان و تصرف آن از ميان رفت. مسعود غزنوى (حك 421-432 ق) در 421ق به اصفهان حمله كرد و شهر را به تصرف در آورد. سپاهيان وى، پس از كشتار فراوان به تاراج اموال علاء الدوله و نيز خانۀ ابن سينا دست زدند و اموال و كتاب‌هاى وى را غارت كردند و سپس آنها را به شهر غزنه فرستادند. اين كتاب‌ها در 545ق به دست سربازان علاء‌الدين جهانسوز غورى به آتش كشيده شدند. علاء الدوله، پس از حملۀ مسعود به اصفهان همچنان فرمانرواى آنجا باقى ماند. ابن سينا همچنان در اصفهان روزگار مى‌گذرانيد، تا هنگامى كه علاء الدوله در 427ق به نبرد با تاش فرّاش سپهسالار سلطان مسعود در ناحيۀ كرج (يا كرخ) نزديك همدان شتافت. ابن سينا كه در اين سفر علاء الدوله را همراهى مى‌كرد، دچار بيمارى قولنج شد و به درمان خود پرداخت و به قصد بهبود هر چه زودتر در يك روز هشت بار خود را تنقيه مى‌كرد و در نتيجه دچار زخم روده شد. سپس در همين حال بيمارى به اصفهان برده شد و همچنان به مداواى خود ادامه مى‌داد تا اندكى بهبود يافت، چنانكه توانست در مجلس علاء الدوله حضور يابد. تا اينكه علاء الدوله قصد رفتن به همدان كرد. ابن سينا نيز وى را همراهى كرد، اما در راه بيماريش عود كرد. پس از رسيدن به همدان، وى از معالجۀ خود دست كشيد و پس از چند روز در نخستين جمعۀ رمضان 428 برابر با ژوئن 1037، در 58 سالگى درگذشت و در همان شهر به خاك سپرده شد. در بارۀ سرگذشت ابن سينا، در آن بخشى كه خودش آن را براي شاگردش جوزجانى تقرير كرده است و مى‌توان آن را «اتوبيوگرافى» وى ناميد، نكات مبهمى وجود دارد كه شايسته است به آنها اشاره شود. از يك سو، ابن سينا هنگامى كه به يكى از رويدادهاى زندگيش اشاره مى‌كند، به انگيزه‌هاى عينى و ذهنى آن نمى‌پردازد و زمينۀ تاريخى و زمانى آن را توضيح نمى‌دهد، بلكه با اشاره‌اى كوتاه از كنار آن مى‌گذرد و به ويژه، گويى تعمّد دارد كه پيوند ميان انگيزه‌هاى عينى، يعنى سياسى-اجتماعى يك رويداد زندگيش را با انگيزه‌هاى درونى تصميم خودش، براي خواننده مبهم گذارد و مكررا به تعبيرهايى مانند «ضرورت مرا بر آن داشت كه...» اكتفا مى‌كند و نمى‌گويد كه آن چه «ضرورتى» بوده است. از سوى ديگر گويى زندگى و سرگذشت انديشه‌اى و علمى براي ابن سينا براي او از زندگى بيرونيش از اهميت بيشترى برخوردار بوده است. بنا براين رويدادهاى درونى و تاريخ روحى و عقلى او برايش از «بعد زمان» بيرون بوده است. از اينجاست كه شايد بتوان گمان برد كه چرا وى از تصريح به «تاريخ» (سالهاى) رويدادهاى بيرونى زندگيش خوددارى مى‌كرده است (مجتبايي، خراساني، جعفري نائيني و بينش، دايره المعارف بزرگ اسلامي، مدخل «ابن سينا»؛ ويكي نور، مدخل «ابن سينا، حسين بن عبدالله»)

ابوعلي سينا بوعلي سينا شيخ‌الرئيس شيخ‌الرئيس ابوعلي سينا (ويكي نور، مدخل «ابن سينا، حسين بن عبدالله»)

براي آگاهى از مجموعۀ نوشته‌هاى اصيل ابن سينا و نوشته‌هاى منسوب به وى، اكنون فهرست جامعى به كوشش يحيى مهدوى در دست است كه ما را از همۀ كوششهاى ديگر در اين راه بى نياز مى‌سازد (مهدوى، فهرست نسخه‌هاى مصنفات ابن سينا). در اين فهرست 131 نوشتۀ اصيل از ابن سينا و 111 اثر منسوب به وى يا نوشته‌هايى با عنوانهاى ديگر معرفى شده است. ما در اينجا تنها نوشته‌هاى چاپ شده و ترجمه شده به زبانهاى ديگر را ذكر مى‌كنيم: تأليفات عربى 1ا 1) الشفاء؛ 2) النّجاة:اين كتاب كه مطالب آن مختصر و گزيده‌اى از مطالب شفا است، از مهم‌ترين نوشته‌هاى ابن سيناست كه فشردۀ فلسفۀ وى را در بر دارد؛ 3) الاشارات و التنبيهات:ظاهرا آخرين نوشتۀ ابن سينا و از برجسته‌ترين آثار اوست. نثر عربى ادبى شيوا از ويژگي‌هاى آن است؛ 4) كتاب الانصاف: نوشتۀ بزرگى بوده است كه به گفتۀ خود ابن سينا، نزديك به 28 هزار مسأله را در بر مى‌گرفته است؛ 5) منطق المشرقيين؛ 6) رسالة اضحويّة في امر المعاد؛ 7) عيون الحكمة؛ 8) تسع رسائل في الحكمة و الطبيعيات؛ 9) ا. ف. مرن از 1889 تا 1899‌م برخى از نوشته‌هاى ابن سينا را در چهار جزء زير عنوان «رسائل عرفانى ابن سينا»، همراه ترجمۀ آزاد فرانسوى، تدوين و در ليدن منتشر كرده است؛ 10) فى معانى كتاب ريطوريقا؛ 11) رسالة في الاكسير؛ 12) رسالة في معرفة النّفس الناطقة و احوالها؛ 13) التعليقات؛ 14) القانون في الطب، كتاب مشهور ابن سينا در پزشكى؛ 15) النّكت و الفوائد؛ 16) المبدأ و المعاد. آثار فارسي ابن سينا چند نوشته به فارسي دارد كه مهم ترين آنها دانشنامۀ علائى است. وى آن را براي علاء الدوله كاكويه و به درخواست او نوشته و به وى تقديم كرده است. بخش «منطق» و «الهيات» دانشنامه نخستين بار به كوشش احمد خراسانى در 1315 شمسي در تهران منتشر شد. سپس به مناسبت هزارۀ تولد ابن سينا بخش «الهيات» آن به كوشش محمد معين در 1331‌ش و بخش «طبيعيات» آن به كوشش سيد‌ محمد مشكوة در همان سال در تهران انتشار يافت. ترجمۀ فرانسوى بخشهاى «طبيعيات» و «رياضيات» به وسيلۀ محمد آشنا و هانرى ماسه در دو جلد در سالهاى 1955 و 1956 م در پاريس منتشر شد. بخش «الهيات» آن را پرويز مروج با شرح و حواشى به انگليسى ترجمه كرده و در 1973‌م در نيويورك منتشر كرده است. افزون بر اينها، رسالۀ «رگ شناسى» از ابن سينا نيز به كوشش سيد‌ محمد مشكوة در 1330‌ش و بخش «رياضيات» دانشنامه به وسيلۀ مجتبى مينوى در 1331‌ش در تهران منتشر شده است. همچنين رسالۀ فارسي كنوز المعزمين و رسالۀ جرّثقيل از ابن سينا هر دو به كوشش جلال‌الدين همايى در 1331‌ش در تهران انتشار يافته است. (ويكي نور، مدخل «ابن سينا، حسين بن عبدالله»). ديگر آثار ابن سينا عبارتند از: مجربات ابن سينا الروحانيه؛ ظفرنامه؛ طبيعيات دانشنامه علايي

ابن سينا، انگيزه اش را از تاليف اين اثر، چنين بيان مي‌كند: فقد التمس مني بعض خلص اخواني و من يلزمني اسعافه بما يسمح به و سعي ان اصنف في الطب كتابا مشتملا علي قوانينه الكلية و الجزئية اشتمالا يجمع الي الشرح الاختصار و الي ايفاء الاكثر حقه من البيان الايجاز فاسعفته بذلك (ويكي فقه، مدخل «القانون في الطب»).

در مورد تاريخ نگارش كتاب «القانون في الطب» مسلماً نمي‌توان سال خاصي را معين كرد، چرا كه اثري به اين عظمت مطمئنا در طول ساليان دراز به رشته تحرير درآمده است و پس از تحرير اوليه هم مسلماً مورد بازنگري مؤلف قرار گرفته است (ويكي فقه، مدخل «القانون في الطب»).

قسمت اول اين كتاب را شيخ در حوالى سنه 403 در جرجان و قسمت ديگر را در حدود 405 در رى و بقيه را سنوات ما بين 405 تا 414 در همدان تصنيف نموده [صفدى ضمن اعتراض بر شيخ مى گويد كه قانون را شيخ در رى به اتمام رسانيده ولى اين مطلب قطعا بعهد از صواب است (بر او اعتراض مى كند كه شايسته آن بود كه كتاب قانون را بجهت اين كه در خصوص طب و علاج امراض است شفا و كتاب شفا را بملاحظه اختصاص آن به علوم حكمى قانون مى نمايد زيرا كه قانون عبارت از امر كلى منطبق بر جميع جزئيات شئ است، الوافى بالوفيات 12: 404] و آن را اساسا منقسم بر پنج كتاب و هر كتاب را به چندين فن و تعليم و جمله و مقاله و فصل تقسيم كرده است (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2812). اين اثر در 5 «كتاب» تنظيم شده است: 1. كليات پزشكى، 2. ادويه مفرده، 3. امراض جزئيه براى هر عضو، 4. امراض جزئيه غير مختص به عضوى، و 5. تركيب ادويه، و با سربندهاى «مقاله»، «فن» و «مبحث». با شرح ها و گزيده ها ترجمه هاى بسيار (احمد منزوى) (همان، ص 2813).

مشهورترين و مفصلترين كتاب در طب قديم است كه به انواع مرضها و چگونگى تشخيص و علاج آن پرداخته و داروهاى مختلفى را معرفى مى كند (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2813).

اين كتاب، مهمترين و مشهورترين كتاب پزشكى اسلامى است. اين كتاب از حيث بسط و جامعيت و شمول بر قوانين كلى و جزوى جميع شعب و اجزاء و مباحث و فنون علم پزشكى و از آن طرف از لحاظ حسن ترتيب و تنسيق مطالب و رعايت و حفظ ترتيب منطقى موضوعات قطعا و حقا از امهات كتب در علم طب بشمار مى رود (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2812). كتاب بسيار مشهورى است كه از امهات كتب در علم طب به شمار مى رود و مهم ترين تصنيف طبى ابن سيناست با نسخه هاى خطى فراوان و چاپهاى متعدد و شروح و ترجمه ها و تلخيص ها و حواشى بسيار. بيش از ده نسخه خطى نفيس از قانون در كتابخانه حاضر محفوظ است و نسخه چاپى قانون كه در سال 1593 م، در رم به چاپ رسيده، از نفايس كتابهاى چاپى اين كتابخانه به شمار مى رود. اين كتاب در طى قرون متمادى از كتابهاى درسى دارالعلم ها و دانشگاه هاى ممالك شرق و غرب بوده است (همان، 2813). كتاب گران سنگ القانون في الطب كه به زبان عربي نگاشته شده؛ اثر ژرف و ماندگار شيخ الرئيس، ابن سينا در موضوع طب‌ ساليان متوالي در بزرگ‌ترين مراكز علمي و پزشكي جهان تدريس شده است. كتاب قانون، مهم‌ترين و ماندگارترين نگاشته طب سنتي است. قبل از نگارش كتاب قانون، كتاب‌هاي مهم و مفصل ديگري در عرصه طب سنتي به رشته تحرير درآمده كه هر كدام، كتاب‌هاي باارزشي شمرده مي‌شوند. كتاب الحاوي في الطب، مشتمل بر تجربيات پزشك نام دار، محمد بن زكرياي رازي است و يا كتاب كامل الصناعة نگاشته‌اي كامل در حوزه طب نظري و طب عملي (باليني) است؛ با اين حال كتاب قانون ابن سينا، ناسخ بسياري از اين كتاب‌ها شمرده مي‌شود، چرا كه ترتيب و تدوين شگرف ابن سينا، در نگارش اين اثر، دست يابي دانش پژوه را به مطالب پزشكي آسان تر مي‌نمايد. علاوه بر اين، به سبب خبرويت ابن سينا، در زمينه علوم عقلي ، وي توانسته بسياري از مباني فلسفي را با قواعد پزشكي تطبيق دهد و پزشكي را به صورت علمي برهاني، به مخاطبين اين علم عرضه كند.البته از آن جا كه ابن سينا به سبب اشتغالات فراوان، فرصت تجربه و آزمايش كمتري داشته است، مباحث باليني اين اثر و هم چنين دواشناسي و داروسازي در آن، نسبت به بعضي ديگر از كتاب‌ها- از جمله تذكرة اولي الالباب داود انطاكي - كم اهميت تر است (ويكي فقه، مدخل «القانون في الطب»).

اين اثر شامل كتاب اول «القانون في الطب» به شرح زير است: الكتاب الاول، فى الامور الهليه من علم الطب، اربع فنون: الفن الاول: فى حد الطب و موضوعاته من الامور الطبيعيه، سته تعاليم التعليم الاول، فى موضوعات الطب وحده، فصلان التعليم الثانى، فى الاركان، فى فصل واحد التعليم الثالث، فى المزاجات، ثلاثه فصول التعليم الرابع، فى الاخلاط فصلان التعليم الخامس، فى الاعضاء فى خمس جمل. الجمله الاولى، فى العظام، ثلثون فصلا الجمله الثانيه فى العضل، تسع و عشرون فصلا (نسخه ثلثون فصلا) الجمله الثالثه فى العصب، سته فصول الجمله الرابعه فى الشرائين، خمس فصول الجمله الخامسه فى الاورده، خمس فصول التعليم سادس فى الارواح و الافعال و القوى، سته فصول الفن الثانى فى تصنيف الامراض و الاسباب و الاعراض الكليه، ثلاث تعاليم التعليم الاول فى الامراض ثمانيه فصول التعليم الثانى فى الاسباب، جملتان الجمله الاولى، فى الاشياء التى يحدث عن سبب من الاسباب العاميه، تسع عشر فصلا الجمله الثانيه فى تعديل سبب سبب الكل واحد من العوارض البدنيه، ثمانيه و عشرون فصلا التعليم الثالث، فى الاعراض مقدمه واحد عشر فصلا و جملتان الجمله الاولى، فى النبض تسع عشر فصلا الجمله الثانيه فى البول و البراز، ثلاث عشر فصلا الفن الثالث فى حفظ الصحه، خمس تعاليم التعليم الاول فى التربيه، اربعه فصول التعليم الثانى، فى التدبير المشترك للبالغين سبع عشر فصلا التعليم الثالث، فى التدبير المشايخ سته فصول التعليم الرابع، فى التدبير البدن، خمس فصول التعليم الخامس، فى الانتقالات ثمانيه فصول الفن الرابع فى تصنيف وجوه المعالجات بحسب الامراض الكليه، احد و ثلثون فصلا

اين اثر شامل كتاب اول «القانون في الطب» است.

ابن سينا در اين كتاب به برخي نظرات و آراء جالينوس اشاره كرده است.

تا روزگار ما بسيارى از طبيبان در نگارش مقالات و كتاب‌هاى پزشكى از اين اثر بهره برده‌اند (ويكي فقه، مدخل «القانون في الطب»).

نسخه هاي ديگر اثر با مشخصات زير چاپ و يا تصحيح شده است: مكرر چاپ شده.؛ مشار عربي؛ ص696؛ تهران؛ سنگي؛ بي ناشر؛ 1284ق.؛ وزيري؛ 444ص، سال چاپ: 1296قمري. ناشر: ثمر هندبه اهتمام: حسب فرمايش خواجه قطب الدين احمد. به تصحيح خواجه محمد اشرفعلي لكهنوي., سال چاپ: 1393شمسي2013م (فهرست كتابخانه ملي ايران). چاپ: مكرر چاپ شده.؛ مشار عربى؛ ص 696؛ تهران؛ سنگى؛ بى ناشر؛ 1284 ق.؛ وزيرى؛ 444 ص (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2814) القانون في الطب، كتاب مشهور ابن سينا در پزشكى، متن عربى آن نخستين بار در 1593‌م در رم و سپس در 1290ق در قاهره؛ در 1294ق در بولاق و در سالهاى 1307-1308 و 1324ق در لكنهو چاپ و منتشر شد. ترجمۀ لاتينى آن به وسيلۀ گراردوس كرمونايى در سدۀ 12‌م انجام گرفت. و چندين بار در ايتاليا (ميلان، 1473 م، پادوآ، 1476 م، ونيز 1482 م، 1591‌م و 1708 م) به چاپ رسيد (ويكي نور، مدخل «ابن سينا، حسين بن عبدالله»). كتاب قانون براى اولين بار در اروپا چاپ شد و سپس در قاهره و لكنهو و تهران و ... به چاپ رسيده است. (فاضل) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2812) متن عربى كتاب قانون براى نخستن بار در سال 1593 م (حدود 407 سال قبل) در شهر رم ايتاليا در تعداد معدودى چاپ و منتشر شده و بسيار كمياب و نادر مى باشد، در اين كتابخانه «3» نسخه از آن موجود است؛ سپس در سال 1290 ق در قاهره، سال 1294 ق در بولاق و در سالهاى 1307- 1308 و 1324 ق در لكهنو چاپ و منتشر شده است. ترجمه لاتينى آن به وسيله گراردوس كرمونانسى در سده 12 م، انجام گرفت و چندين بار در ايتاليا (ميلان 1473؛ پادوآ 1476 م؛ و نيز 1482، 1591 و 1708 م) به چاپ رسيده است. اين كتاب توسط «عبدالرحمن شرفكندى» به فارسى نيز ترجمه شده و از سال 1363- 1367 ش به تدريج توسط انتشارات سروش، به چاپ رسيده است. (سيد محمود مرعشى) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2813)

9975. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 5234 خط: نسخ، بى كاتب، تا: پايان ذيحجه 502 ق؛ پايان ذيحجه 502 (پايان كتاب 4) عنوان شنگرف، محشى، مقابله شده در جمادى الثانى 556 و در همين سال باره سوم در ساوه (پايان فن 5 كتاب 4 و پايان كتاب 4)، فن نخستين از كتاب چهارم در حميات است، تا پايان قرابادين (كرانباذين) از كتاب پنجم، نسخه در 1177 از آن عبدالله بن لطفعلى بن محمد على ساوجى بوده و از پدر باو رسيده و در 1211 از آن پسرش فضل الله و باو ارث رسيده است.؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج مشكى مقوايى درون سرخ.، تعداد صفحات: 148 برگ، 53 س 13* 16/ 5 سطر، قطع: خشتى، اندازه: 16* 21 سم [دانشگاه تهران: ف: 15- 4171] 9976. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 14770 آغاز نسخه: بسمله، الحمدلله رب العالمين، حمد الشاكرين و بعد، فقد التمس منى، بعض خلص اخوانى و من يلزمنى اسعافه فيمايسمع به و سعى ان اصنف فى الطب، كتابا ....؛ انجام نسخه: فليكن هذا القدر من كلامنا المختصر، فى الاصول الكليه لصناعه الطب، كافيا و لناخذ فى تصنيف كتابنا فى الادويه المفرده، ان شاء الله تعالى وحده. گرانبها و قديمى ترين نسخه موجود، كه دقيقا در نيمه شعبان سال 512 ه- كتابت شده و نيز در مدرسه نظاميه بغداد، با نسخه اصل مقابله و تصحيح شده، بدين عبارت: «قو بل باصل صحيح مقابله صحيحه، بحسب السعه و الطاقه .... قابله صاحبه، عبدالملك بن عمر الخطيب الحسين ابى المتطبب، نفعه الله به».؛ خط: نسخ كهن، بى كاتب، تا: شعبان 512 ق؛ عنوان ها و نشانيها قرمز. ترقيمه: «تم الكتاب الاول من كتاب القانون، بتاريخ منتصف شعبان، سنهاثنى عشر و خمس مائه، الحمدلله حق حمده و الصلاه على النبى محمد و آله الطاهرين» اندكى آسيب ديده و به صورت غير فنى مرمت گرديده است، افزودگيهايى به نظم و نثر از كاتب نسخه، در برگهاى آغازين وبرخى مطالب به خط عبرى آمده. يادآورى مى شود كه اين نسخه در حال حاضر، يكى از كهن ترين و نفيس ترين نسخه هاى كتاب القانون به شمار مى آيد و حدود هشتاد و چهار سال پس از درگذشت ابن سينا كتابت شده است.؛ كاغذ: شرقى، جلد: مشمع قرمز، عطف: تيماج مشكى 25* 16/ 5 س، تعداد صفحات: 263 برگ، 20 سطر، اندازه: 19* 5/ 11 سم [مرعشى: ف: 37- 362] 9977. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 1890 نسخه فن 1 تا 5 كتاب چهارم است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 16 رمضان 523 ق؛ عنوان درشت، دوازده برگ در آغاز نونويس، برشهاب الدين خوانده و تصحيح شده، حواشى فارسى و عربى دارد.؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج ترياكى ضربى مقوايى، تعداد صفحات: 229 برگ، 9 س 11* 17/ 5 سطر، اندازه: 17* 25 سم [دانشگاه تهران: ف: 8- 498] 9978. باكو؛ فرهنگستان علوم؛ شماره نسخه: 2 كتاب دوم است؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 15 شعبان 537 ق؛ با تملك 757 (ش 136 م) در مجله بنياد نسخه هاى خطى باكو (2: 20 چاپ 1963) از نسخه قانون مورخ 657 (ش 148 م) با عكسى از آن وصف شده است و اين يكى هم در همان مجلد (2: 18) در همين سال؛ [نشريه: 9- 202] 9979. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 1256 عكسى آغاز نسخه: نسخه: بسمله و بعد حمدالله و الثناء عليه و الصلوه على رسوله محمد و آله فان هذه الكتب التى صنفناها فى الطب التى الأول منها هو فى الأحكام الكليه فى الطب و الثانى منها هو هذا الكتاب المجموع فى الأدويه المفرده و قسمنا هذا الكتاب مقالتين الأول منهما فى القوانين الطبيعيه التى يجب ان يعرف من أمر الطب فى قوى الأدويه الجزويه.؛ انجام نسخه: نسخه: غاليه الاورام الغاليه تلين الاورام الصلبه ... للجبل، تم الكتاب الثانى من كتاب القانون فى الطب و الحمدلله رب العالمين. انجامه كاتب: «و فرغ من تحريره منتصف شهر شعبان- عظم الله بركته- بمدينه السلام سنه سبع و ثلثين خمسمائه» نسخه حاضر كتاب دوم از كتابهاى پنج گانه قانون، كه در ادويه مفرده است، را در بر دارد.؛ بى كاتب، تا: نيمه شعبان 537 ق، جا: بغداد؛ در برخى موارد معرب، بدون نام كتاب.، عناوين به خط درشت، در حاشيه تصحيح شده و بلاغ مقابله و قرائت دارد و در برخى صفحات حواشى اندكى به چشم مى خورد، در صفحه اول چند نسخه دارويى براى درمان بيماريهاى مختلف نوشته شده و در آخر نسخه: «تفسير كلمات يونانيه و غيرها مستعمله فى الطب» در سه صفحه آمده است و نيز يادداشت تولد دختر سعادت خاتون به تاريخ 16 جمادى الآخر 773 و تولد سعدالدين در روز شنبه بيست و شش شوال 770 و تولد زيبا خاتون در روز چهارشنبه بيست و نهم صفر 778 درج شده است. همچنين در اول و آخر نسخه چند مهر تملك ديده مى شود. نسخه اصل: آكادمى علوم آذربايجان، باكو، نسخه شماره 17062/ 136؛ تعداد صفحات: 382 صفحه، 20 س سطر [عكسى مرعشى: ف: 3- 573] 9980. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 1889 نسخه كتاب نخستين است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: ربيع الاول 538 ق؛ عنوان درشت، نشان شنگرف، نسخه را مظفر بن عمر بن محمد ميافارقى براى شيخ رئيس ابى الكرم بن يوسف رومى شاگرد سيد اجل عالم اوحد هبه الله بن على فيلسوف نويسانده است، حواشى بنسخ ريزتر و تازه تر با نشانه قطب، نشان كراسه هاى ده برگى تا كراسه 15 در نسخه ديده ميشود، سيزده برگ آغاز نونويس؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج مشكى مقوايى، تعداد صفحات: 234 برگ، 17 س 15* 19 سطر، اندازه: 21* 27 سم [دانشگاه تهران: ف: 8- 496] 9981. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6870 نسخه حاضر نيمه دوم كتاب و از «بحث المعالجات الكليه للخفقان» تا پايان كتاب را داراست.؛ خط: نسخ معرب، كاتب: كاتب، اسعد بن معالى، تا: يكشنبه 15 ذيحجه 586 ق، جا: قاهره؛ عناوين به خط ثلث و به مشكى درشت يا قرمز. برخى از برگها ترميم و چند برگى بازنويسى شده است. روى برگ اول نام كتاب و مولف و تملك محمد صادق بن محمد كاظم و محمد تقى بن حسن طبيب و حسين موسوى به سال 1205 ه- و محفوظ بن يعقوب حكيم و عبدالله بن حسين و ابوطالب طبيب موسوى به سال 1145 ه-، و يك بيت شعر فارسى در مدح كتاب و مولف با تملك محمد حسين بن حاجى على با مهر بيضوى محو شده وى ديده مى شود، در برگ 101 يادداشت نظر كردن در كتاب از محمد مكى بن محمد بن شمس الدين بن حسن بن زين الدين از اولاد شهيد اول آمده است، به خط كاتب تصحيح شده با چند حاشيه مختصر، در برگ پايانى يادداشت مطالعه كتاب از على بن بن سراج الدين بن عبدالرحمن بن احمد بن محمد بن محمد ردعى انصارى حنفى به سال 959 ه- ديده مى شود.؛ جلد: تيماج قهوه اى سوخته ضربى ترنج و سرترنج دار، عطف و دور ترميم شده.، تعداد صفحات: 218 برگ، 33 سطر، اندازه: 24* 33 سم [شورا: ف: 20- 312] 9982. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4500 از آغاز تا فن پنجم كتاب چهارم؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 14 رجب 591 ق؛ عنوان و نشان شنگرف،؛ كاغذ: كاغذ دولت آبادى، جلد: ميشن قهوه اى، تعداد صفحات: 166 برگ، 21 سطر، اندازه: 16* 24 سم [ملك- ف: 1- 412] 9983. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6999 آغاز نسخه: الصيغ بعد هضم الطعام و ان امكن ان يغمس بعد الابزن الحار فى ماء بارد دفعه من غير تدريج فهو ابلغ من جهه العلاج و اشد من جهه الخطر ...؛ انجام نسخه: و هو يشارك هذا الجنس فى اليبس و يخالفه فى الحر و البرد و يعرف بدق الشيخوخه ودق الهرم و ذلك مرض صعب نسخه حاضر جزء چهارم كتاب را داراست.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 6، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ نسخ مايل به كوفى. عناوين به مشكى درشت يا با خطى شنگرف بر فراز آن نشانى دارد. تمامى برگها ترميم شده و برگها در هم صحافى شده است.؛ جلد: تيماج قهوه اى شكلاتى، تعداد صفحات: 23 برگ، 15 سطر، اندازه: 5/ 11* 5/ 14 سم [شورا: ف: 20- 386] 9984. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 1117 ط آغاز نسخه: بسمله الفن التاسع عشر فى احوال المثانه و البول ... تشريح المثانه كما ان الخالق تعالى خلق للئفل وعاء جامعاً ...؛ انجام نسخه: ... لان ابتدا معظمه تكون فى الاكثر بعد الثالث و الرابع ثمت يبحرن فى اسبوع. تم القول فى البحرانات بحمدالله و منه. خط: نسخ كهن، كاتب: محمد بن رستم، تا: قرن 6، جا: مرند؛ بر پشت برگ آغاز مهر دايره اى شكل كهن است (ناخوانا) و نيز يادداشت هاى پراكنده اى از جمله نام كتاب به قلم نسخ كهن و درشت. بر همان صفحه تملك هايى با امضاى نام هاى زير وجود دارد: «ابونصر بن بهاءالدين كوزانى طبيب، كمال مقرى طبيب، شرف الدين رجب طبيب، محمد باقر بن امير احمد طبيب طهرانى مورخ 1099» هم چنين ابيات متفرقه عربى و فارسى از جمله بيتى به عربى از ابن سينا دو رباعى از سعدالدين حموئى و نيز يادداشتى از كاتب نسخه (محمد بن رستم) برگ آغاز داراى وصالى در حواشى است. عناوين نيمه دوم نسخه به قلم شنگرف است. بر پشت برگ پايان گواهى تملك فرسوده اى است با امضاى عبدالله، و نيز گواهى قرائت نسخه به وسيله اوحد الدين ابونعيم عبدالملك بن فضلان نزد على بن صعلوك دقوقى از ق 6 ه- و نيز ابياتى به قلم نسخ كهن از يك منظومه طبى فارسى و گواهى ولادت «پذيره سلطان» مورخ 1054 ه- برگ پايان نيز وصالى شده است.؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج جگرى با عطف و حاشيه تيماجى عسلى، تعداد صفحات: 207 برگ، 21 سطر سطر، قطع: وزيرى بزرگ، اندازه: 18* 2/ 25 سم [شورا: ف: 24/ 2- 146] 9985. يزد؛ وزيرى؛ شماره نسخه: 3569 انجام نسخه: موجود: الغايه القصوى او بلغ نسخه جزء اول از كتاب ثالث است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 6، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ عنوان و نشانه ها بشنگرف، شماره عمومي 20963؛ واقف: ورثه دكتر حافظ الصحى (اهدايى)، تاريخ وقف:؛ كاغذ: دولت آبادى، جلد: مقوايى با تيماج مشكى درون كاغذ سفيد، تعداد صفحات: 138 برگ، 23 س 12* 20 سطر، اندازه: 5/ 16* 5/ 24 سم [وزيرى يزد: ف: 5- 1704] 9986. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 650- طباطبائى آغاز نسخه: الفصل الاول من التعليم الاول من الفن الاول ... اقول ان الطب علم يعرف منه احوال بدن الانسان من جهه ما يصح ...؛ انجام نسخه: و ما يسكن الوجع اما مبدل المزاج و اما محلل الماده و اما مشتمل بر كتاب اول از قانون است و تا فصل سى و يكم از فن رابع قانون را در بردارد و فقط يك فصل از فن چهارم ساقط شده است.؛ خط: نسخ كهن، بى كاتب، تا: قرن 6، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ چند برگ از آغاز و انجام نسخه داراى وصالى است. پشت برگ آغاز، بخشى از فهرست اين مجلد به قلم همان نسخه آمده است و از پايان افتادگى دارد. لكه هاى رطوبت در حواشى تمام برگها ديده مى شود. شماره ثبت: 31355؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج عسلى با ترنج و نيم ترنج، تعداد صفحات: 265 برگ، 19 سطر سطر، اندازه: 5/ 15* 5/ 19 سم [شورا: ف: 24- 401] 9987. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 10672 آغاز نسخه: «الفن العاشر من الكتاب الثالث فى احوال الرئه و الصدر و هو خمس مقالات. المقاله الاولى منه فى الاصول و فى النفس و فى تشريح الحنجره و القصيئه و الرئه»؛ انجام نسخه: «فى باب الكبد من الفصد و من الادراران كانت السده فى الحدبه و من الاسهال ان كانت فى التقعير و بحسب الحاجه» شامل فن 10 تا 14 كتاب سوم قانون.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: اوايلقرن 6، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ كلمات مورد لزوم اعراب گذارى شده اند، اوايل سده 6 ه- عناوين مشكى جلى، در حاشيه تصحيح شده، برگ اول آبخورده و در چندين برگ از ابتداى نسخه حاشيه صفحات رطوبت ديده. بعد از عناوين سه نقطه مثلثى شكل روى هم (:.) و بعد از پايان هر بخش از كتاب دايره اى كه از بالا به ترنج نزديك مى شود با نقطه اى در داخل آن ديده مى شود (5) با اندكى حاشيه نويسى كه در پايان آنها هم اين دو علامت نوشته شده است. يادداشتهاى تولد روى برگ اول: اتفق ولاده الولد عبدالله بن الشيخ ابى سعد ابن سماقا و ذلك فى اسعد وقت من اليوم السابع و عشرين من اذار بعد انقضا ثلثى الليل من سنه ثمنيه (؟) و اربعين و خمس مائه هجريه اتفق ولاده الولد عبدالرحمن ابن الشيخ ابى سعد ابن سماقا و ذلك فى اسعد وقت من شهر ايلول سنه اربعه و خمسين و خمس مائه هجريه و كان لحظه الولاده بعد انقضا ساعه و كان الماضى من الشهر ثلثه ايام و كان الشهر القمرى شعبان فاقول ان الطالع الميزان. اتفق ولاده الولد مروان ابن الشيخ ابى سعد ابن سماقا و ذلك فى اسعد وقت من يوم الخميس التاسع من ربيع الاول سنه ست و خمسين و خمس مائه هجريه و ناسبه اليوم التاسع من اذار و كان لحظه الولاده بعد انقضا احد عشر ساعه فاقول تخميناً برج الاسد. اتفق ولاده الولد عباد ابن الشيخ ابى سعد ابن سماقا و ذلك فى اسعد وقت من يوم الخميس ثامن و عشرين ربيع الاول سنه اثنين و ستين و خمس مائه هجريه و ناسبه اليوم الثانى عشر من كانون الثانى و كان لحظه الولاده بعد انقضا عشره ساعات انصرف (؟) فاقول تخميناً الطالع برج الجوزا. من كتب مروان بن ابى سعد بن سماقا (كه تاريخ ولادتش در همين برگ آمده است). از كتب كتابخانه محمد كريم اشرق جهرم 1355. خريدارى دانشگاه در آبان 1370؛ جلد: تيماج قهوه اى با ترنج و سرترنج و جدول، گرهى، عطف ترميم شده.، تعداد صفحات: 232 برگ، 17 سطر 12/ 5* 20/ 5 سطر، اندازه: 5/ 16* 25 سم [دانشگاه تهران: ف: 20- 162] 9988. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 1961 نسخه از مبحث سموم مشروب (نيمه كتاب چهارم است) تا پايان كتاب پنجم.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 6؛ عنوان شنگرف، مقابله و تصحيح شده، در پاره اى از حواشى از خط شيخ رئيس نقل شده است، اجازاتى از عيسى بن مسيح بن عيسى و ابى الحسن هبه الله بن صاعد دارد، تاريخ مقابله و قرائت آن 554 است، تملك محمد بن على بن حسين علوى حسين متطبب در 555 در ميانه هست، پاره اى از برگها تازه تر است.؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج سرخ زركوب مقوايى، تعداد صفحات: 180 برگ، 21 س 11* 19 سطر، اندازه: 17* 5/ 26 سم [دانشگاه تهران: ف: 8- 574] 9989. موصل؛ مدرسه الامينيه فى جامع الباشا (ضمن مكتبه الاو قاف العامه)؛ شماره نسخه: 4/ 19 خط: نسخ، بى كاتب، تا: 601 ق؛ تعداد صفحات: 164 برگ،، اندازه: 25* 18 سم [الاوقاف العامه- موصل: 4- 140] 9990. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6568 نسخه حاضر كتاب سوم را داراست.؛ خط: نسخ، كاتب: سريشوع محاسن بن فولوس القس، تا: 616 ق؛ جهت فرزندش ابى الحسن مارى. عناوين به شنگرف. تصحيح شده با حاشيه نويسى مختصر، برگ اول بازنويسى شده و روى آن يادداشتى كه كتاب را «شرح سديدى بر قانون» معرفى كرده ديده مى شود. حاشيه برخى از برگ ها ترميم شده است. برخى از برگ ها را رطوبت آسيب رسانده است.؛ جلد: تيماج زرشكى، تعداد صفحات: 216 برگ، 20 سطر، اندازه: 17* 5/ 24 سم [شورا: ف: 20- 131] 9991. تبريز؛ ملى تبريز؛ شماره نسخه: 3615 آغاز نسخه: نو نويس شده: فان هذه الكتب التى صنعنا ها فى الطب التى الاول منها فى احكام الكليه من الطب و قد فرغنا منه و الثانى منها هذا الكتاب المجموع فى الادويه نسخه: ... التقاطعه- واللوح الخامس فى افعالها التى تنعلق بالزينه ...؛ انجام نسخه: ... و وافق الفراغ من نسخ تتمه هذا الكتاب ... خط: نسخ، كاتب: متطبب، ابوالحسن بن ابى الفخر بن وحشى، تا: 625 ق؛ هيچ نوع آرايش ندارد- برگ اولش نو نويس است و نسخه ابوالحسن متطب كه پزشك ماهر عصر خود بوده و براى شخص خود نوشته است؛ كاغذ: خانبالغ، جلد: چرمى ضربى پوسيده- 16* 24، تعداد صفحات:، 3+ 245، 21 سطر [ملى تبريز: ف: 3- 1009] 9992. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 5419 آغاز نسخه: افتاده: من تحت الضلوع لها تقعير فى الجانب الذى فى المعده و يظهر من الحجاب؛ بخش اول از مقاله اول مى باشد در كليات طبى.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: شعبان 630 ق، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ عناوين شنگرف يا مشكى، در حاشيه تصحيح شده است؛ جلد: تيماج قهوه اى بدون مقوا، تعداد صفحات: 44 برگ، 25 سطر، اندازه: 21* 12 سم [مرعشى: ف: 14- 205] 9993. حضرموت؛ مكتبه الاحقاف؛ شماره نسخه: 80- مجموعه الرباط: من وقف آل الجنيد آغاز نسخه: أما بعد حمدالله و الثناء عليه ... و قسمنا هذا الكتاب إلى مقالتين، الأولى منهما فى القوانين التى يجب أن تعرف من أمر الطب، و الثانيه فى قوى الأدويه المفرده ....؛ انجام نسخه: غالبه الأورام، و البتور يلين الأورام الصلبه، أعضاء الرأس الغاليه المفردات؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 633 ق؛ مكتبه الأحقاف، مجموعه الرباط: من وقف آل الجنيد. تريم.؛ تعداد صفحات: 176 برگ، 20 سطر، اندازه: 19* 24 سم [مكتبه الاحقاف- ف: 2- 1123] 9994. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4544 پنج كتاب نخستين آغاز قانون است؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 669 ق؛ با جدول، عنوان و نشان شنگرف، با يادداشت تملك مورخ 1239 و تملك حاجى محمد شيرازى و احمد بن سلمان موسوى، چون روى صفحه اصلى كاغذى چسبانده اند اين مطالب درست و به آسانى درست خوانده نمى شود، با تملك ابو على بن حاجى در 27 ربيع الاول 854، نسخه از آن شهاب الدين تقى الاسلام ملك العلماء ابو التقى محمد بن الامام تقى الدين كمال الاسلام ملك العلماء محمد بن الشيخ المرحوم ابى بكر بن اسمعيل بوده و داراى تملكهاى مورخ 971 و 939 و 934 است،؛ كاغذ: كاغذ دولت آبادى، جلد: ميشن يشمى، تعداد صفحات: 379 برگ، 35 سطر، اندازه: 2/ 24* 32 سم [ملك- ف: 1- 412] 9995. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4562 خط: نسخ، كاتب: مالغ، محمود بن محمد، تا: روز شنبه 11 جمادى الثاني 680 ق؛ و مقابله كرده دارنده نسخه شمس الدين محمد مرغينانى با كمك حسن بن شاپور فتوى كه نسخه اصل را در دست نگاه مى داشته است (پايان كتاب 2) آغاز چند برگى نونويس، با تملك على اكبر طبيب ساليانى كه در اصفهان در مدرسه ميرزا حسين بيدآباد در 1265 نسخه را خريده بود و تملك غلام على طبيب خراسانى كه حاجى مهدى قلى ميرزا سهام الملك در 1302 آنرا بدو داده بود و تملك ابو على شيرازى.؛ كاغذ: كاغذ دولت آبادى، جلد: ميشن قهوه اى روشن نو، تعداد صفحات: 443 برگ، 35 سطر، اندازه: 7/ 23* 32 سم [ملك- ف: 1- 412] 9996. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 8359 خط: نسخ معرب، كاتب: على بن محمد بن ابوسعد خطاط، تا: روز پنجشنبه 5 صفر 693 ق، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ عنوان و نشان شنگرف، محشى، آغاز افتاده، تا پايان جزء علمى است.؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج ترياكى مقوايى، بغلى، تعداد صفحات: 131 برگ، 261 ص، س 14/ 5* 11 سطر، اندازه: 8* 16 سم [دانشگاه تهران: ف: 17- 122] 9997. تهران؛ سپهسالار (شهيد مطهرى)؛ شماره نسخه: 807 از آغاز تا پايان ادويه مركبه (كامل)؛ خط: نسخ خوش، بى كاتب، تا: 23 جمادى الثاني 694 ق؛ (آخر كتاب چهارم) نوشته شده است، صفحه ها در جدول زر و لاجورد و شنگرف، عنوانها شنگرف آغاز هريك از پنج كتاب حاشيه سازى و سرلوح زر و لاجورد و شنگرف دارد، در آغاز كتاب فهرست مجدول زرين و زيباست ولى تذهيب جديد است، مالك اعتضادالسلطنه در 1291،؛ واقف: سپهسالار، تاريخ وقف: 1297.؛ كاغذ: ترمه سپاهانى، جلد: تيماج سرخ مقوايى ضربى زركوب، تعداد صفحات: 368 برگ، 31 سطر 17/ 5* 24 سطر، اندازه: 24* 36 سم [سپهسالار: ف: 5- 395] 9998. اراك؛ دهگان، ابراهيم؛ شماره نسخه: 13 از التعليم الثانى فصل اول تا فصل بيست و هفتم.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 7؛ [نشريه: 6- 590] 9999. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6158 آغاز نسخه: موجود: فى الوجه تبهجاً و لا فى الاجفان.؛ انجام نسخه: موجود: الا ان يقع .... فيستعمل الدهن و يجب ان يستعمل. اين نسخه بخشى است از كتاب دوم و بر چند صفحه آغاز نسخه مطالب پراكنده در اثبات وجود خدا و چند نسخه داروئى بچليپا بقلم ديگر نگاشته.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 7، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ عناوين بشنگرف كنار برگها وصالى شده، و كنار صفحات رطوبت ديده. 184 برگ شماره ثبت قديم: 35571 جديد: 8696؛ كاغذ: سمرقندى ضخيم، جلد: تيماج قهوه اى ساده، تعداد صفحات: 368 صفحه، 18 سطر سطر، قطع: خشتى، اندازه: 16* 5/ 20 سم [شورا: ف: 19- 148] 10000. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6597 آغاز نسخه: افتاده: على القلب و حملت الحاره القلبيه الى الروح فيعدل ذاك و بما هذا و ان وجدوا دواءا معتدلا لا يفعل تقويه الروح بالخاصيه او قريبا من الاعتدال ....؛ نسخه حاضر مشتمل بر كتاب سوم تا پنجم و از آغاز افتادگى دارد.؛ خط: نسخ مايل به رقعى، بى كاتب، تا: قرن 7، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ عناوين به مشكى درشت و يا شنگرف، صفحات مجدول به شنگرف، تصحيح شده، لبه برخى از برگ ها ترميم شده است، روى برگ اول مهر دائرى ديده ميشود، تصحيح شده و در برگ هاى پايانى امضاى بلاغى آمده است.؛ جلد: تيماج مشكى ضربى ترنج و لچكى دار زرين، تعداد صفحات: 342 برگ، 29 سطر، اندازه: 18* 26 سم [شورا: ف: 20- 145] 10001. اصفهان؛ دانشگاه اصفهان؛ شماره نسخه: 679 نسخه حاضر مشتمل بر كتاب دوم در ادويه مفرده مى باشد.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 7؛ عناوين به شنگرف، تصحيح شده، در دو برگ آغازين چند يادداشت پراكنده پزشكى و چند يادداشت محو شده و تاريخ تولدى به سال 1255 و تملك شمس الدين بن عزالدين حلبى با مهر بيضوى محو شده و تملك ابوالمظفر يوسف بن منصور طبيب به سال 647 و حسين الفقير و تملكى ناخوان به سال 656 و نام كتاب و مؤلف و تملك محمد بن ابى بكر بن على بن محمد بن ابى المعالى كه تاريخ آن محو شده و چند تملك پاك شده و در برگ پايانى نيز چند يادداشت پراكنده پزشكى ديده مى شود. (11725)؛ جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 258 برگ، 19 س سطر، اندازه: 17* 5/ 25 سم [دانشگاه اصفهان: ف: 2- 522] 10002. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 14818 آغاز نسخه: افتاده: .... و نصف بعجن به و الشربه ملعقه مع بعض الاشربه الموافقه لهذا الشان و من الاشربه السكنجبين السكرى و البزورى و اقوى منه العسلى .....؛ انجام نسخه: قرص موصوف يوخذ مصطكى و اقراص الورد من كل واحد ثلاثه درهم كهربا و نعناع ..... لاحاجه الى الاستفراغ و يجب ان يراعى .... افتاده. در حاشيه تصحيح شده، نسخه موجود بخش اندكى از كتاب را در بر دارد و از الفن العاشر فى احوال الريهو الصدر، آغاز و تا پايان الفن الثانى عشر فى الثدى و احوالها به انجام مى رسد.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: نيمه نخستقرن 7؛ عنوانها و نشانيها قرمز. نسخه اى است بسيار نفيس و كهن، حواشى زرين برگها شديدا آفت ديده و فرسوده شده و نيز برگها پراكنده گرديده است.؛ كاغذ: شرقى، جلد: مشمع قهوه اى 33/ 5* 26 س، تعداد صفحات: 59 برگ، 25 سطر، اندازه: 5/ 25* 17 سم [مرعشى: ف: 37- 424] 10003. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 235 از آغاز تا اندكى از مقاله الثانيه من هذا الفن فى تدبير آلام المعده.؛ خط: نسخ معرب، بى كاتب، تا: قرن 7؛ عنوان شنگرف، پيشانى زرين، بخشش سلطان محمد خان دوم «855- 886» پسر سلطان مراد خان به خيرالدين خضربن فقيه الياس (در گذشته روز آدينه رمضان 889) و از او پسرش عطاءالله بن خضربن فقيه الياس رسيده است، با تملك عبدالعزيز ابن محمد مهدى حسينى در جمادى الاول 1239 و خود محمد مهدى در 1207 و محمد بن محمد زمان با مهر او حسين منجم در 1142 و جامى و ميرزا محمد كاظم حسينى متطبب شيرازى در 1240 با مهر او و عبدالرحيم طبيب پسر همين حاجى ميرزا محمد كاظم طبيب شيرازى در 1282 و على محمد طبيب شيرازى «در گذشته 1288» پسر همين عبدالرحيم با مهر او در 1272، بازايجه اى از استخراج ميرزا بديع الزمان منجم در شب 8 صفر 1139 با تاريخ 24 ذى القعده و 21 ذيحجه 631 در پايان كتاب 1 و 2 (13620)؛ كاغذ: سفيد، جلد: تيماج قهوه اى، ضربى مقوايى با ترنج كهنه، تعداد صفحات: 138 برگ، 39 سطر 17* 25 سطر، اندازه: 24* 33 سم [سنا: ف: 1- 116] 10004. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6019 خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 7؛ قرن 7 يا اوائل 8 ه- شماره ثبت قديم 61230 جديد: 7938؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماجى، تعداد صفحات: 261 صفحه، 21 سطر سطر، قطع: وزيرى، اندازه: 16* 24 سم [شورا: ف: 19- 9] 10005. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 12378 آغاز نسخه: القسم الثانى فى بيان الادويه المفرده على ترتيب ابجد فاقول انى اذكر فى هذا القسم اسماء الادويه على ترتيب حروف الجمل؛ انجام نسخه: و هذا آخر الكلام من حرف الغين و جمله ما ذكرنا من الادويه فى هذا الفصل احدى عشر عدداً و هو آخر الكلام من الكتاب و اذقد و فينا بما وعدنا تمت المفردات خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 7؛ عنوانها و نشانيها مشكى و خطوط قرمز، بسيار كهن و تصحيح شده از سده 7 است كه متأسفانه (1) برگ از آغاز و (10) برگ از انجام و برگ (29) از نيمه نخست، درتاريخ (1257) بازنگارى شده و بخشهاى بازنگارى شده، با نسخه قانون اختلاف بسيار دارد كه گويا از روى نسخه مغلوط يا تحريف شده، تكميل گرديده است؛ كاغذ: شرقى، جلد: چرم مشكى ضربى، اندازه: 21* 16/ 5، تعداد صفحات: 91 برگ، 19 سطر، اندازه: 16* 5/ 12 سم [مرعشى: ف: 31- 287] 10006. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 12561 آغاز نسخه: الحمدلله حمداً يستحقّه بعلوّ شأنه و سبوغ إحسانه و صلواته على نبيه محمد و آله و بعد فقد التمس منّى بعض خلّص إخوانى و من يلزمنى إسعافه مما يسمح به و سعى أن أصنف فى الطب كتاباً مشتملًا على قوانينه الكليه؛ انجام نسخه: افتاده: التعليم الخامس .. و أما الأعضاء الخادمه فبعضها يخدم خدمه مهئه و بعضها يخدم خدمه .. يسمى خدمه على الإطلاق و الخدمه المهئه اين نسخه مشتمل بر بخشهايى از كتاب قانون از آغاز تا المقاله الثانيه كتاب الثالث مى باشد؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: اواخر قرنقرن 7، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ نسخ قديم، اواخر سده 7، عنوانها و نشانيها طلايى و مشكى، بسيار نفيس و كهن از كتاب قانون است كه در اواخر 7 نگاشته شده است. متأسفانه از نيمه و انجام شمار بسيارى از برگها افتاده در حاشيه تصحيح گرديده است آثار رطوبت بربرگها مشاهده مى شود، نسخه از سوى كارشناسان بخش مرمت اين كتابخانه بازسازى گرديده است در آغاز تملك هاى «عبدالعلى طباطبايى رضوى نائينى» در جمادى الثانى سال 1031 و «عبدالرحمن بن محمد» و «ابوالفضل محمود شهير به قرن چلبى زاده» و يادداشتهاى گوناگون ديگر آمده است؛ كاغذ: شرقى، جلد: تيماج قهوه اى ضربى با ترنج گل و بوته اندازه: 26* 18/ 5، تعداد صفحات: 54 برگ، اندازه: 21* 5/ 14 سم [مرعشى: ف: 31- 643] 10007. يزد؛ وزيرى؛ شماره نسخه: 1756 انجام نسخه: موجود: و الثالث ان يكون احدهما اشدها اهتماماً كما اذا اجتمع خط: نسخ، بى كاتب، تا: اواخرقرن 7، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ عنوان و نشانه ها به شنگرف، شماره عمومى 6675؛ واقف: غلامعلى قديرى (اهدايى)، تاريخ وقف:؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: مقوايى با پارچه قهوه اى، تعداد صفحات: 195 برگ، 19 س 12* 17 سطر، اندازه: 15* 22 سم [وزيرى يزد: ف: 3- 1045] 10008. كاشان؛ فرهنگ و ارشاد اسلامى كاشان؛ شماره نسخه: 63 قطعه اى از كتاب دوم و كتاب سوم مى باشد؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 7؛ عناوين شنگرف. بعضى صفحه ها تصحيح شده و گاهى در حاشيه مطالبى بخط جديد افزوده اند. پايان جلد اول تملك با خط طغرا ديده مى شود. برگها را درهم صحافى كرده اند.؛ جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 206 برگ، 25 سطر، اندازه: 24* 16 سم [فرهنگ و ارشاد اسلامى كاشان- ف:- 71] 10009. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 37 آغاز نسخه: اسهلت ثم قرحت وجد زمان تولد القرحه عن الاسهال المزارى ...؛ انجام نسخه: تمت المقاله الثانيه و انقضا الكتاب الثالث من القانون و هو آخر الجزء الخامس فى المعالجات فالحمدلله حمدا كثيرا بانما كما هو اهله و يستحقه و هو حسبى و نعم المعين. كتاب 3؛ خط: نسخ درشت، بى كاتب، تا: سده 6 و 7 قرن 7، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ از قسمتى از مقاله اول از فن شانزدهم شروع مى شود (29 صفحه از مقاله اول را دارد). ما بين صفحات (333 و 344) مقدارى از مقاله دوم فن بيستم و قسمتى از مقاله اول فن بيست و يكم افتاده است. كتاب آبديده است. از صفحه اول تابيست و دوم، سه سطر بالا در زير صحافى رفته است. از صفحه بيست و سوم تا شصت و چهار گوشه صفحات وصالى شده و دو سطر از متن را گرفته است. قسمتهاى محو شده را نوشته و تكميل كرده اند. از صفحه (214- 257) بر كتاب حاشيه نوشته شده كه تاريخ آن در صفحه (256) بيستم شهر محرم الحرام سنه (985) ثبت شده است. در صفحه آخر كتاب (519) سه سطر غير متن در متن كتاب حاشيه شده است.؛ تعداد صفحات: 519 صفحه، 19- 21 سطر 14/ 5* 15/ 5 سطر، اندازه: 22* 5/ 31 سم [نشريه: 3- 380] 10010. يزد؛ وزيرى؛ شماره نسخه: 247 آغاز نسخه: موجود: فى اوقات الامراض و تمام القول فى الامراض التعليم الثانى و هو جملتان ... فجميع فصول هذا الكتاب مأته و اثنان و ستون فصلا.؛ انجام نسخه: و خصوصاً اذا كان بشرحى: خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 7، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ عناوين و علائم و جدول اطراف متن به شنگرف در چند برگ آغاز حاشيه نويسى دارد.؛ كاغذ: حنائى آهار مهره، جلد: مقوائى با تيماج مشكى، تعداد صفحات: 434 برگ، 25 س 17* 24/ 5 سطر، اندازه: 23* 35 سم [وزيرى يزد: ف: 1- 243] 10011. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 13304 آغاز نسخه: و الا سارون والبزور ... المقاله الثانيه فى اورام الكبد و تفرق استصالها قول كلى فى اورام الكبد و مايلها، الاورام الحادثه فى نواحى الكبد.؛ انجام نسخه: و الزفت و التين المطبوخ مجموعه و فرادى و الله اعلم، تم الكتاب الثالث من القانون و الحمد لله واهب العقل و صلواته عليخيرخلقه محمد و آله. نسخه حاضر از «فن الرابع عشر، مقاله الثانيه» آغاز و تا آخر «كتاب الثالث» پايان مى پذيرد.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 7، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ عنوانها و نشانيها: قرمز، نسخه اى بسيار نفيس و كهن است، در حاشيه تصحيح شده، اندكى حاشيه نويسى دارد، برخى برگها از جمله برگهاى آغاز و انجام اندكى آسيب ديده و مرمت گرديده است. برگ آغازين نيز افتاده است.؛ كاغذ: شرقى، جلد: دو رو، برون: تيماج قهوه اى ضربى با ترنج و سر ترنج گل و بوته، درون: تيماج زرشكى.، تعداد صفحات: 185 برگ، 23 سطر، اندازه: 18* 5/ 12 سم [مرعشى: ف: 33- 534] 10012. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 8180 خط: نسخ كهن، كاتب: سيف افشنجى بخارى، عبدالرحمن بن ابوبكر، تا: قرن 7؛ عنوان درشت مشكى يا ريز شنگرف،؛ كاغذ: سمرقندى و فرنگى، جلد: نو، تعداد صفحات: 79 برگ، 33 و 29 س 15/ 5* 22 سطر، قطع: رحلى كوچك، اندازه: 21* 9 سم [دانشگاه تهران: ف: 17- 48] 10013. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 8181 مجلد 2.؛ خط: نسخ كهن، كاتب: سيف افشنجى بخارى، عبدالرحمن بن ابوبكر، تا: قرن 7؛ عنوان درشت مشكى يا ريز شنگرف.؛ كاغذ: سمرقندى و فرنگى، جلد: نو، تعداد صفحات: 90 برگ، 33 و 29 س 15/ 5* 22 سطر، قطع: رحلى كوچك، اندازه: 21* 9 سم [دانشگاه تهران: ف: 17- 48] 10014. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 8182 مجلد 3.؛ خط: نسخ كهن، كاتب: سيف افشنجى بخارى، عبدالرحمن بن ابوبكر، تا: قرن 7؛ عنوان درشت مشكى يا ريز شنگرف.؛ كاغذ: سمرقندى و فرنگى، جلد: نو، تعداد صفحات: 101 برگ، 33 و 29 س 15/ 5* 22 سطر، قطع: رحلى كوچك، اندازه: 21* 9 سم [دانشگاه تهران: ف: 17- 48] 10015. كمبريچ؛ چند موزه؛ شماره نسخه: بدون شماره خط: نسخ، كاتب: على بن عبدالله ترخانى، تا: 709 ق؛ با جدول زرد و لاجورد و عنوان شنگرف و زرين با جلد تيماج مشكى ترنجى ضربى مقوائى درون سرخ وزيرى، عكس ص 1 آن در ص 8 فهرست ديده ميشود.؛ [نشريه: 9- 427] 10016. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 516 كتاب اول. همان كتاب، تا فصل 31 از فن رابع، از ابتداء تا ورق 62 پشت هر ورق دو صفحه سفيد.؛ بى كاتب، تا: 716 ق؛ تذكر: باتوجه به افتادگى صفحه قبل مآخذ (302) ممكن است مراد از «همان كتاب» قانون بوعلى بوده باشد (طوسى)؛ [شورا: ف: 2- 303] 10017. تهران؛ دائره المعارف بزرگ اسلامى؛ شماره نسخه: 1424- عكسى آغاز نسخه: الحمدلله حمداً يستحقه و بعلو شأنه و سبوغ احسانه .. و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى و من يلزمنى اسعافه بما يسمح به و سعى ان اصنف فى الطب. آغازنسخه: الحمدلله حمداً يستحقه بعلو شأنه و سبوغ اجابه (پس از فهرست). الفصل الاول من التعليم الاول من الفن الاول من الكتاب الاول من كتاب القانون فى حد الطب. اقول ان الطب علم ..؛ انجام نسخه: محل الرطوبهالغريزيه. فليكن هذا القدر من كلامنا المختصر افى الحصول الكمله اصناف الطب كافياً و لنأخذ فى تصنيف كتابنا فى الادويهالمفرده بعون الله. كتاب. يكم از پنج كتاب، با فهرست بخشنبدى كتاب در ديباچه؛ خط: نسخ و ثلث، كاتب: طبيب، عبدالرحيم بن ابراهيم، تا: 720 ق؛ نسخ و ثلث خوش كهن. در شمسه پايان آمده: «صاحبه و كاتبه اضعف عبادالله عبدالرحيم بن ابراهيم الطبيب فى شهور سنه عشرين و سبعمائه» 720 ق). صفحه عنوان دو ابرو و در ميانه يك شمسه درشت ممتاز و 2 ترنچه، صفحه پايانى يك شمسه درشت و در ميانه آن كه نام كاتب را در بر دارد، صفحه يكم يك ابرو پهن در ميانه «بسمله»، عنوان ها دو راه و 3 قلم، فاصله ها با دايره منقش درشت، جدولبندى 4 راه، با نشان مهر دايره درشت تاج دار «هوالواقف، وقف كتابخانه محروم آقا محمد خان اعلى الله مقاه» و چند نشان مهر بيضى و چهارگوش و شش وش نيمه خوانا، تاريخ عرض 1122، تملك 1117، عرض ديگر 1105، از اموال شاهرودى بيگلربيگى بوده، جدولبندى 3 راه. شمث 251629؛ تعداد صفحات:، 2+ 297 ص، 21 س 14/ 5* 20/ 5 سطر، اندازه: 21* 30 سم [عكسى دائره المعارف: 1- 297] 10018. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 4519 جزء يازدهم و دوازدهم كتاب است و آغاز نسخه افتاده دارد.؛ خط: نسخ، كاتب: متطبب نصرانى، نقولا بن سليمان، تا: سه شنبه 17 رجب 735 ق؛ عناوين و نشانيها شنگرف، برگها آخر نسخه رطوبت ديده و فرسوده است.؛ جلد: تيماج قهوه اى فرسوده، تعداد صفحات: 211 برگ، 17 سطر، اندازه: 25* 18 سم [مرعشى: ف: 12- 96] 10019. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 5628 آغاز نسخه: نسخه: فصل فى منفعه الرأس و اجزائه.؛ نسخه حاضر از فن اول تا فن 8 از كتاب 3 قانون است.؛ خط: نسخ كهن، كاتب: متطبب، اسعد بن ابى بكر، تا: 735 ق، جا: نظاميه بغداد؛ عناوين شنگرف نقائص در حواشى ذكر شده برگ اول اندك پارگى دارد و چند برگ از اول و آخر وصالى شده است. شماره ثبت قديم 61782 جديد 8160؛ كاغذ: سمرقندى ضخيم، جلد: تيماج مشكى ساده سائيده شده، تعداد صفحات: 330 صفحه، 25 سطر، اندازه: 18* 5/ 26 سم [شورا: ف: 17- 80] 10020. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 6630 آغاز نسخه: بسمله لقد فرغنا من الكتب الاربعه من ذكر جمل العلم النظرى و العملى.؛ انجام نسخه: تم القرابادين ... و الحمدلله ... على ما وفقنى لاتمامه بعد التأمل فى متن كلامه وسط ليله الاحد بعون الله اللطيف الصمد ... مستعينا من خواطر ارباب الفضل و الافضال ان يساعدونى بهمهم و يعينونى بكرمهم على نقد هذا القانون وحله و التمتع باصحاب هذا الفن و اهله و الله المرشد لكل لبيب و ملهم الحق لكل تقى طبيب. اين نسخ بغايت منقح و نفيس و مشتمل است بر كتاب پنجم يعنى ادويه مركبه و قرابادينpharmavopoeia ؛ خط: نسخ، كاتب: عبرى، داود بن شمعون، تا: اواسط ربيع الاخر 736 ق؛ عناوين بقلم ثلث و بسياهى. بالاى عناوين مقالات خطى بشنگرف. خريدارى آستان قدس در فروردين 1324.؛ كاغذ: حنانبالغ، جلد: مقوا با رويه پارچه و عطف و گوشه چرمى، تعداد صفحات: 83 برگ، 31 سطر 11* 18 سطر، اندازه: 16* 24 سم [آستان قدس- ف: 19- 396] 10021. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 4881 نسخه از آغاز است تا انجام كتاب، برخى از برگها پاره و وصالى شده است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 18 ربيع الاول 745 ق؛ عنوان شنگرف، صفحه عنوان زرين در جدول زر و لاجورد و شنگرف؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: سوخت عنابى مقوايى درون سرخ.، تعداد صفحات: 459 برگ، 35 س 16/ 5* 24 سطر، اندازه: 23* 31 سم [دانشگاه تهران: ف: 14- 3920] 10022. صنعا؛ دار المخطوطات و المكتبه الغربيه بالجامع الكبير؛ شماره نسخه: 2750 آغاز نسخه: بعد البسمله و الاستعانه، المقاله الأولى فى الحميات، الحمى حراره غريبه تشتعل فى القلب و تنبث من متوسط الروح و الدم فى الرأس و العروق من جميع البدن، و تشتعل فيه اشتعالًا يضر بالأفعال الطبيعيه ...؛ انجام نسخه: الدرحمى سته، أو ثولات كل أوثولو ثلاثه قراريط، كل قيراط أربع شعيرات، الفوانوس أوقيه و نصف، الفوانوسان ثلاث أوان ثمانيه، أوثولو أربعه و عشرون قيراطاً، كمل كتاب القانون نسخاً بمن الله و كرمه. الجزء الرابع و الخامس. اشتمل هذا المجلد على الكتاب الرابع و الخامس من جمله خمسه كتب يتكون منها كتاب القانون فى الطب لابن سيناء و الجزء الرابع يسمى الأمراض الجزئيه التى لم تلحق بعضو، و الجزء الخامس كتاب الإقراباذين و تركيب الأدويه؛ خط: نسخ، كاتب: حسن بن يوسف بن عواض النحوى، تا: يوم الأربعاء 13 ربيع الآخر سنه 745 ق؛ انتهى الجزء الرابع فى الورقه 172 بمقاله موت الدم تحت الظفر، و يليه الجزء الخامس فى ظاهر الورقه بقوله بعد البسمله: ابتداء الكتاب الخامس و يشتمل على الإقراباذين، العناوين الداخليه و أسماء الأمراض و علاجها مكتوبه بالمداد الأحمر وسط النص، يسبقه 6 ورقات، و يليه 3 ورقات فيها فوائد و نقولات طبيه مختلفه، و تضم أيضاً رساله لبديع الزمان الهمذانى فى فائده العلم فى أول المخطوط.؛ تعداد صفحات: 232 برگ، 26 سطر، اندازه: 21* 26 سم [مخطوطات اليمنيه: 2- 1343] 10023. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6268 خط: نسخ، بى كاتب، تا: 753 ق، جا: خوارزم؛ نسخه ايست بخط نسخ بقلم نستعليق مورخ 753 و كاتب آنرا در دارالشفاء علايى خوارزم بپايان رسانيده. در كنار رقم كاتب گواهى قرائت نسخه در 753 و نوشته ديگر با همين خط حاكى از مقابله نسخه با نسخه اى مقابله شده با خط شيخ الرئيس، ديده ميشود در كنار همه صفحات حواشى پر و در هم بخط نسخ با قلم ريزتر (بدون نشان و گاه با نشان شروح قانون) نوشته شده و همچنين بر برگهاى كوچكتر و الصاق شده در بين برگهاى نسخه چند برگ آغاز كه فهرست كلى كتاب و فهرست تفصيلى كتاب اول بر آن بقلم ديگر نوشته حاشيه ندارد. ديباچه تا اول فهرست از نسخه افتاده كنار چند برگ آخر وصالى شده و يا مندرس است و قسمتهايى از نوشته ها حاشيه ها از بين رفته. اينك بر يك برگ اضافى در پايان نسخه يادداشتى است پزشكى بخطى مستند بقلم نسخه. در پشت اين برگ اضافى چند يادداشت كهن و از جمله دو يادداشت مورخ 882 و 877 و در ذيل صفحه آخر نسخه تملك مورخ 933 و تملكى ديگر ديده ميشود كه نام نويسنده آنها را پاك كرده اند. 281 برگ شماره ثبت قديم: 16370 جديد: 9659؛ كاغذ: چينى، جلد: تيماجى قهوه اى ضربى، تعداد صفحات: 566 صفحه، 19 سطر سطر، قطع: رحلى، اندازه: 18* 19 سم [شورا: ف: 19- 239] 10024. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 11460 تتضمن الكتاب الاول؛ كاتب: احمد ابن ابى طالب اليوسفى، تا: 759 ق؛ جيده الخط مؤطره الصفحات كتبها احمد ابن ابى طالب اليوسفى سنه 759 ه- 1357 م فى اولها و اخرها فوائد و منقولات طبيه. تملكها ابى الفتح الطبيب بن اسدالله سنه 962 ه- 1554 م و محمد لبيب آلوسى زاده سنه 1336 ه- 1917 م؛ تعداد صفحات: 420 صفحه، 15، 38 سطر سطر، اندازه: 24* 16 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 246] 10025. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 2034 نسخه از مقاله 2 فى تدبير آلام المعده از فن 3 است تا معالجات اوجاع المفاصل؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: سده 7 وقرن 8؛ عنوان و نشان شنگرف، تاريخ 504 در پايان ديده ميشود ولى درستى آن روشن نيست. در صفحه عنوان شعرها ايست بلهجه طبرى و يادداشت مالكى در جلب بسال 1004 و يادداشت ابونصر بن شهاب الدين كوبنانى در اينجا و در پايان مورخ 903 در تبريز.؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج مشكى مقوايى، تعداد صفحات: 172 برگ، 27 س 18* 25 سطر، اندازه: 24* 5/ 32 سم [دانشگاه تهران: ف: 8- 655] 10026. لس آنجلس؛ كتابخانه دانشگاه لس آنجلس؛ شماره نسخه: 108 م اندكى پيش از «المقاله الثانيه فى السموم المشربه الحيوانيه» تا «جمله فى الادويه النباتيه السميه البارزه» تا ميرسد به «دهن القط» (200 پ) در 201 ر اندكى پيش از «المقاله الثالثه فى اصول الكسر الفن السادس فى السموم الفن الخاس فى الجبر» تا «المقاله الثالثه كلام فى القروح علاج النواصير، جمله فى الادويه النباتيه»؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: سده 7 و 8 قرن 8؛ با حاشيه در گ 172 پ و 174 ر آغاز و انجام افتاده. در بر چسب انگليسى چسبيده به درون جلد آمده «از دست اين التلميذ در گذشته 560» ولى من نشانى از آن در نسخه نديده ام، ابن التلميذ حاشيه اى بر قانون دارد بر نسخه اى كه خود آن را با اصل برابر كرده بود (فهرست اسكندر براى «ولكام» ص 38 و 35- ظاهريه 454- قنواتى 209:؟» 279 گ 21 س وزيرى پهن، در درون نسخه چهار برگ سند است و يك برگ از كتابى كوچك و يك برگ نسخه طبى بى ارزش علمى به نستعليق سده 11 و 12؛ تعداد صفحات: 279 برگ، 21 سطر سطر، قطع: وزيرى [نشريه: 11- 131] 10027. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 10359 آغاز نسخه: بسمله كلام فى الحميات نقول.؛ انجام نسخه: موجود: و ربع ملعقه العسل اربعه. از ابتداى مقاله اول از فن اول كتاب چهارم است تا حدود پنج سطر مانده به آخر كتاب پنجم.؛ خط: نسخ جلّى، بى كاتب، تا: اوائل يا اواسطقرن 8؛ كاتب نامعلوم. جداول اوراق بشنگرف و لاجورد محاط به كمند. اندازه جدول 10* 20. عناوين بشنگرف.؛ واقف: حاذقى، تاريخ وقف: 1349؛ كاغذ: ختائى، جلد: مقوا با رويه پارچه، تعداد صفحات: 425 برگ، 19 سطر، اندازه: 19* 29 سم [آستان قدس- ف: 19- 402] 10028. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4499 از آغاز است تا مقاله يكم كتاب سوم «فى كليات الامراض» تنها يك صفحه از آن؛ خط: نسخ، كاتب: مغربى، تا: قرن 8؛ ص ع زرين، عنوان و نشان شنگرف؛ كاغذ: كاغذ دولت آبادى، جلد: رويه كاغذ، تعداد صفحات: 109 برگ، 45 سطر، اندازه: 6/ 19* 8/ 26 سم [ملك- ف: 1- 412] 10029. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 168- فيروز خط: ثلث و تعليق، بى كاتب، تا: قرن 8؛ (جز برگ اول و آخر و برگهايى از وسط كه تازه است). اين نسخه تا اوائل تعليم 5 از فن 3 از كتاب اول است و در بسيارى از صفحات حواشى دارد. كنار دو برگ اول و آخر نسخه وصالى شده عناوين شنگرف، بر پشت نخستين برگ يادداشت حيدر قلى بن نورمحمد خان كابلى ديده مى شود. شماره ثبت قديم 44532 جديد 5296؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: مقوايى سرمه اى و عطف و گوشه تيماج قرمز، تعداد صفحات: 250 صفحه، 23 سطر، قطع: خشتى، اندازه: 17* 24 سم [شورا: ف: 21- 148] 10030. قم؛ آستانه معصوميه؛ شماره نسخه: بدون شماره خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 8؛ چند برگى از آن مانده است با عنوانهايى مانند «الفصل الثالث منه فى امزجه الاسنان» و «الجمله الثانيه من التعليم الخامس و هى تسعه و عشرون فصلا الفصل الاول كلام كلى فى العصب و العضل وا الوتر و الرباط» و «الفصل الثالث فى طبايع الفصول» با عبارات «بلغت قراه على السيد العم اطال الله عمره». وقف شاه عباس صفوى در 1 ذيقعده 1037 با صد و نه جلد ديگر بر «روضه فاطميه و مدرسه قم» با مهر رفيع الدين محمد حسينى. با عرضهاى: 25 ذيحجه 1111 كه در خزانه سركار ملاحظه و عرض ديده شده با مهر «ابوطالب بن محمد معصوم حسينى». 24 ذيقعده 1125 ئيلات كه در خزانه سركار ملاحظه و عرض ديده شده است با مهر «ابوطالب بن محمد معصوم حسينى». 1 ربيع الثانى 1130 تخاقوى ئيل كه در خزانه سركار ملاحظه و عرض ديده شده با مهر «محمد مهدى بن محمد معصوم حسينى». 21 جمادى الاول 1145 سيچقان ئيل ملاحظه و تحويل كتابدار سركار شد با مهر «محمد رحيم بن محمد مهدى حسينى». 1 ربيع الثانى 1163 يونت ئيل ملاحظه و عرض ديده و تحويل كتابدار شده است با مهر «محمد خليل بن محمد مهدى حسينى». 2 محرم 1172 بارس ئيل داخل عرض شد با مهر «محمد خليل بن محمد مهدى حسينى».؛ واقف: شاه عباس اول صفوى، تاريخ وقف: 1 ذيقعده 1037؛ [آستانه قم:- 150] 10031. تهران؛ سپهسالار (شهيد مطهرى)؛ شماره نسخه: 811 نسخه از معالجات تا حميات كتاب سوم را دارد؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 8؛ عنوانها شنگرف و سياه درشت و صفحه ها در جدول زر ولاجورد.؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج حنايى كهنه، تعداد صفحات: 388 برگ، 25 سطر 11* 20 سطر، اندازه: 5/ 20* 30 سم [سپهسالار: ف: 5- 396] 10032. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 12210 آغاز نسخه: بسمله .. و به الاعانه. المقالهه الاولى من الفن الاول من الكتاب الرابغ من كتاب القانون كلام كلى فى الحميات؛ انجام نسخه: ناتمام: القسط عند الشعوب التى تخاطب باللسان اليونانى معروف فاما الكيل فليس جمعهم متفقين عليه فى نسخه حاضر، شامل كتابهاى رابع و خامس قانون است؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 8، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ عنوانها و نشانيها قرمز، نسخه بسيار نفيس و خوانا مى باشد و اندكى در حواشى تصحيح شده و در پشت برگ آغازين، تملك هاى گوناگون ديده مى شود؛ كاغذ: شرقى، جلد: تيماج يشمى مجدول اندازه: 25* 34، تعداد صفحات: 245 برگ، 25 سطر، اندازه: 25* 17 سم [مرعشى: ف: 31- 22] 10033. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 449 خط: نسخ، بى كاتب، تا: سده 7 وقرن 8؛ عنوان شنگرف، حاشيه ها ريزتر، انجام در «الفن الرابع فى تصنيف وجوه المعالجات بحسب الامراض الكليه و هو اثنا و ثلثون فصلا» تا «الفصل الثانى و الثلثون وصيه كالخاتمه فى انا باى المعالجات نبتدء» (13061)؛ كاغذ: سفيد، جلد: تيماج آلبالوئى ضربى مقوايى با ترنج در درون و برون، تعداد صفحات: 281 برگ، 17 سطر 10 خ 15 سطر، اندازه: 17* 24 سم [سنا: ف: 1- 262] 10034. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 1258 خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 8، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ عنوان درشت مشكى. برابر با س 1 ص 77 تا س 15 ص 156 جلد 3 چاپ سه جلدى قاهره در 1294. (17928)؛ كاغذ: سفيد، جلد: تيماج مشكى ضربى گل و بوته اى، تعداد صفحات: 135 برگ، 19 سطر، 13* 20 سطر، اندازه: 17* 25 سم [سنا: ف: 2- 195] 10035. تهران؛ دانشكده الهيات تهران؛ شماره نسخه: 1/ 278 بندى از قانون.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: سده 7 وقرن 8، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ از «التعليم الخامس، فصل و خمس جمل، الفصل كلام كلى اعضاء اجسام متولده». حواشى با نشانه «ه- ن» آغاز و انجام افتاده، در برگ 1 ر اشعارى از شافعى ديده مى شود. عنوان و نشان شنگرف.؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات:، 1 ر- 14 پ، 21 س 10* 13 سطر، اندازه: 5/ 13* 5/ 19 سم [دانشكده الهيات تهران: ف:- 272] 10036. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 31 آغاز نسخه: من اليسار و من تحت فجعل اشرف الجهتين و هو فرق و اليمين للكبد و اخسمها المقابل لهما الطحال ..؛ انجام نسخه: تم كتاب الزينه و بتمامه الكتاب الرابع من كتب القانون و الحمدلله رب العالمين و صلواته على سيدنا محمد و آله الطيبين الطاهرين على يدى العبد الفقير عبدالرحمن ابن ابى بكر المعروف بالسيف الافشخى البخارى كتاب 3 و 4؛ خط: نسخ، كاتب: سيف افشنجى بخارى، عبدالرحمن بن ابوبكر، تا: سده 7 و 8 قرن 8، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ از نيمه مقاله اول از فن سيزدهم از كتاب سوم، فى المرى و المعده و احوالها. كتاب آبديده است. نسخه قديمى است.؛ تعداد صفحات: 455 صفحه، 15/ 5 سطر، اندازه: 5/ 21* 30 سم [نشريه: 3- 380] 10037. قزوين؛ مدرسه امام صادق قزوين؛ شماره نسخه: 98 آغاز نسخه: ... الحمد لله وسلام على عباده والصلوه على انبيائه، اعلم انا قد فرغنا من الكتاب الاول و الثانى ....؛ انجام نسخه: ... او بطيخ الخنثى ومن اضمدته اليلبوس والزمت والتين المطبوخ مجموعهوفراداى تم الكتاب. كامل و شامل جلد سوم كتاب مى باشد.؛ خط: نسخ، كاتب: مطهر، احمد بن محمد، تا: چهارشنبه 5 ذيقعده 808 ق؛ تاريخ كتابت دستكارى شده واحتمالا به قرون 10 يا 11 تعلق دارد. فهرست مفصلى از عناوين در ابتداى نسخه آمده، تملك سيد حسين بن محمد ابراهيم قزوينى (صاحب معارج الاحكام) با تاريخ 1177 ق در اول نسخه ديده مى شود، حواشى بسيارى در هامش نسخه وعلامت تصحيح ومقابله در انتهاى نسخه ديده مى شود. عناوين وخطوط شنگرف.؛ جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 454 برگ، 22 سطر [امام صادق قزوين: ف: 1- 196] 10038. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 10440 پنج كتاب اول از قانون مى باشد.؛ خط: نسخ، كاتب: طبيب، محمد بن قطب، تا: بيست و سوم محرم 846 ق؛ عناوين شنگرف و گاهى لاجورد، صفحه ها مجدول به زر و مشكى و لاجورد و شنگرف، در حاشيه تصحيح شده و كار مقابله شب دوشنبه 15 ربيع الاخر 863 بپايان رسيده است؛ جلد: دو رو تيماج رو مشكى پشت قهوه اى، تعداد صفحات: 595 برگ، 27 سطر، اندازه: 5/ 25* 5/ 16 سم [مرعشى: ف: 26- 359] 10039. تهران؛ مدرسه مروى؛ شماره نسخه: 1 كاتب: احمد بن حسن بن عليشاه، تا: 747 يا 849 ق؛ با تملك محمد بن على المشتهر بابن خاتون العاملى خادم عتبه ثامن الائمه المعصومين، با سرلوح و سر فصل ها و جدول زرين.؛ واقف: محمد حسين خان مروى، تاريخ وقف: 1229؛، قطع: رحلى بزرگ [مروى: ف:- 198] 10040. تهران؛ دائره المعارف بزرگ اسلامى؛ شماره نسخه: 2039- عكسى آغاز نسخه: الحمدلله حمداً يستحقه و بعلو شأنه و سبوغ احسانه .. و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى و من يلزمنى اسعافه بما يسمح به و سعى ان اصنف فى الطب.؛ يك دوره كامل است كه به دو قسمت تقسيم شده (ص 1- 800) و (ص 801- 1069).؛ خط: ثلث، كاتب: ملكى، سالوال بن سعيد، تا: پنجشنبه اواخر رمضان ثلاثه و سبعين و ثمانمايه 873 ق؛ دويست رويه از آغاز مشكول (ص 1608). با يك شمسه درشت زرين در ص 1 و سرلوح بسيار زيبا در آغاز، سربندها 2- 3 راه رنگين، جدولبندى ص يكم 5 راه و ديگر رويه ها 3 راه، ركاب در زير رويه هاى دست راست. اصلاح ها در كناره رويه ها، نشان چند مهر در ص 3: نشان مهر چهارگوش (ص 2) يك «لغز» از شيخ بهايى (ص 2). وقفنامه بر گروه شيخيان كرمان به توليت محمدخان به تاريخ ج 1/ 1292 و نشان مهر بيضى ريز (ص 5) شمث 252264؛ واقف:، تاريخ وقف: ج 1/ 1292؛ [عكسى دائره المعارف: 1- 298] 10041. تهران؛ دائره المعارف بزرگ اسلامى؛ شماره نسخه: 2040- عكسى آغاز نسخه: و التفرد من الاغذيه المفرده؛ انجام نسخه: و القوانوس او قيه و نصف. تم كتاب الاقرابادين و بتمامه تمت الكتب الخمسه المشتمله على القانون. و الحمدلله رب العالمين و صلواته على محمد و آله اجمعين. كبته العبد الفقير .. سالول بن سعيد الملكى غفرالله ... وقع الفراغ منه يوم الخميس فى الاواخر الرمضان المبارك من سنه ثلثاه و سبعين و ثمانمايه الهلاليه. نويسنده را خداى احد- بيامرزد يا رب به حق الصمد. بخش دوم همان مجلد (نسخه شماره 2039) است.؛ خط: ثلث، بى كاتب، تا: 873 ق؛ با تملك عليشير الموسوى الطبيب و نشان مهر چهارگوش او (ص 1608). و نشان مهر بيضى (همانجا). شمث 252265؛ تعداد صفحات: 809 صفحه، 801- 1069، 27 س 15* 21/ 5 سطر، اندازه: 21* 30 سم [عكسى دائره المعارف: 1- 298] 10042. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4494 تنها همان «الاصول الكليه» است؛ خط: نسخ، كاتب: اسفراينى، محمد هادى بن محمد قاسم، تا: 12 ربيع الاول 884 ق؛ عنوان و نشان شنگرف، با اجازه محمد مسيح طبيب، با يادداشتى از على اكبر شريف الحكماء در 10 شوال 1207 و از ميرزا محمد هادى طبيب؛ كاغذ: ترمه، جلد: ميشن گلى نو، تعداد صفحات: 123 برگ، 25 سطر، اندازه: 5/ 15* 8/ 25 سم [ملك- ف: 1- 411] 10043. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 15999 آغاز نسخه: بسمله الحمدلله رب العالمين حمد الشاكرين؛ انجام نسخه: تسعه قرا ريط القواثوس اوقيه و نصف خط: نسخ، كاتب: متطبب صديقى، امين بن جلال بن امين، تا: 886 ق؛ [رايانه آستان قدس: 1- 808] 10044. تهران؛ سپهسالار (شهيد مطهرى)؛ شماره نسخه: 808 نسخه كامل؛ خط: نسخ، كاتب: متطبب صديقى، امين بن جلال بن امين، تا: 13 ذى حجه 888 ق؛ عنوانها شنگرف، در دو صفحه آغاز سرلوح و حاشيه سازى شده به لاجورد و زر و حاشيه سازى عصر كتابت است.؛ كاغذ: ترمه اصفهانى، جلد: تيماج سرخ ضربى مقوايى درون تيماج حنايى سوخت، تعداد صفحات: 672 برگ، 29 سطر 10/ 5* 17/ 5 سطر، اندازه: 17* 5/ 26 سم [سپهسالار: ف: 5- 395] 10045. همدان؛ دانشگاه بوعلى؛ شماره نسخه: 110 كتاب چهارم از قانون است؛ خط: نسخ، كاتب: ابن حريرى، احمد بن على، تا: دهه اول شعبان 899 ق؛ عناوين شنگرف يا مشكى درشت، روى برگ اول چند يادداشت و تملك عبد القادر بن احمد بن ابراهيم المتطبب انصارى حنفى ديده مى شود؛ جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 186 برگ، مختلف سطر، اندازه: 5/ 24* 16 سم [دانشگاه بوعلى: ف:- 59] 10046. همدان؛ دانشگاه بوعلى؛ شماره نسخه: 152 كتاب اول و دوم است؛ خط: نسخ خوش، بى كاتب، تا: قرن 9؛ عناوين شنگرف يا مشكى درشت، قبل از كتاب چند برگ است داراى فهرست، روى برگ اول تملك محمد مهدى حسينى موسوى ديده مى شود؛ جلد: تيماج قرمز ضربى، تعداد صفحات: 255 برگ، 35 سطر، اندازه: 5/ 26* 16 سم [اوراق عتيق: 3- 405] 10047. يزد؛ سريزدى (مسجدحظيره)؛ شماره نسخه: 22 آغاز نسخه: افتاده: «و الرطوبه و اليبوسه و اما فى كلتيهما لكن المعتبر فى صناعه الطب بالاعتدال».؛ انجام نسخه: افتاده: «ولكن يكون اميل الى احد الطرفين اما فى احدى المتضادتين اللتين هما الحراره و البروده ...». خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 9، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ عناوين به شنگرف يا مشكى درشت، تصحيح شده، برگها مجدول به مشكى و زر، داراى حواشى بسيار مختصر، در برخى اوراق دو مهر دائرى ناخوانا ديده مى شود. از آغاز و انجام افتادگى دارد.؛ جلد: تيماج قرمز، تعداد صفحات: 577 برگ، 33 سطر سطر، اندازه: 21* 5/ 31 سم [سريزدى- ف: 1- 23] 10048. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 5118 آغاز نسخه: بسمله حمدله و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى الخ.؛ انجام نسخه: و لناخذ فى تصنيف كتابنا فى الادويه المفرده. كتاب اول؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 9؛ كاتب نامعلوم. عناوين بشنگرف. برخى حواشى به رمز «م ق ر» و بعضى بنام «على».؛ واقف: ميرزا حسين، تاريخ وقف: بعد از قرن نهم.؛ كاغذ: نخودى، جلد: تيماج قهوه اى ساده، تعداد صفحات: 138 برگ، 29 سطر، اندازه: 21* 32 سم [آستان قدس- ف: 19- 395] 10049. مشهد؛ گوهرشاد؛ شماره نسخه: 2322 آغاز نسخه: موجود: فهى تغير النبض فى البدن كلّه اعنى التغير الذى يخصّ الحمر و سنوضّحه فى موضعه.؛ انجام نسخه: و ان يجتهد حتى يقيء فانه ان قاء. موجودى از اواخر «الفنّ الثانى» تا اواخر يازدهمين فصل از «الفن الرابع فى تصنيف وجوه المعالجات بحسب الامراض الكليه» است.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 9، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ اين نسخه صدراْ و ذيلْا ناقص، عناوين به شنگرف، اوراق معلق به حواشى.؛ كاغذ: نخودى اهار مهره، جلد: مقوا، رويه گالينگور، تعداد صفحات: 88 برگ، 15 سطر، اندازه: 5/ 16* 12 سم [جامع گوهرشاد: ف: 5- 681] 10050. لس آنجلس؛ كتابخانه دانشگاه لس آنجلس؛ شماره نسخه: 71 م از التعليم السادس و هو جمله و فصل الجمله فى القوى تا تدبير الماكول؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: سده 8 و 9 قرن 9، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ از آغاز و انجام افتاده.؛ [نشريه: 11- 131] 10051. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 2080 از حميات است تا پايان كتاب و از ميانه افتادگى دارد.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 9، جا:؛ افتادگيها: وسط وانجام؛ عنوان شنگرف.؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج مشكى مقوايى، تعداد صفحات: 298 برگ، 19 س 12* 19 سطر، اندازه: 19* 26 سم [دانشگاه تهران: ف: 8- 704] 10052. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 10327 آغاز نسخه: بسمله، رب تم بجودك، الحمدلله حمداً يستحقه بعلو شانه و سبوغ احسانه و صلواته على نبيه محمد و آله و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى و من يلزمنى اسعافه فيما يسمح به وسعى ان اصنف فى الطب، كتاباً مشتمله على قوانينه الكليه ...؛ انجام نسخه: كما انا فى عله التشنج لانتجرى نفض الخلط كله بل نترك منه شيئاً تحلله الحركه التشنجيه ليلا تحلل. كتاب اول قانون است. و تا فصل الثانى و الثلثون را دارا مى باشد؛ خط: نسخ، كاتب: حسنى الاوشى، محمد بن عالم، تا: 902 ق، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ عناوين در متن و حاشيه و نيز نام بيماريها همگى شنگرف، حواشى و توضيحات بين سطور نستعليق و شكسته. 1. يادداشت كاتب با تاريخ 902 ق. در برگ 2 2. يادداشت قرائت كتاب از ابن مبارك محمد قزوينى در ص 2 قسمتى از كناره ها كهنه و فرسوده است.؛ كاغذ: سمرقندى آهار مهره نخودى رنگ، جلد: تيماج مشكى ضربى با نقش ترنج و دو سرترنج، حاشيه منگنه شده جدول و كمند، درون آستر كاغذى سرخ رنگ، تعداد صفحات: 267 برگ، 17 سطر (7* 15) سطر، اندازه: 13* 22 سم [دانشگاه تهران: ف: 19- 444] 10053. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 11291 آغاز نسخه: بمسله؛ الفن الاول: و هو سته تعاليم، التعليم الاول و هوفصلان: الاول فى تحديد الطب و التان فى موضوعات الطب ...؛ انجام نسخه: ... و هذا القدر من كلامنا المختصر فى الاصول الميه لصناعه الطب كافيا و لناخذ فى تصنيف كتابنا فى الادويه. نسخه حاضر كتاب اول را دربردارد؛ خط: نسخ، كاتب: راستگو، احمد بن مظفر، تا: 28 صفر 905 ق؛ عناوين و نشانى ها شنگرف، حواشى و تعليقات در هامش صفحات؛ جلد: گالينور قهوه اى، تعداد صفحات: 155 برگ، 23 سطر، اندازه: 14* 19 سم [شورا: ف: 33/ 2- 64] 10054. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 10276 كتاب اول مى باشد.؛ خط: نسخ، كاتب: امين الله بن محمد، تا: ماه رجب 915 ق؛ عناوين شنگرف و صفحه اول داراى سرلوح زرين مى باشد؛ جلد: تيماج زرد، تعداد صفحات: 118 برگ، 29 سطر، اندازه: 33* 5/ 18 سم [مرعشى: ف: 26- 226] 10055. موصل؛ خزانه الدكتور داود جلبى (ضمن مكتبه الاوقاف العامه)؛ شماره نسخه: 21/ 6 آغاز نسخه: (الحمد لله رب العالمين و صلاته على نبيه و آله الطاهرين أجمعين ...)؛ الكتاب الخامس من القانون.؛ كاتب: عبدالرزاق الجيلى، تا: 967 ق؛ جاء فى آخره (تم كتاب الزينه و هو آخر كتاب الرابع)؛ تعداد صفحات: 66 برگ،، اندازه: 30* 20 سم [الاوقاف العامه- موصل: 6- 173] 10056. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 9523 آغاز نسخه: بسمله، بعد الله و الصلوه و التسليم؛ انجام نسخه: هذا آْخر كتاب الزينه از آغاز كتاب دوم يعنى ادويه مفرده تا آخر آن؛ خط: نسخ، كاتب: هاشمى علوى، محمد بن تقى الدين، تا: پنجشنبه هشتم رجب 969 ق؛ عناوين به سياهى وبه قلم نسخ جلى وعاوين جزئى تر بشنگرف؛ واقف: خان بابا مشار، تاريخ وقف: 15 خرداد 1345؛ كاغذ: حنائى، جلد: مقوائى، تعداد صفحات: 124 برگ، 27 سطر، اندازه: 20* 29 سم [آستان قدس- ف: 19- 400] 10057. قم؛ مسجد اعظم قم؛ شماره نسخه: 988 آغاز نسخه: قال ابوعلى الحسين بن عبدالله بن سينا الحمدلله حمدا يستحقه بعلو شأنه سبوغ احسانه وصلواته على النبى محمد واله وبعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى ومن يلزمنى؛ انجام نسخه: لئلا تحلل من الرطوبه العزيزيّه فليكن هذا القدر من كلامنا المختصر فى الاصول الكليه لصناعه الطب كافيا فلنأخذفى تصنيف كتابنا فى الادويه المفرده كتاب اول؛ خط: نستعليق، كاتب: جلال الله بن محمد بن على بن عبدالمجيد، تا: رجب 981 ق؛ خطوط وعلائم وعناوين واشكال شنگرف، مهر بيضوى باسجع محمدتقى ابن محمد ربيع 1232 تصحيح شده؛ جلد: تيماج قهوه اى روشن، مجدول، تعداد صفحات: 125 برگ، 22 سطر، اندازه: 21* 31 سم [مسجد اعظم- ف: 4- 1504] 10058. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 9599 آغاز نسخه: بسمله، الحمدلله حمدا يستحقه بعلو شانه؛ انجام نسخه: فى تصنيف كتابنا فى الادويه المفرده من شهور سنه 983 اين نسخه مشتمل است بر كتاب اول فقط.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: رجب 983 ق؛ كاتب نامعلوم. عناوين بشنگرف. (نسخه سابقا در ملكيت عزالدوله عبدالصمد ميرزا بوده).؛ واقف: خان بابا مشار، تاريخ وقف: ارديبهشت 1346.؛ كاغذ: نخودى، جلد: تيماج خرمائى يك لا، تعداد صفحات: 182 برگ، 25 سطر، اندازه: 16* 25 سم [آستان قدس- ف: 19- 403] 10059. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 8202 از آغاز است تا پايان قرابادين.؛ خط: نسخ، كاتب: عواجى، ابوبكر بن عبدالرحمن، تا: 2 ربيع الاول 984 ق؛ جدول و عنوان و نشان شنگرف، سرلوح زرين فرسوده پاره شده، از آن سعيد بن محمد بن حسينى در 1127، (ص ع) و جمال الدين حسين بن قطب الدين حنفى و شمس الدين محمد بن عمادالدين محمود طبيب و عبدالله بن محمد. رضاى شير و عبدالوهاب بن حاج محمد على قزوينى، با چندين مهر، بخشيده حاجى ملا عبدالوهاب بن حاج محمد على قزوينى به ابوتراب، با يادداشت شاگرد سلطان الحكماء و الاطباء فيلسوف معاصر در 1303 كه بهاسه تومان است.؛ كاغذ: سمرقندى آب ديده، جلد: تيماج مشكى زركوب مقوايى درون آلبالويى، تعداد صفحات: 521 برگ، 41 س 12* 21 سطر، قطع: وزيرى، اندازه: 20* 30 سم [دانشگاه تهران: ف: 17- 53] 10060. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 10661 آغاز نسخه: «الحمدلله رب العالمين و الصلوه ... الفصل الاول من الكتاب الاول من كتاب القانون فى حد الطب. اقول ان الطب علم يعرف منه»؛ انجام نسخه: «خبث .... من قروح العين يدل المرداسنج اعضاء الغذاء خبث الحديد يقوى المعده و ينشف» كتاب اول آن كامل است ولى از پايان كتاب دوم افتادگى دارد.؛ خط: نسخ، كاتب: اوالى نيفى، حسن بن جعفر بن يوسف، تا: 24 شوال 989 ق، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ انجامه: «تم الكتاب الاول من كتب القانون فى علم الطب من تصانيف استاد الحكما المتأخرين الشيخ الرئيس ابوعلى ابن سينا قدس الله سره و نور ضريحه و صلى الله على سيدنا محمد صلى الله عليه و آله الطاهرين و صحبه الاخيار اجمعين و فرغ من تسويد بياض كاغذه الفقير الحقير غريق بحر الخطايا و الذنوب اقل عبادالله و احوجهم الى رحمه ربه العلى الاكبر حسن بن جعفر بن يوسف الاوالى ... بتاريخ اليوم الرابع و العشرين من شهر شوال من شهور سنه تسع و ثمانين و تسعمائه و الحمدلله وحده و صلعم م م» (پايان كتاب اول، برگ 98 ر) نسخه يمنى، عناوين و نشانيها شنگرف و به خط ثلث، تصحيح شده، برگهاى 14 تا 21 نونويس. بعضى از صفحات داراى چهار نقطه كه به صورت لوزى در كنار هم قرار گرفته اند مانند 14 پ و 105 پ. داراى حاشيه نويسى با نشانه هاى محمد مهدى و مهدى عنه و م ه- و شرح و قرشى (در كتاب اول) نسخ در يمن بوده و تملكهاى بسيارى از علماى آن ديار دارد، بدين ترتيب (تملكهايى يمنى همه با عبارت الحمدلله آغاز مى شوند): تملكها و يادداشتهاى برگ 8 ر: مهر بيضوى: «المهدى من هديت 1226» تملك يحيى بن الحسين بن القسم لطف الله، مهر مستطيل به سجع: «لا اله الا الله الملك الحق المبين عبده محمد ... (يك كلمه پاك شده)» و مهر هشت ضلعى به سجع: «لا اله الا الله الملك الحق المبين عبده محمد ... (يك كلمه پاك شده)» و مهر هشت ضلعى به سجع: «يا رب صالح بن صالح (؟)» تملكى به اين شرح: «هذا الكتاب الجليل و السفر الخامل المفيد فى ملك مولانا اميرالمؤمنين و سيد المرسلين و خليفه ... (بقيه را پاك كرده اند)». تملك على بن عمر بن عبدالكبير با مهر هشت ضلعى: «العبد الله الفقير على بن عمر بن عبدالكبير». دو تملك با اين عبارات: «الحمدلله. هذى الكتاب مما كان قد وقفه السيد احمد بن يعقوب الحكيم رحمه الله ... و هذا الوقف لوجوه راجحه ... معاوضه و ... بعد وقد انتقل هذى الكتاب من ملك الورثه الى ملك ... الفقيه الاكمل صالح بن سعيد العمرانى ... بثمن معلوم ... و عشرون قرشاً مسلمها بالمعاينه و هذى الجزء هو مما عين فى الثلث الذى لامهات اولاد السيد احمد» پس از او تملك حسين بن اميرالمؤمنين المنصور [بالله] القاسم بن محمد ... (يك كلمه زير وصالى رفته است) پس از او تملك محمد بن الحسين بن اميرالمؤمنين المنصور بالله القسم بن محمد لطف الله، تملك محسن بن اميرالمؤمنين المؤيد بالله بن اميرالمؤمنين المتوكل على الله ابن اميرالمؤمنين المنصور بالله القسم بن محمد لطف الله در صفر 1128 ق، تملك المهدى لدين الله العباس بن المنصور بالله، تملك السيد اسمعيل ... الحكيم العارف احمد بن يعقوب در جمادى ... 1173 ق، تملك سيد احمد بن يعقوب الحكيم و پس از او صالح بن سعيد العمرانى (بخشى از نوشته او به خاطر وصالى خوانده نمى شود) و دو تملك ديگر مربوط به يمن كه آنها را پاك كرده اند. و تملك نعمت الله بن محمد باقر در 15 رجب 1351 ق. برگ 3 ر تملك كتابخانه محمد كريم اشراق جهرمى 1355. برگهاى 2 ر- 7 ر و 99 ر- 102 پ فهرست مطالب دو كاب اول و دوم قانون به خط ثلث و نسخ با قلمهاى شنگرف و مشكى كه جديدتر از متن است و بعداً به آن افزوده اند. خريدارى دانشگاه در آبان 1370؛ جلد: تيماج قهوه اى ضربى با ترنج و سرترنج، جدول دار، عطف و سجاف ترميم شده و مشكى رنگ.، تعداد صفحات: 196 برگ، 31 سطر 13* 23/ 5 سطر، اندازه: 20* 5/ 30 سم [دانشگاه تهران: ف: 20- 145] 10061. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6259 شامل تمام 5 كتاب قانون؛ كاتب: سيد جمال بن .... كجراتى، تا: 991 ق؛ در حاشيه نسخه اصلاحات و گاه نوشته هاى بدون نشان ديده ميشود در برگها آثار رطوبتى كهن و نيز سوراخهايى ديده ميشود كه جانور آنرا بوجود آورده. كنار بيشتر برگها وصالى دار و پشت برگ اول تملك حاج سيد ابوالحسن خان قندهارى و ابوالحسن بن حاج ميرزا على ديده ميشود. شماره ثبت قديم: 18328 جديد: 9735؛ كاغذ: هندى آثار مهره شدن، جلد: تيماجى قرمز، تعداد صفحات: 1103 صفحه، سطر، قطع: وزيرى [شورا: ف: 19- 228] 10062. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6147 1- 5؛ كاتب: گجراتى، جمال الدين، تا: 991 ق؛ كنار برگهاى اول و آخر نسخه وصالى شده و در همه آنها سوراخهاى ريز (آسيب كرم) وجود دارد و بهمين علت نام، پدر كاتب (در رقم) خوانده نميشود. صفحات مجدول با قلم زرد و لاجورد عناوين شنگرف. شماره ثبت قديم: 18328 جديد: 9735؛ كاغذ: سمرقندى شكرى، جلد: تيماجى قهوه اى ضربى با ترنج، تعداد صفحات: 114 صفحه، 35 سطر سطر، قطع: وزيرى، اندازه: 14* 26 سم [شورا: ف: 19- 133] 10063. شيراز؛ مير (دكتر)؛ شماره نسخه: 17 كتاب چهارم و سوم.؛ كاتب: بحرانى اوالى، على بن ابراهيم، تا: آدينه 8 شوال 992 ق؛ [نشريه: 5- 283] 10064. تهران؛ سپهسالار (شهيد مطهرى)؛ شماره نسخه: 810 از كتاب سوم است تا پايان؛ خط: نسخ، كاتب: شريف كاشانى، على بن فتح الله، تا: 991 و صفر 992 ق؛ عنوانها شنگرف و لاجورد، در آغاز هر كتاب يك سرلوح لاجورد و زر است، مالك اعتضاد السلطنه در 1274،؛ واقف: سپهسالار، تاريخ وقف: 1297؛ كاغذ: ترمه اصفهانى، جلد: تيماج سرخ مقوايى زركوب و سوخت و درون تيماج سرخ سوخت زركوب، تعداد صفحات: 361 برگ، 28 سطر 10/ 5* 19/ 5 سطر، اندازه: 5/ 17* 5/ 28 سم [سپهسالار: ف: 5- 395] 10065. تهران؛ سپهسالار (شهيد مطهرى)؛ شماره نسخه: 809 نسخه كامل؛ خط: نستعليق، كاتب: طبيب اصفهانى، نورالدين بن محمد، تا: 17 صفر 993 ق؛ عنوان شنگرف.؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج قهوه اى مقوايى ضربى كهنه، تعداد صفحات: 767 برگ، 23 سطر 9/ 5* 16/ 5 سطر، اندازه: 14* 24 سم [سپهسالار: ف: 5- 395] 10066. همدان؛ آرامگاه بوعلى؛ شماره نسخه: 2006 داراى پنج كتاب.؛ خط: نسخ، كاتب: محمد باقر بن محمد قلى، تا: روز آدينه 17 صفر قرن 10 و 11 قرن 10؛ كتاب نسخت معرب و باقى بدون اعراب. آغازه كتاب داراى سرلوح نگارين از زر و لاجورد و زنگار و كهربايى و سوخته، همچون متن كه درميان جدول زر و لاجورد و شنگرف و زنگار و كهربايى و سوخته، همچون متن كه در ميان جدول زر و لاجورد، و شنگرف و مشكى است. فصلها و عنوانها و خط و نشانها و نام بيماريها و نام برخى داروها، به شنگرف. آغاز كتاب از 9 پ و انجام در 427 ر، در برگ 1 اجزاى فلونيا به نقل از خط «صدرالحكماء و المتأهلين صدرالدين محمد شيرازى» به فرمان «شيخ امير الدين محمد» به خط «محمد صادق بن محمد باقر مازندرانى» آمده با دو نسخه درمانى، در برگ 2 نام برخى داروها فهرست شده، نيز يكى دو نسخه دارويى، از برگ 3- 4 پرسش و پاسخهايى از املاء شيخ الرئيس ابوعلى سينا نوشته شده» و در برگ 5 ر شرح لفظ «الاطريفله» و 4 يادداشت پزشكى و از 5 پ- 6 ر «الباب الخامس فى ذكر الاسطسقات و ماهيتها از كامل الصناعه و در 7 ر گفتارى از شيخ از مقاله 1 كتاب 3 فن 16 (تشريح الامعاء) و در 7 پ از شرح قرشى (ابوالحسن ابن النفيس) بر همان و در 8 ر- 9 ر يادداشتها و نسخه هاى پزشكى به نظم و نثر پارسى و تازى آمده است، همچنين خط تمليك امير زاهدى طبيب، با مهرهاى «محمدجعفر بن محمد باقر موسوى ومحمد حسن بن (؟) محمد تقى الموسوى» نقش است. كناره صفحه ها يادداشتها و شرح واژه ها به شنگرف و مشكى آمده، ميان كتاب سوم دو برگ الحاقى نونويس دارد درباره برخى بيماريها در انجام نسخه (427 پ- 433) گفتارهايى درباره «فصد، رگيست، در بيان نيك و بد فصول اربعه، تعلقات اعضاء ببروج، در بيان نيك و بد فصول اربعه، تعلقات اعضاء ببروج، در بيان علامتى چند كه در ميان آسمان و زمين پيدا شود و تأثير آن» و يادداشتهاى نجومى و چند نسخه دارويى از جمله يكى آنكه «حكيم عمادالدين محمود» براى شاه تهماسب داده و هم از ديگران و گفتارهايى از شيخ درباره كليه و تركيب برش عشاء الكبيره، از «ابى البركات» كه بيشتر افزوده ها و يادداشتهاى آغاز و انجام نسخه گويا از محمد صادق بن محمد باقر مازندرانى ياد شده است.؛ كاغذ: اصفهانى ترمه آهار مهره نخودى، جلد: مقوا و ميشن مشكى ضربى زركوب.، تعداد صفحات: 39 برگ، 39 سطر 14* 27 سطر، اندازه: 21* 36 سم [نشريه: 5- 332] 10067. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 13996 آغاز نسخه: بسمله قال الشيخ رحمه الله تعالى لقد فرغنا؛ انجام نسخه: موجود: كما قال الشاعر و اذا الطبيب رأيته متمرضا--- هل يستطيع لغيره تصحيحا اين نسخه شروع ميكند از ابتداى كتاب پنجم (ادويه مركبه) و ختم مى كند به اواخر باب الرابع (امتحان الطبيب)؛ خط: نسخ خوب، بى كاتب، تا: قرن 10؛ عناوين در متن و حاشيه بشنگرف. وقفى فاضل خان در سنه 1065 بر مدرسه خود بنام مدرسه فاضلخان (از جمله 366 نسخه وقفى اوست كه در سنه 1363 هجرى شمسى منتقل به كتابخانه رضويه شده).؛ واقف: فاضل خان، تاريخ وقف: 1065؛ كاغذ: حنائى، جلد: تيماج خرمائى ضربى دورو، تعداد صفحات: 175 برگ، 23 س، 9* 16 سطر، اندازه: 16* 27 سم [آستان قدس- ف: 19- 403] 10068. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6119 خط: نسخ ريز، بى كاتب، تا: قرن 10؛ در حواشى اين نسخه خاصه در نيمه اول منقولاتى از شرح قطب و آملى و قرشى و جز اينها هست. بر دو طرف جلد «بفرمان نواب والا احتشام السلطنه» بطور برجسته نقش شده عناوين شنگرف صفحات داراى جدول بقلم لاجورد و آب طلا و شنگرف. 601 برگ شماره ثبت قديم: 26169 جديد: 10429؛ كاغذ: دولت آبادى، جلد: تيماجى ضربى مشكى، تعداد صفحات: 1201 صفحه، 26 سطر سطر، قطع: رحلى، اندازه: 5/ 19* 5/ 29 سم [شورا: ف: 19- 108] 10069. لس آنجلس؛ كتابخانه دانشگاه لس آنجلس؛ شماره نسخه: 103 م كتاب 4؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 10؛ [نشريه: 11- 131] 10070. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 19693 آغاز نسخه: بسمله. الفن الاول من الكتاب الثالث من القانون المقاله الاولى فى كليات احكام امراض الراس و الدماغ؛ انجام نسخه: و انطل على الظفر الماء و الدهن الفاتر وضع عليه من بعد و بآخره مرهم الباسليقون تم الجلد الرابع بعون الله و حسن توفيقه نسخه شامل كتاب سوم و چهارم قانون است.؛ خط: نسخ خوش، بى كاتب، تا: قرن 10؛ عناوين به شنگرف، صفحه اول داراى كتيبه زرين منقش قلمدانى، بسمله در زمينه طلااندازى محرر منقش، آغاز كتاب چهارم داراى سرلوح شرفه دار يا كتيبه قلمدانى زرين منقش، جداول اوراق به زر و تحرير؛ واقف: رهبرى (اهدايى)، تاريخ وقف: خرداد 1373؛ كاغذ: نخودى آهار مهره خراسانى، جلد: تيماج زرشكى، تعداد صفحات: 395 برگ، 35 سطر، اندازه: 9* 16 سم [اهدائى رهبر: 9- 358] 10071. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 10039 فن اول از كتاب سوم در امراض اعضاى بدن مى باشد.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 10؛ عناوين شنگرف، در حاشيه تصحيح شده و برگ آخر نونويس است؛ جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 331 برگ، 25 سطر، اندازه: 5/ 25* 18 سم [مرعشى: ف: 26- 31] 10072. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6028 خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 10؛ تملك محمد حافظ مورخ 1010 در نسخه هست شماره ثبت قديم: 61333 جديد: 8020؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماجى، تعداد صفحات: 598 صفحه، 29 سطر سطر، قطع: خشتى، اندازه: 18* 26 سم [شورا: ف: 19- 14] 10073. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 1/ 5266 آغاز نسخه: الفص الاول ... نقول ان من العظام ماقياسه من البدن قياس الاماس و عليه مبناه.؛ انجام نسخه: و ربما كان الاكتف هو الافق و الاخص، تم الفن الاول بعون الملك الابد و الازل، و الحمدلله رب العالمين و صلى الله عليه و آله خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 10؛ عنوان و نشان شنگرف؛ كاغذ: سپاهانى، جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 19 برگ، 1 پ- 18 ر، 37 سطر 12/ 5* 25 سطر، اندازه: 21* 34 سم [شورا: ف: 16- 88] 10074. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 731 آغاز نسخه: پيش از الجمله الاولى من هذاالتعليم فى العظام--- خفين لاينالان بالجنس بل بالاستدلالات من العوارض.؛ انجام نسخه: از فصل هفتم فى تلافى حال من افرط به الاسهال است. خط: نسخ معرب، بى كاتب، تا: قرن 10، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ عنوان و جدول شنگرف. محشى. (16650)؛ كاغذ: سرخ فام، جلد: تيماج ترياكى ضربى و مقوايى با ترنج، تعداد صفحات:، 27 سطر، 11* 17 سطر، اندازه: 16* 23 سم [سنا: ف: 2- 46] 10075. همدان؛ دانشگاه بوعلى؛ شماره نسخه: 135 خط: نسخ، بى كاتب، تا: بخش اول از سده يازدهم و بخش دوم از سدهقرن 10؛، عناوين شنگرف، بخش اول تصحيح شده و حاشيه نويسى دارد. در صفحه آخر بخش اول دو بيت از جامى بخط حسين ساوجى مشهود است. روى برگ اول بخش دوم يادداشتى با مهر دائرى مقرنص ديده مى شود. اصول كليه از كتاب اول و القول الاول از كتاب سوم در اين نسخه با دو خط آمده و از دو نسخه است.؛ جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 175 برگ، مختلف سطر [دانشگاه بوعلى: ف:- 70] 10076. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 1486 آغاز نسخه: بسمله، رب اختم بالخير الفصل الاول التعليم الاول من الكتاب الاول.؛ انجام نسخه: يتخذ بعصاره الورد مع عسل، تمت الجزء الثالث من القانون و الحمدلله اولًا و آخراً اين نسخه حاوى مطالب قانون از جزء اول تا آخر جزء سوم است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: محتملًاقرن 10؛ ساده، اسماء و سرفصلها با مركب قرمز، از صفحه 1283 نونويس روى كاغذ فرنگى، صفحات ماقبل وصالى شده، آب افتاده. 515/ م؛ كاغذ: اصفهانى، جلد: تيماج ترياكى، ترنج دار، عطف تيماج قرمز، 175* 250، تعداد صفحات: 653 برگ، 31 سطر كامل سطر، اندازه: 110* 180 سم [ملى ايران: ف: 9- 506] 10077. يزد؛ كاظمينى، ميرزا محمد؛ شماره نسخه: 159 انجام نسخه: و انما ينبت اللحم مالايتعدى تخفيفه الدرجه الاولى كثيرا بل .... نسخه حاضر كتاب اول است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 10، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ عناوين به شنگرف. تصحيح شده. داراى حواشى با عناوين «حرره 128» در چهار برگ اول چندين يادداشت متفرقه مشهود است.؛ جلد: تيماج زرشكى مجدول، تعداد صفحات: 203 برگ، 19 سطر، اندازه: 16* 22 سم [ميرزا محمد كاظمينى: ف: 1- 144] 10078. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 33 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم و به نستعين الحمدلله حدا يستحقه ...؛ انجام نسخه: و الثالثه ان يكون احدهما اشد اهتماما كما اذا اجتمع سوناخوس و الفالج كتاب 1؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 10، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ چند سطر از پايان كتاب اول. حاشيه صفحات دوم و سوم بريده شده است. بعضى صفحات محشى است.؛ تعداد صفحات: 498 صفحه، 16 سطر، اندازه: 12* 20 سم [نشريه: 3- 380] 10079. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 35 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم. الحمدلله حمدا يستحقه بلو شأنه ...؛ انجام نسخه: الفصل الثلثون فى تسكين الاوجاع ... (سپس هشت سطر ديگر هست كه تقريبا محو شده و خوانا نيست) كتاب 1؛ خط: نسخ درشت، بى كاتب، تا: سده 9 و 10 قرن 10؛ متن و حواشى كتاب به خط و مركب غير متن محشى شده است. صفحه اول و صفحات (82 و 83) نونويس است. حواشى بعضى صفحات وصالى شده است. و گاهى مقدارى از متن را گرفته است. آخر كتاب ناقص است. فقط 8 سطر از فصل سى ام را دارد و بقيه فصل سى ام و تمام فصل سى و يكم كتاب اول را فاقد است. ما بين صفحات (185 و 186) از فصل 14 تا فصل 28 پايان تعليم ثانى از فن ثانى افتاده است. مابين صفحات اول و دوم، تعليم اول و دوم و سوم و سه صفحه از تعليم چهارم از فن اول از كتاب اول افتاده است. مابين صفحات (103 و 104) از شش فصل جمله سوم، تعليم پنجم فن اول كتاب اول فقط فصل اول و دوم را دارد و از ده سطر مانده به آخر فصل دوم بقيه فصل چهار فصل جمله سوم و تمام جمله چهارم و پنجم تعليم خامس و فصل اول تا يازده سطر مانده به آخر فصل پنجم تعليم ششم را فاقد است. مابين صفحات (185- 186) جمله دوم از تعليم دوم از فن دوم از كتاب اول كه در 28 فصل است سيزده فصل آن كامل و بقيه را فاقد است. و نيز از فصل اول تا سه صفحه مانده به فصل چهارم مقدمه تعليم ثالث را فاقد است.؛ تعداد صفحات: 421 صفحه، 15 سطر 17- 17/ 5 سطر، اندازه: 24* 5/ 31 سم [نشريه: 3- 380] 10080. قم؛ مدرسه فيضيه؛ شماره نسخه: 576 خط: نسخ، بى كاتب، تا: سده دهم (ظ) قرن 10؛ با يادداشت تملك محمد يوسف بن محمد مهدى حسينى مرعشى آملى؛ تعداد صفحات: 128 برگ، 29 س سطر، اندازه: 17* 28 سم [مدرسه فيضيه- ف: 1- 202] 10081. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 9487 از آغاز تا كتاب پنجم كه پايان خود كتاب است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 10؛ عنوان شنگرف جدول زر و لاجورد و شنگرف، با سرلوح زرين و رنگين، عنوان شنگرف.؛ كاغذ: سپاهانى، جلد: تيماج سرخ ضربى مقوايى، رحلى، تعداد صفحات: 379 برگ، 21 س 12* 22 سطر، اندازه: 18* 30 سم [دانشگاه تهران: ف: 17- 383] 10082. تهران؛ مفتاح، محمد حسين؛ شماره نسخه: 322 عنوانهاى «الجمله الاولى من هذا التعليم فى العظام و هى ثلثون فصلا الفصلا الاول منها قول كلى فى العظام» و «الفصل السابع فى تلافى حال من افرط به الاسهال» را دارد. با فن چهارم كه درسى فصل است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 10؛ عنوان و نشان و جدول شنگرف، ربعى.؛ [نشريه: 7- 201] 10083. يزد؛ وزيرى؛ شماره نسخه: 1285 آغاز نسخه: الحمدلله حمداً يستحقه بعلوشأنه و سبوغ احسانه.؛ انجام نسخه: تم الكتاب الاول من كتب القانون فى الطب ... خط: نستعليق شكسته، بى كاتب، تا: 23 ذيقعده 1002 ق؛ علائم و عناوين شنگرف با مهر تملك «محمد هاشم الحسينى»، شماره عمومى 15110؛ واقف: وزيرى (اهدايى)، تاريخ وقف:؛ جلد: مقوايى با تيماج آلبالوئى، تعداد صفحات: 199 برگ، 17 س 7* 11 سطر، اندازه: 11* 18 سم [وزيرى يزد: ف: 3- 916] 10084. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6129 خط: نسخ ريز، كاتب: طبيب، محمد باقر بن محمود، تا: 1003 ق، جا: قم؛ نسخه كامل داراى يك سرلوح در ص اول است. در حاشيه هاى صفحات، منقولاتى است از قطب، ابن جميع، كناش يوحنا، قرشى و جز اينان و بخط نستعليق كاتب. كاتب در ذيل همه كتابها (بخشهاى قانون) رقم دارد و رقم او در ذيل آخرين كتاب چنين است: «و افق الفراغ على يد الفقير محمد باقر بن محمود بن مسعود بن محمد بن احمد بن حسين بن على طبيب .... سنه ثلث و الف .... فى بلده المؤمنين قم». وى خود پزشكى فاضل بوده و بطورى كه در كنار ص آخر كتاب اول نوشته، قسمتهايى از قانون را نزد استاد خود كمال الدين حسين خوانده و اين نسخه را با چندين نسخه كهن و مصحح بارها مقابله و اختلافات را در حواشى ضبط كرده و نيز به شرح قطب المحققين شيرازى، قرشى، آملى، مسيحى (ابن القف)، فارسى و حواشى عراقيه مراجعه و پس از تصحيح اغلاط آنها مطالب سودمندى از هر يك برگزيده و بر حواشى اين نسخه تعليق كرده و در 1007 (2 سال پس از كتابت نسخه) از كار مقابله و تصحيح و تحشيه آن (ظاهراً اين تاريخ متعلق به تصحيح و مقابله است كتاب اول است) فراغت يافته است. عناوين آب طلائى و جداول صفحات آب طلائى و لاجورد و شنگرف، كنار چند برگ اول و آخر وصالى دارد اما به نوشته ها آسيبى نرسيده. 568 برگ شماره ثبت قديم: 23099 جديد: 10015؛ جلد: تيماجى مشكى با عطف، تعداد صفحات: 1117 صفحه، 26 سطر سطر، قطع: رحلى، اندازه: 19* 29 سم [شورا: ف: 19- 125] 10085. همدان؛ اعتماد الدوله؛ شماره نسخه: 59 كاتب: جمال بن محمد، تا: 1004 ق؛ با سرلوح زرين. با پانزده مهر عنايت خان شاه جهانى.؛ [نشريه: 5- 344] 10086. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 5641 آغاز نسخه: بسمله الحمدلله حمدا يستحقه ... و بعد فقد التمس منى آغاز: صفحه يعه كه از برگهاى آخر قانون است: مثا قيل يسحق و يعجن؛ انجام نسخه: اوراق مرتب نسخه (مقاله 4 فن 4 كتاب 4): و شدها عليها ليترك عليها او ليجعل پايان نسخه: الدرخمى سته ابولات كل ابولوا ملعقه الادويه (چند سطر آخر نسخه در اثر وصالى از بين رفته) نسخه حاضر از كتاب اول است تا اندكى از مقاله 4 از فن 4 از كتاب 4 قانون بقيه كتاب 4 و تمام كتاب 5- مگر سه برگ آخر- از نسخه افتاه.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1009 ق، جا: كلكته؛ افتادگيها: انجام؛ پس از ديباچه فهرست كتاب اول قانون ياد شده. بر سه برگ اضافى آغاز فهرست مندرجات كتاب اول با مركب سياه و شنگرف نوشته شده نسخه داراى شش سرلوح مرصع و مذهب (با يك سرلوح كوچك و متوسط) صفحات مجدول بزر و لاجورد عنوانها بشنگرف سه برگ آخر از وسط وصالى شده و همچنين كنار برخى از برگهاى ديگر كاتب (كه نام او خوانده نميشود) نسخه را براى پادشاه كلكنده (كه نام او نيز خوانده نميشود و تنها قسمتى از الفاب او بر جاى است) نوشته. شماره ثبت قديم 61800 جديد 8174؛ كاغذ: اصفهانى شكرى آهارمهره، جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 829 صفحه، 34 سطر، قطع: خشتى، اندازه: 5/ 19* 27 سم [شورا: ف: 17- 95] 10087. شيراز؛ ثامنى، محمد رضا؛ شماره نسخه: 42 التعليم الرابع فى تدبير بدن (داراى چند فصل)؛ خط: نسخ، كاتب: حسينى، محمد باقر بن محمد جعفر، تا: جمعه 20 جمادى الثاني 1011 ق؛ عناوين با مركب قرمز، ناقص الاول. بدون جلد.؛، قطع: وزيرى [اوراق عتيق: 1- 272] 10088. نجف؛ مؤسسه كاشف الغطاء العامه؛ شماره نسخه: 1366 كاتب: محسن بن محمد حسن الطبيب، تا: 1013 ق؛ تعداد صفحات: 380 صفحه، سطر [دليل المخطوطات كاشف الغطاء:- 131] 10089. قزوين؛ مدرسه امام صادق قزوين؛ شماره نسخه: 11 آغاز نسخه: الحمدلله حمدا يستحق بعلو شانه .....؛ انجام نسخه: ... اعضاء الراس يقطر ماء ورقه فى الاذن فيقتل الديدان وينفع دهنه من .... شامل جلد اول ودوم مى باشد. به جز ورق اخر كامل است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1013 ق، جا: گلكنده حيدرآباد دكن؛ افتادگيها: انجام؛ عناوين متن وبرخى از حواشى شنگرف، در حاشيه تصحيح شده است، واقف زينل خان به مدرسه خليليه قزوينبا توليت «جناب علامى آخوندى مولانا محمد باقر» درربيع الثانى 1094، واقف ديگر حاج ميرزا مفيد شيخ الاسلام قزوين.؛ واقف: زينل خان، تاريخ وقف:؛ جلد: مقوايى اسليمى، تعداد صفحات: 297 برگ، 29 سطر [امام صادق قزوين: ف: 1- 195] 10090. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 14890 آغاز نسخه: بسمله الحمدلله حمدلله حمدا يستحق بعلو شانه؛ انجام نسخه: و انما ينبت اللحم كتاب اول است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: پنجشنبه پنجم جمادى الثاني 1016 ق، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ عناوين بشنگرف.؛ واقف: محمد باقر مولوى عربشاهى سبزوارى، تاريخ وقف: بهمن 1369.؛ كاغذ: نخودى، جلد: تيماج فرنگى، تعداد صفحات: 196 برگ، 19 سطر، اندازه: 5/ 17* 25 سم [آستان قدس- ف: 19- 403] 10091. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 16521 تتضمن الكتاب الثانى؛ كاتب: على بن عبدالله، تا: 1016 ق؛ عليها مقابله و تصحيح مؤرخ سنه 1222 ه- 1807 م؛ تعداد صفحات: 208 صفحه، 20 سطر سطر، اندازه: 5/ 24* 18 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 247] 10092. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 15843 آغاز نسخه: الفن السادس عشر من الكتاب الثالث فى احوال الامعاء و المقعده و هو خمس مقالات المقاله الاولى فى تشريحها و فى الاستطلاق المطلق تشريح الامعاء السته ان الخالق تعالى بسابق عنايته ...؛ انجام نسخه: الدهن الفاتر وضع عليه من بعد و باخره مرهم باسليقون. تم كتاب الزينه من القانون. خط: نستعليق، كاتب: معلم، مقصود على بن عبدالله، تا: ربيع الثاني 1020 ق، جا: يزد؛ عناوين شنگرف. در حاشيه تصحيح شده. در اول نسخه اسامى شارحان كتاب قانون، درج شده و تملكى همراه با مهر بيضوى «يا محمد ادركنى» لبه برگ هاى اوليه نسخه كرم خوردگى دارد.؛ جلد: تيماج قهوه اى با ترنج و سرترنج و لبه دار. عطف تيماج سرخ، تعداد صفحات: 307 برگ، 23 سطر سطر، اندازه: 18* 5/ 24 سم [شورا: ف: 44- 94] 10093. قم؛ مسجد اعظم قم؛ شماره نسخه: 1740 آغاز نسخه: الفصل الاول من التعليم الاول من الفن الاول من الكتاب الاول من كتاب القانون فى حد الطب. اقول ان الطب علم يتعرف منه احوال بدن الانسان من جهه ما يصح ...؛ انجام نسخه: ... لئلا تحلل من الرطوبه الغريزيه فليكن هذا القدر من كلامنا اقتصر فى الاصول الكليه بضاعه الطب كافيا ولناخذ فى تصنيف كتابنا فى الادويه المفرده مستعينا بالله تعالى. كتاب اول را شامل است؛ خط: نسخ، كاتب: شيرازى، نورالدين احمد بن جمال الدين محمد، تا: 4 جمادى الاول 1023 ق؛ عناوين وخطوط شنگرف- برگ پايانى نونويس دارد؛ جلد: تيماج مشكى فرسوده، تعداد صفحات: 223 برگ، 23 سطر، اندازه: 12* 25 سم [مسجد اعظم- ف: 4- 1504] 10094. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 6062 از مقاله نخستين فن هشتم كتاب سوم آغاز مى شود و خطبه اى ندارد؛ خط: نسخ، كاتب: گيلانى لاهيجى، محمد حسين، تا: 15 شعبان 1035 ق؛ عنوان و نشان شنگرف، بيشتر برگهاى پايان نسخه وصالى شده، با يادداشت اهداى امير تيمور در 1330 خ اين نسخه را به همين كتابخانه،؛ كاغذ: كاغذ ترمه، جلد: ميشن سياه فرسوده، تعداد صفحات: 691 برگ، 20 سطر، اندازه: 7/ 18* 2/ 29 سم [ملك- ف: 1- 413] 10095. تبريز؛ تربيت؛ شماره نسخه: 186 اين نسخه كتاب چهارم و پنجم از قانون مى باشد كه اولى در هفت فن و هر فنى در چند مقاله و دومى در ادويه مركبه و در دو جمله است.؛ خط: نسخ قديم خوش، بى كاتب، تا: با تاريخ 1036 ق؛ ورق آخرى كتاب افتاده و نونويس است و در پشت ورق اول كتاب تاريخ هايى از مالكين مختلف كتاب هست كه قديمى ترين آنها از محمد مقيم طبيب ابن محمد حسين و به سال 1036 مى باشد؛ كاغذ: ضخيم، [تربيت: ف:- 212] 10096. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 28 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم الحمدلله رب العالمين و صلواته على انبيائه و رسله على اجمعين ...؛ انجام نسخه: تمت امراض الراس من كتاب القانون فى شهر ربيع الاول سنه (1038) حرره العبد ميرمحمد بن عطاء الله الحسنى گيلانى كتاب 1 تا 3؛ خط: نسخ، كاتب: حسنى گيلانى، محمد بن عطاء الله، تا: ربيع الاول 1038 ق؛ مشخصات: صفحه اول و دوم كتاب نونويس است. كتاب سوم ناقص است. تا پايان فن هشتم فى احوال لثه و الاسنان را دارد.؛ تعداد صفحات: 985 صفحه، 20 سطر 10/ 5* 11 سطر، اندازه: 19* 5/ 38 سم [نشريه: 3- 380] 10097. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6082 قرابادين (كتاب پنجم قانون) است در دو جمله: جمله اول- داروهاى مركب كه در ديگر كتب قرابادين ياد شده. جمله دوم- داروهايى كه ابن سينا خود در مورد بيماريهاى گوناگون آزموده است.؛ خط: نسخ و نستعليق، بى كاتب، تا: 1050 ق؛ عنوانها بشنگرف صفحه پس از پايان دو تمكت است يكى مورخ 1064 در چند برگ آخر نسخه پس از پايان قانون نسخه هاى مختلف پزشكى و نيز تفسير برخى از مقادير كه در قانون نسخه ياد شده مانند اوليه و ماساير و جز آن بخط كهن (قرن 11) نوشته شده بر يكى از اين برگها تملك مجد الدين اسماعيل بن نظام الدين مورخ 1064 ديده ميشود. شماره ثبت قديم: 61767 جديد 8145؛ كاغذ: اصفهانى، جلد: تيماج عنابى ترنج دار، تعداد صفحات: 340 صفحه، 15 سطر سطر، قطع: وزيرى، اندازه: 5/ 14* 245 سم [شورا: ف: 19- 66] 10098. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 4494 آغاز نسخه: الحمد لله بعلو شانه و تسوغ احسانه و صلواته على نبيه محمد وآله و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى و من يلزمنى اسعافه بما يسمح به ..؛ انجام نسخه: هذا ما وجدنا من ذكر المكاييل و الاوزان و الالفاظ المستعمله فى دستورات التركيب .. و هو آخر الكتاب الخامس من كتب القانون الطبيه. تم بعون الله. خط: نسخ، كاتب: اصفهانى، ابراهيم، تا: جمادى الاول 1061 ق؛ 514 برگ نوشته و 4 برگ نانويس، سر لوح و نيز لوح پايان نسخه گل و بته: زر و لاجورد و شنگرف و زنگار. نيز 4 سر لوح آغاز كتابها زرين. سطور در جدول زر و لاجورد و كمند كرانه صفحه ها زرين. عنوانها و سر فصلها در نيمه بيشتر نسخه شنگرف و باقى لاجورد. در برگ لفاف اول، ذيل نام كتاب و مولف رباعى حيات و ممات و نام دانشمندانى كه قانون را خلاصه و شرح كرده اند، و در پشت برگ آغاز شمارش صفحه ها و سطرها و اندازه نوشته نسخه بر حسب بيت (55000 بيت) نوشته آمده است نيز همين شمارش در برگ آخر بعمل آمده و بتفصيل نگاشته شده و يادداشت هزينه كتابت و يك نسخه طبى كه خوانا نيست، افزوده گرديده است. در آغاز اشاره شده كه نسخه بسيار صحيح است و در پايان كليه صناعه الطب (ورق 74) آمده: كه اين مجلد در سال 1291 داخل كتابخانه لطفعلى بن محمد كاظم شده. شماره دفتر 62732؛ كاغذ: اصفهانى و سمرقندى، جلد: چرمى صحافى شده، تعداد صفحات: 514 برگ، 33 س 11/ 5* 23 سطر، اندازه: 21* 5/ 35 سم [شورا: ف: 12- 171] 10099. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 5207 آغاز نسخه: بسمله حمدله و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى الخ.؛ انجام نسخه: هو شراب يتخذ من عصاره الورد مع العسل. نسخه كامل؛ خط: نستعليق كم نقطه، بى كاتب، تا: چهارشنبه 20 ربيع الاول 1062 ق؛ عناوين بشنگرف. و بقلم ثلث. جداول اوراق به طلا و تحرير. اندازه جدول 5/ 7* 16. داراى چهار سرلوح ظريف مذهب مختلف (يكى در ابتداى نسخه، ديگرى در آغاز كتاب دوم، سرلوح سوم در ابتداى كتاب چهارم، و سرلوح چهارم در اول كتاب پنجم).؛ واقف: رضا نائينى، تاريخ وقف:؛ كاغذ: حنائى آهارى، جلد: تيماج زرشكى. بيرون ساده درون ترنج و سرترنج ضربى، تعداد صفحات: 545 برگ، 29 سطر، اندازه: 14* 23 سم [آستان قدس- ف: 19- 397] 10100. مشهد؛ شيخ على حيدر (مكتبه)؛ شماره نسخه: 101 آغاز نسخه: فصل فى صفه الرأس و أجزائه. قال جالينوس: ان الغرض فى خلقه الرأس؛ انجام نسخه: و من أضمدته البلبوس و الزفت و التين المطبوخ مجموعه و فرادى النسخه هو الكتاب الثالث فى الأمراض الجزئيه لكل عضو عضو.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: شنبه 25 جمادى الاولي 1066 ق؛ العناوين بالحمره. أثرت الرطوبه فى الأوراق. على الهوامش تصحيحات. فى الورقه 1 صوره بيع فى شعبان 1186 فى قلعه كركوك بالروم باسم خان محمد بن حاج على البربرى تحته خاتم مربع. و تملك باسم محمد هادى الطبيب تحته خاتم مربع.؛ جلد: چرم زردرنگ، تعداد صفحات: 232 برگ، 29 سطر، اندازه: 5/ 39* 5/ 25 سم [مؤيد: 1- 113] 10101. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 38026 آغاز نسخه: بسمله. الكتاب الثالث المقاله الاولى فى كليات امراض الرأس و الدماغ من القانون فصل فى صفه الرأس و اجزائه؛ انجام نسخه: و من اضمدته البلبوس و الزفت و التين الآصفر المطبوخ مجموعه و فرادى تم الجزء الثانى و يليه و السلام على من اتبع الهدى نسخه حاضر شاكل كتاب سوم قانون در امراض جزئيه است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1066 ق؛ عناوين به شنگرف؛ واقف: رهبرى (اهدايى)، تاريخ وقف: مهر 1386؛ كاغذ: نخودى آهار مهره خراسانى، جلد: تيماج خرمائى، تعداد صفحات: 232 برگ، 35 و 28 سطر، اندازه: 5/ 25* 5/ 39 سم [اهدائى رهبر: 9- 359] 10102. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 1438 آغاز نسخه: بسمله، الحمدلله حمد الشاكرين و صلواته على محمد خاتم النبيين ....؛ انجام نسخه: تسعه قراريط القواثوس اوقيه و نصف. كتاب قانون درين نسخه بدين شرح آمده: كتاب اول: در امور كلى از علم طب (از برگ يك تا 103)، كتاب دوم: در ادويه مفرده (از 104 تا 198)، كتاب سوم: در امراض جزئيه كه بهر عضوى از اعضاء انسان عارض مى شود (از 199 تا 490)، كتاب چهارم: در امراض جزئيه كه مختص بعضوى از اعضاء آدمى نيست (از 491 تا 634)، كتاب پنجم: در تركيب ادويه (از 635 تا آخر كتاب).؛ خط: نسخ خوش، كاتب: متطبب صديقى، امين بن جلال بن امين، تا: 1067 ق؛ نسخ نسبه خوش، (پايان برگ 490)، حاوى پنج سرلوحه ابتداى هر كتاب؛ زر و بنفش و قرمز و سبز، جدول دور سطور زر و قرمز و بنفش، سرفصلها با مركب قرمز، روى پاره اى زا عبارات با مركب قرمز خط كشى شده. 88/ م اين كتاب متعلق به ملا جلال نامى بوده كه در سال 1287 ه-. ق به معتمدالدوله فرهاد ميرزا آنرا اهدا كرده است و مهر هر دو در ظهر صفحه اول آمده.؛ كاغذ: ترمه، جلد: نوسازى ميشن بنفش، مقوائى، در وسط چند ضلعى كوبيده، 150* 235، تعداد صفحات: 684 برگ، 31 سطر كامل سطر، اندازه: 90* 160 سم [ملى ايران: ف: 9- 463] 10103. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 5119 آغاز نسخه: بسمله الفصل الاولى ... اقوال ان الطب علم يتعرف منه احوال البدن.؛ انجام نسخه: كافيا و لناخذ فى تصنيف كتابنا فى الادويه المفرده. از ابتداى فصل اول از تعليم اول از فن اول كتاب اول است (فى حد الطب) تا ابتداى كتاب دوم (فى الادوه المفرده)؛ خط: نسخ خوب، بى كاتب، تا: رجب 1073 ق؛ كاتب نامعلوم. عناوين به شنگرف و اوراق آخر بدون عناوين، معلق به برخى حواشى، از سنه 1090 تا 1289 ده مرتبه داخل عرض شده؛ واقف: نادر شاه افشار، تاريخ وقف: 1145؛ كاغذ: دولت آبادى، جلد: تيماج، تعداد صفحات: 35 برگ، 25 سطر، اندازه: 15* 25 سم [آستان قدس- ف: 19- 395] 10104. قم؛ گلپايگانى؛ شماره نسخه: 1/ 1956- 56/ 11 آغاز نسخه: الحمدلله حمدا يستحقه لعلو شانه وسبوغ احسانه والصلوه على نبيه محمد وآله وبعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى ومن يلزمنى ...؛ انجام نسخه: لئلا يحلل من الرطوبه العزيزيه فليكن هذا القدر من كلامنا المختصر فى الاصول الكليه لصناعه الطب كافيا ولنأخذ فى تصنيف كتابنا فى الادويه المفسره فن الاول؛ خط: شكسته، نستعليق، بى كاتب، تا: جمعه اواخر جمادى الثاني 1073 ق؛ درپايان نسخه سه برگ به فارسى دراحكام نجوم، تحرير شده است.؛ جلد: تيماج مشكى مجدول ضربى، تعداد صفحات: 119 برگ، 21 سطر، اندازه: 18* 25 سم [گلپايگانى- ف: 6- 3159] 10105. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6089 كتاب 1- 4؛ خط: شكسته نستعليق، كاتب: اردبيلى، ابوطالب بن حسام الدين، تا: 1072- 1074 ق، جا: حيدرآباد دكن؛ بخط شكسته نستعليق (شيوه هندى) داراى 4 سرلوح مذهب و جداول با قلم درشت آب طلا و چند قلم شنگرف و زنگار. حاشيه و بين سطور برگ 1 و 2 تذهيب دارد كاتب در ذيل كتاب 1- 3 رقم دارد و در ذيل كتاب 4 رقم ندارد. برخى از صفحات محشى. 645 برگ شماره ثبت قديم: 23069 جديد: 10055؛ كاغذ: دولت آبادى شكرى، جلد: تيماجى مشكى با ترنج و نيم ترنج و لچكى مذهب، تعداد صفحات: 1289 صفحه، 23 سطر سطر، قطع: رحلى، اندازه: 18* 5/ 30 سم [شورا: ف: 19- 71] 10106. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 5120 آغاز نسخه: بسمله حمدله و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى الخ.؛ انجام نسخه: هو شراب يتخذ من عصاره الورد مع العسل. خط: نستعليق شكسته، بى كاتب، تا: سلخ ذيقعده الحرام 1077 ق، جا: اردبيل؛ كاتب نامعلوم. جداول اوراق به طلا و تحرير، عناوين به سرخى. داراى سه سرلوح ظريف مذهب نسبه كم كار (در آغاز كتابهاى اول و سوم و چهارم). اندازه جدول 5/ 8* 5/ 17، بعضى صفحات معلق به حواشى حكيم على و آملى،؛ واقف: صديق الملك، تاريخ وقف: 1312؛ كاغذ: نباتى آهار مهره، جلد: تيماج خرمائى ضربى زركوب، تعداد صفحات: 848 برگ، 21 سطر، اندازه: 15* 25 سم [آستان قدس- ف: 19- 385] 10107. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 1017 ط آغاز نسخه: بسمله الحمدلله ... و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى و من يلزمنى اسعافه ...؛ انجام نسخه: ... لئلا يحلل من الرطوبه الغريزيه فليكن هذا القول من كلامنا المختصر فى الاصول الكليه لصناعه الطب كامنا و لناخذ فى الادويه المفرده. نسخه جاى سخن مشتمل است بر كتاب اول از قانون مشتمل بر چهار فن.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: 1078 ق؛ پشت برگ آغاز تملك عبدالكريم بن قراخفرى شروانى است مورخ 1138 ه- و فايده طبى به نقل از شرح قطب الدين شيرازى بر قانون و چند يادداشت هاى پراكنده. در هامش صفحات تعليقاتى است با امضاى آملى.؛ كاغذ: اصفهانى آهار مهره، جلد: تيماج قهوه اى با ترنج و نيم ترنج ضربى و حاشيه منگنه، تعداد صفحات: 211 برگ، بدون برگ هاى الحاقى، 17 سطر سطر، اندازه: 12* 19 سم [شورا: ف: 24/ 2- 108] 10108. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4248 انجام نسخه: درانجام مى رسد به «فليكن هذا القدر من كلامنا المختصر فى الاصول الكليه لصناعه الطب كافيا و لناخذ فى تصنيف كتاب فى الادويه المفرده ان شاء الله تعالى» خط: نستعليق، كاتب: كاشف شيرازى، محمد شريف بن محمد، تا: 1083 ق؛ با جدول، عنوان و نشان شنگرف؛ كاغذ: ترمه، جلد: ميشن سرخ، تعداد صفحات: 177 برگ، 19 سطر، اندازه: 12* 8/ 21 سم [ملك- ف: 1- 411] 10109. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4403 از كتاب نخستين است تا فصل 31 فن 4 «تصنيف وجوه المعالجات بحسب الامراض الكليه»؛ خط: شكسته، نستعليق، كاتب: ظهير، تا: جمادى الثاني 1083 ق؛ مقابله شده،؛ كاغذ: كاغذ ترمه، جلد: ميشن آلبالويى، تعداد صفحات: 230 برگ، 21 سطر، اندازه: 10* 7/ 17 سم [ملك- ف: 1- 411] 10110. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4475 تنها همان «الاصول الكليه» است؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 11؛ عنوان و نشان شنگرف، خريدارى عبدالله امامى در 1274، هديه محمد زمان كلاتى،؛ كاغذ: فستقى، جلد: ميشن سياه لائى، تعداد صفحات: 158 برگ، 20 سطر، اندازه: 2/ 15* 4/ 25 سم [ملك- ف: 1- 411] 10111. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4496 مجلد يكم و دوم است تا كلمه «غرى» در الادويه المفرده؛ خط: شكسته، نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 11، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ عنوان و نشان شنگرف،؛ كاغذ: ترمه، جلد: ميشن سرخ نو، تعداد صفحات: 252 برگ، 21 سطر، اندازه: 7/ 16* 9/ 24 سم [ملك- ف: 1- 412] 10112. تهران؛ سپهسالار (شهيد مطهرى)؛ شماره نسخه: 805 نسخه كتاب دوم است تا مقاله دوم در اوجاع اعضاء؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11؛ عنوان شنگرف، دو برگ پايان نونويس است، مالك غياث الدين محمد حسينى عريضى.؛ كاغذ: سپاهانى، جلد: تيماج سرخ مقوايى، تعداد صفحات: 366 برگ، 36 سر 15* 21 سطر، اندازه: 26* 36 سم [سپهسالار: ف: 5- 394] 10113. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4528 الادويه المفرده است؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 11؛ عنوان و نشان شنگرف؛ كاغذ: كاغذ ترمه، جلد: ميشن سياه، تعداد صفحات: 198 برگ، 17 سطر، اندازه: 9/ 16* 2/ 27 سم [ملك- ف: 1- 412] 10114. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 5122 آغاز نسخه: بسمله المقاله الاولى فى كليات احكام امراض الرأس و الدماغ و هى عشرون فصلا.؛ انجام نسخه: و التين المطبوخ مجموعه و فراوى از ابتداى مقاله اول از فن اول كتاب سوم است تا ابتداى كتاب چهارم.؛ خط: نستعليق تحريرى، كاتب: عبدالله، تا: قرن 11؛ عناوين بشنگرف؛ واقف: نادر شاه افشار، تاريخ وقف: 1145؛ كاغذ: نخودى آهار مهره، جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 360 برگ، مختلف سطر، اندازه: 18* 35 سم [آستان قدس- ف: 19- 397] 10115. قم؛ آستانه معصوميه؛ شماره نسخه: 1/ 41- 5894 از علاج السدد تا اختتاق الرحم.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ عنوان و نشان شنگرف، آغاز و انجام افتاده،؛ كاغذ: اصفهانى، جلد: مقوا، عطف تيماج ترياكى، تعداد صفحات: 522 برگ، 15 سطر، قطع: وزيرى [آستانه قم:- 150] 10116. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 36/ 172- طباطبائى بخشهاى پراكنده ايست از قانون.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11؛ در ذيل آن، نسخه پزشكى فلونياى رومى و يك مفرح آمده است. عناوين شنگرف. شماره ثبت 30879؛ كاغذ: تركى، جلد: تيماجى مشكى، تعداد صفحات: 3 برگ، 123- 126، سطر، قطع: وزيرى باريك، اندازه: 5/ 14* 24 سم [شورا: ف: 22- 65] 10117. مشهد؛ گوهرشاد؛ شماره نسخه: 1362 آغاز نسخه: بسمله الحمدلله حمداً يستحقّه بعلوّ شأنه و سبوغ احسانه و صلواته على نبيه محمد و آله و بعد فقد التمس منّى بعض خلّص اخوانى ...؛ انجام نسخه: لأن لا يحلّل من الرطوبه العزيزيه فليكن هذا القدر من كلامنا المختصر فى الاصول الكليه لصناعه الطب كافيا و لنأخذ فى تصنيف كتابنا فى الادويه المفرده ان شاء الله تعالى عزوجل. تم. نسخه ما شامل كتاب اول آن است كه در كليات پزشكى مى باشد.؛ خط: نسخ جلّى، بى كاتب، تا: قرن 11؛ عناوين شنگرف، در اول و آخر نسخه مهر بيضى شكل با سجع «عبده شمس الدين محمد بن محمد اسمعيل الحسينى» در پشت صفحه اول آمده «بسم الله الرحمن الرحيم اين كتاب قانون ميل مبارك است وقف اولاد ذكور مى باشد تغيير دهنده به لعنت خدا و نفرين رسول گرفتار شود تحريراً فى شهر شوال 1245» و همان مهر به جاى امضا آمده، مصحح و معلّق به حواشى، برخى اوراق وصالى شده؛ كاغذ: دولت آبادى كمى رطوبت ديده، جلد: گالينگور سرخ، عطف و گوشه پارچه مشكى، تعداد صفحات:، 23 سطر 8/ 5* 17/ 5 س سطر، اندازه: 14* 5/ 23 سم [جامع گوهرشاد: ف: 4- 1952] 10118. مشهد؛ گوهرشاد؛ شماره نسخه: 3/ 1839 آغاز نسخه: موجود: الفن الثانى: ... نحن نذكر فى هذا الفن احوال البحران و ايامه و علاماته.؛ انجام نسخه: موجود: تم القول فى الحميات و ايام البحران و الحمدلله و الصلاه على رسول الله و آله. موجودى از «الفن الثانى فى تقدمهالمعرفه» تا پايان «فى بيان نسبه ايام البحران الى البرء الأمراض» است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ نسخه حاضر ناقص، عناوين به شنگرف، برخى از اوراق معلق به حواشى.؛ واقف: سعيد طباطبائى، تاريخ وقف: 1332؛ كاغذ: نخودى آهار مهره، جلد: تيماج مشكى مستعمل، تعداد صفحات:، 24 سطر، قطع: وزيرى، اندازه: 28* 17 سم [جامع گوهرشاد: ف: 5- 248] 10119. تهران؛ سپهسالار (شهيد مطهرى)؛ شماره نسخه: 7376 از آغاز است تا نيمه فصل 28 فن 4 كتاب نخستين؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 11؛ و پيش از صفحه آخر چند برگى افتاده است، و در صفحه آخر خط حكيم ساميطر مشتهر بعمار و تاريخ 17 ذيقعده 1042 ديده مى شود.؛ كاغذ: سپاهانى نخودى، جلد: تيماج قهوه اى ضربى مقوايى، تعداد صفحات: 283 برگ،، اندازه: 13* 26 سم [سپهسالار: ف: 5- 396] 10120. جهرم؛ كريم اشراق؛ شماره نسخه: بدون شماره جلد اول.؛ بى كاتب، تا: قرن 11؛ [ميراث اسلامى: 5- 610] 10121. مشهد؛ شيخ على حيدر (مكتبه)؛ شماره نسخه: 364 آغاز نسخه: الحمدلله حمداً يستحقه بعلو شأنه و سبوغ احسانه؛ انجام نسخه: فليكن هذا القدر من كلامنا المختصر فى الأصول الكليه لصناعه الطب كافياً و لنأخذ فى تصنيف كتابنا فى الأدويه المفرده. و هذه النسخه تحوى من أول الكتاب الى آخر الكتاب الأول فى الجزئين 1 و 2.؛ خط: نسخ، كاتب: حسينى مشهدى، ابوالمفاخر بن محمد بديع، تا: 1100 ق؛ العناوين بالحمره، على الهوامش تعليقات. فى الورقه 1 تملك باسم جمال الدين بن محمد الخوانسارى، و تملك باسم محمد مقيم الجعفرى. و فى الورقه 3 تملك بالبيع فى المشهد الرضوى باسم محمد مقيم بن محمد رشد الجعفرى فى ربيع الأول 1119. و فى الورقه 3 و الأخيره خاتم مربع. و فى الورقه الأخيره كتابه كتبت فى طهران فى سنه 1316.؛ جلد: چرم زرد مايل به سياه، تعداد صفحات: 143 برگ، 22 سطر، اندازه: 5/ 25* 17 سم [مؤيد: 1- 306] 10122. چالوس؛ مدرسه امام صادق چالوس؛ شماره نسخه: 23 خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 10- 11 ققرن 11، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ از ابتدا و انتها افتادگى دارد، صفحه بندى كتاب مغشوش و بهم ريخته است.؛ جلد: تيماج سرخ، تعداد صفحات: 214 برگ، 35 سطر سطر، اندازه: 19* 27 سم [امام صادق چالوس- ف:- 122] 10123. اكسفورد؛ كتابخانه كالج وادهان؛ شماره نسخه: 193 خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11؛ [نشريه: 11- 781] 10124. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 2/ 14333 آغاز نسخه: «... و من أمراضهم استطلاق يطنهم، لا سيما عند نبات الآسنان و ذلك لإشتغال الطبيعه بتخلق عضو عن إجاده الهضم ...»؛ انجام نسخه: «و قد يعرض للصبى سحج فى فخده، فيجب أن يذر عليه الاس المسحوق و الآصل السوس المسحوق و السعد المسحوق» رساله موجود، جدا شده از فصل سوم، از تعليم اول، از كتاب اول از جلد اول كتاب قانون است كه نخستين نسخه آن به شماره «1355» در فهرست اين كتاب كتابخانه، آمده است. أمراض الأطفال [من كتاب القانون فى الطلب]؛ خط: نستعليق خوش، بى كاتب، تا: قرن 11؛ عنوانها و نشانيها: قرمز ويژگيها: حواشى بسيار و مطالب متفرقه دارد، در پايان مهر مربع با عنوان: «أفوض امرى الى الله، عبده محمد ابراهميم» آمده است.؛ كاغذ: شرقى، جلد: عطف و گوشه ها چرم، متن كاغذ سياه. 18* 11، تعداد صفحات: 5 برگ، (98- 102)، 18 سطر، اندازه: 1* 5 سم [مرعشى: ف: 36- 218] 10125. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 36505 آغاز نسخه: بسمله. الحمدالله حمدا يستحقه بعلو شأنه و سبوغ احسانه ... و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى و من؛ انجام نسخه: لئلا يحلل من الرطوبه الغريزيه ... سنه مائه بعد الالف من الهجره النبويه و الحمدالله اولا و آخرا نسخه حاضر شامل كتاب اول در كليات طب است.؛ خط: نسخ، كاتب: حسينى مشهدى، ابوالمفاخر بن محمد بديع، تا: 1100 ق؛ عناوين به شنگرف، ظهر برگ اول و آخر يادداشت انتقال كتاب به «محمد مقيم بن محمد رشيد جعفرى» با بيع شرعى در ربيع الاول 1119 در مشهد مقدس و مهر وى با نقش «العبد محمد مقيم جعفرى 1119»؛ واقف: رهبرى (اهدايى)، تاريخ وقف: مهر 1386؛ كاغذ: نخودى آهار مهره كشميرى، جلد: تيماج قهوه اى با سجاف، تعداد صفحات: 141 برگ، 23 سطر، اندازه: 17* 25 سم [اهدائى رهبر: 9- 355] 10126. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 25/ 807 اين نسخه مقاله 12 فى ذكر المعاجين و الجوار شنات است از: الجمله الاولى فى المركبات فى القرابادينات از الكتاب الخامس فى الادويه المركبه.؛ بى كاتب، تا: قرن 11؛ عنوان و نشان شنگرف؛ كاغذ: ترمه، جلد: ميشن سياه نو، تعداد صفحات: 6 برگ، 256 پ- 262 ر، سطر، اندازه: 6/ 13* 3/ 17 سم [ملك- ف: 5- 192] 10127. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 1267 آغاز نسخه: بسمله، ذكر الشيخ رحمه الله ان ابى كان رجلًا اهل بلخ.؛ انجام نسخه: و لياخذ فى تصنيف كتابنا فى الادويه المفرده تمت تمت. اين نسخه حاوى مقدمه ايست در شرح حال شيخ الرئيس بو على سينا (از صفحه 1 تا 14) و در ذيل آن بحث مشبعى درباره محل قبر شيخ شده است. از صفحه 15 ببعد كليات قانون كه كتاب معروف پزشكى شيخ است مى آيد. در آنجا شيخ پس از آنكه داعيه در تحرير كتاب قانون را مى نويسد مى گويد كتاب او حاوى 262 فصل است. آنچه درين نسخه مى آيد تا آخر فصول فن چهارم يعنى فصل سى و يكم از فن چهارم مى باشد كه در معالجاتست.؛ خط: نسخ ريز خوش، بى كاتب، تا: محتملًاقرن 11؛ ساده، سرفصلها با مركب قرمز، حاوى حواشى. 407/ م؛ كاغذ: ترمه، جلد: تيماج ترياكى، مقوائى، ترنج و نيم ترنج كوبيده، 110* 180، تعداد صفحات: 229 برگ، 23 سطر كامل سطر، اندازه: 65* 120 سم [ملى ايران: ف: 9- 255] 10128. همدان؛ دانشگاه بوعلى؛ شماره نسخه: 171 جلد اول كتاب است؛ خط: نسخ معرب، بى كاتب، تا: قرن 11؛ عناوين شنگرف، صفحه ها مجدول به شنگرف ولاجورد، در حاشيه تصحيح شده و مختصرى حاشيه نويسى دارد؛ جلد: دو رو تيماج رو قهوه اى اندرون مشكى، تعداد صفحات: 403 برگ، 16 سطر، اندازه: 5/ 22* 14 سم [اوراق عتيق: 3- 418] 10129. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 36 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم رب يسر برحمتك اول الكتاب، الفن الاول فى امراض الراس ...؛ انجام نسخه: و من اضمدته البلوس و الزفت و التين المطبوخ مجموعه و فرادى تم الكتاب الثالث من القانون كتاب 3؛ خط: تحريرى، بى كاتب، تا: قرن 11؛ سه صفحه آخر كتاب نونويس است و چند صفحه متن آخر كتاب وصالى شده است؛ تعداد صفحات: 778 صفحه، 19- 21 سطر 12/ 5* 13 سطر، اندازه: 5/ 18* 5/ 23 سم [نشريه: 3- 380] 10130. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 34 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم و به نستعين الحمدلله حمدا يستحقه ...؛ انجام نسخه: هذا القدر من كلامنا المختصر فى الاصول الكليه لصناعه الطب كافيا و لناخذ فى تصنيف كتابنا فى الادويه المفرده انشاء الله تعالى و تقدس كتاب 1؛ خط: تحريرى، بى كاتب، تا: قرن 11؛ تعداد صفحات: 364 صفحه، 24 سطر، اندازه: 13* 25 سم [نشريه: 3- 380] 10131. تهران؛ دانشكده الهيات تهران؛ شماره نسخه: 222 از كتاب رابع در حميات تا قرابادين كتاب خامس؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11؛ جدول لاجورد و زرين ومشكى. عنوان و نشان شنگرف. حواشى با نشانه «محمد هادى» مالك عبدالله افندى در 1171 و ضياء الدين درى (15336)؛ كاغذ: سپاهانى، جلد: تيماج قهوه يى ضربى مقوايى، تعداد صفحات: 274 برگ، 25 سطر 15/ 5* 19 سطر، اندازه: 5/ 19* 29 سم [دانشكده الهيات تهران: ف:- 627] 10132. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 5629 آغاز نسخه: بسمله، و به نستعين، الحمدلله حمدا يستحقه بعلو شانه و سبوغ.؛ خط: نستعليق كهن، بى كاتب، تا: قرن 11؛ فاقد رقم كاتب عناوين بشنگرف نقائص برخى از صفحات در حواشى جبران گرديده است چند برگ از آغاز وصالى شده است. شماره ثبت قديم 61783 جديد 8161؛ كاغذ: اصفهانى نباتى ضخيم آهاردار، جلد: تيماج ترياكى سوخته ضربى، تعداد صفحات: 382 صفحه، 21 سطر، قطع: رحلى، اندازه: 18* 26 سم [شورا: ف: 17- 80] 10133. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 4728 آغاز نسخه: بسمله. الحمدلله حمداً يستحقه بعلو شأنه و سبوغ احسانه و صلاه على نبيه محمد و آله و بعد فقد التمس منى بعض.؛ انجام نسخه: القوابوسين ثلثه اواق ثمينه اوبولو اربعه و عشرون قير اطا. تم كتاب الاقرابادين. خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11؛ اسم امراض و داروها و عناوين با شنگرف نوشته شده. در ابتداى كتاب چند مهر بچشم ميخورد كه يكى از آنها بطور وضوح نوشته «علينقى ابن محمد تقى» شماره دفتر: 64788؛ كاغذ: اصفهانى، جلد: تيماج مقوايى قرمز. اندازه جلد: 20/ 5* 31/ 5، تعداد صفحات:، 41 سطر- 15* 24/ 5 سطر [شورا: ف: 13- 109] 10134. اصفهان؛ جابرى انصارى؛ شماره نسخه: 38 خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11؛ [نشريه: 6- 597] 10135. قم؛ مؤسسه حضرت آيه الله العظمى بروجردى؛ شماره نسخه: 66 جلد اول كتاب است.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 11؛ عناوين شنگرف، توسط كاتب تصحيح شده و بعضى صفحه ها حاشيه نويسى دارد، در چند جا مهر بيضوى ديده مى شود.؛ جلد: تيماج قهوه اى بدون مقوا، تعداد صفحات: 112 برگ، 25 س سطر، اندازه: 26* 17 سم [مؤسسه آيه الله بروجردى: ف: 1- 46] 10136. قم؛ مسجد اعظم قم؛ شماره نسخه: 2286 آغاز نسخه: «الحمد حمداً تستحقه بعلو شانه وسبوغ احسانه وصلواته على سيدنا النبى محمد (ص) الهادى اليه بقاطع برهانه وعلى اله البرره ... وبعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى ومن يلزمنى اسعافه ...»؛ انجام نسخه: «... واما القسم السابع فهو المزاج الذى يجب ان يكون لنوع كل عضو من الاعضاء وتخالف به غيره فان الاعتدال الذى للعظم هو ان يكون اليابس فيه اكثر ...» نسخه حاضر از اول تا فصل 31 از تعليم دوم (با افتادگى هايى از وسط) دربردارد.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11، جا:؛ افتادگيها: وسط وانجام؛ عناوين وخطوط شنگرف، صفحات مجدول شنگرف، تحشيه درهامش صفحات، تملكى با مهر مربع با سجع «افوض امرى الى الله عبده محمد حسن» دربرگ اول.؛ تعداد صفحات: 72 برگ، 23 سطر، اندازه: 16* 23 سم [مسجد اعظم- ف: 4- 1504] 10137. تهران؛ مفتاح، محمد حسين؛ شماره نسخه: 2/ 339 جمله دوم اقربادين در هشت مقاله؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11؛ [نشريه: 7- 234] 10138. تهران؛ فياض، على اكبر (دكتر)؛ شماره نسخه: 18 خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11؛ ناقص.؛ [نشريه: 7- 698] 10139. تهران؛ فياض، على اكبر (دكتر)؛ شماره نسخه: 77 خط: نسخ، كاتب: بخارى، ابوالحسن بن ابوالقاضى، تا: قرن 11؛ [نشريه: 7- 698] 10140. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 33072 آغاز نسخه: بسمله. الحمدالله حمدا يستحقه بعلو شأنه و سبوغ احسانه ... و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى و من؛ انجام نسخه: فى نسخه بدل آخر الكلام ... تم الكتاب الثانى و بعد تم الكتاب الثانى ما نصه تفسير كلمات يونانيه و غيرها مستعلمه فى الطب مالى قراطون ... رود مالى هو شراب يتخذ بعصاره الورد مع العسل تم الكتاب الثانى و الحمدالله ... والصلوه على انبيائه نسخه حاضر شاكل كتاب دوم قانون است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1107 ق؛ عناوين به شنگرف، جداول اوراق به زر و تحرير و نيلى، كمندكشى به نيلى، نسخه داراى سه رلوح كتيبه دار زرين، بسمله آغاز به رقاع. مذيل است به يك صفحه تفسير برخى كلمات يونانى و غيره كه در طب استفاده مى شود.؛ واقف: رهبرى (اهدايى)، تاريخ وقف: بهمن 1384؛ كاغذ: نخودى آهار مهره كشميرى، جلد: ميشن دارچينى، تعداد صفحات: 187 برگ، 23 سطر، اندازه: 5/ 19* 30 سم [اهدائى رهبر: 9- 358] 10141. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 712 آغاز نسخه: نسخه: بسمله، الفن الاول من الكتاب الثالث من القانون المقاله الاولى؛ انجام نسخه: نسخه: اربعه و عشرون قير اطاتم القانون (جزئى از آن) اين نسخه حاوى قسمتى از كتاب قانون بوعلى سيناست يعنى از فن اول كتاب سوم كه مقاله اول آن در كليات و احكام سر و دماغ مى باشد تا آخر كتاب رابع مضافاً حاوى يك مقاله در اصول تركيب ادويه و دو جمله خاتمه قانون در قرابادينات؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1111 ق؛ سرفصلها با مركب قرمز، در بعضى از صفحات حاشيه 1725/ س/ 2495؛ كاغذ: اصفهانى، جلد: ميشن عنابى، اندرون تيماج ترياكى، مقوايى، 225* 365، تعداد صفحات: 345 برگ، 26 سطركامل سطر، اندازه: 145* 250 سم [ملى ايران: ف: 8- 173] 10142. اصفهان؛ دانشگاه اصفهان؛ شماره نسخه: 566 نسخه حاضر جلد سوم در امراض اعظاء را داراست؛ خط: نسخ، كاتب: موسوى حسينى، بهاءالدين محمد بن شمس الدين محمد، تا: اواسط شوال 1121 ق؛ عناوين به شنگرف، تصحيح شده، در دو برگ آغازين نام كتاب و مؤلف و اينكه كاتب از پزشكان دوره شاه سلطان حسين صفوى است به خط سيد محمد على روضاتى و اشعارى به فارسى و عربى در طب و پنج برگ پايانى متفرقاتى در پزشكى برخى به خط ابونصر كوبنانى ديده مى شود (10655)؛ جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 621 برگ، 21 سطر، اندازه: 19* 24 سم [دانشگاه اصفهان: ف: 2- 433] 10143. موصل؛ مكتبه الاوقاف العامه (موصل)؛ شماره نسخه: 3/ 15 آغاز نسخه: (الحمدلله حمداً يستحق بعلو شأنه و سبوغ أحسانه و صلواته على نبيه محمد و آله)؛ خط: تعليق، كاتب: محمد الكرمانى، تا: 1121 ق؛ بدايته فهرس لمحتوى المخطوط، مجدول بالماء المذهب، جلده مزخرف بظغراءات. خطه بأسلوب؛ تعداد صفحات: 483 برگ،، اندازه: 35* 31 سم [الاوقاف العامه- موصل: 2- 210] 10144. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 1448 تكمل النسخه اعلاه تبدأ بنهايه الكتاب الثالث. الى آخر الكتاب الخامس و هو نهايه؛ كاتب: محمد السلمونى، تا: 1149 ق؛ نسخه خزائنيه مزوقه الاول و قد كتب عنوان الكتاب داخل هلال كبير مذهب مغلوق من الاعلى يتوسط صفحه العنوان مع اربطه اهله مذهبه و مغلوقه رسمت فى الزوايا الاربعه التى تحيط بالهلال الكبير و قد كتب داخل كل هلال اسماء الله تعالى (الله، كافى، حكيم، شافى)؛ تعداد صفحات: 880 صفحه، 35 سطر سطر، اندازه: 5/ 31* 21 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 245] 10145. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 29 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم الكتاب الثالث فى امراض الجزويه الواقعه باعضاء الانسان عضو عضو من الرأس الى القدم؛ انجام نسخه: تم كتاب القرابادين و بتمامه تمت الكتب الخمسه المشتمله على القانون و الحمدللهه رب العالمين سنه 1100 كتاب 3 تا 5؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1155 ق؛ چون كتاب از ورق (273) به خط و مركب متن شماره گذارى شده است و در پايان كتاب هم اشاره به پايان كتب خمسه قانون مى شود مى رساند كه كتاب اول و دوم از بين رفته است.؛ تعداد صفحات: 1234 صفحه، 27 سطر، اندازه: 5/ 16* 29 سم [نشريه: 3- 380] 10146. صنعا؛ دار المخطوطات و المكتبه الغربيه بالجامع الكبير؛ شماره نسخه: 2738 آغاز نسخه: بعد البسمله و الاستعانه، الحمدلله حمداً يستحقه بعلو شأنه و سبوغ أحسانه، أما بعد: فقد التمس منى بعض خلص إخوانى و من لزمنى إسعافه فيما يسمح به أن أصنف فى الطب كتاباً مشتملًا على قوانينه الكليه و الجزئيه ...؛ انجام نسخه: و من الماء عشر قوطولات يغلى عشر غليات و يرفع، أو كسالى خل يخلط بماء الملح ... شراب يتحذ بغصان الورد مع عسل، تم كتاب الإقراباذين، و بتمامه تمت الكتب الخمسه المشتمله على القانون، و الحمدلله رب العالمين. القانون فى الطب لابن سيناء مقسم إلى خمسه كتب: الأول: فى الأمور الكليه من علم الطب، من الورقه 1- 69، الثانى: فى الدويه المفرده، من 70- 163، الثالث: فى الأمراض الجزئيه من الرأس إلى القدم من 164- 336، الرابع: فى الأمراض الجزئيه التى لم تختص بعضو من 337- 425، الخامس: فى الإقراباذين (تركيب الأدويه) من 426- 480، بأوله فهرس شامل لمحتويات الكتب الخمسه، ثم أورد فى بدايه كل كتاب فهرساً تفصيلياً بمحتوياته، النهايه المذكوره هنا هى نهايه الكتاب الخامس، و به تم كتاب القانون فى الطب.؛ خط: نسخ خوب، كاتب: اسماعيل بن محسن بن على الحاج الشاطبى، تا: فى يوم الإثنين 19 صفر 1182 ق؛ خمسه أجزاء فى مجلد؛ تعداد صفحات: 480 برگ، 53 سطر، اندازه: 21* 31 سم [مخطوطات اليمنيه: 2- 1344] 10147. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 11906 آغاز نسخه: الحمدلله حمداً يستحقّه بعلوّ شأنه و سبوغ احسانه و صلواته على نبيه محمد و آله و بعد فقد التمس منّى بعض خلّص اخوانى و من يلزمنى اسعافه فيما يسمح به و سعى.؛ انجام نسخه: ردومالى هو شراب يتخذ من عصاره الورد مع العسل؛ أحمدالله و أشكره و حسبنا الله و نعم الوكيل؛ تم نسخه حاضر مشتمل بر «كتاب الأول فى الأمور الكليه من علم الطب» و «كتاب الثانى فى الأدويه المفرده» است.؛ خط: نسخ كهن، بى كاتب، تا: با تاريخ 1183 ق؛ نسخ قديم و جديد، حواشى: نستعليق. نسخه نفيسى است كه مقابله شده و علامت «بلغ» دارد (برگ 121 و ..) و در حواشى تصحيح شده است و گاهى نيز نسخه بدلها با عبارت «خ ل» آمده است، حاشيه نويسى اندكى در بخش نخست ديده مى شود كه برخى از «حكيم على گيلانى» و برخى ديگر با عناوين «12، ص، آقسرايى، آملى و ..» و مطالبى نيز از كتابهاى گوناگون نقل شده همچون: شرح حكيم على، تاج و ..؛ آثار رطوبت در حواشى نسخه ديده ميشود، ولى به متن آسيبى نرسيده سات، پنج برگ نخست ترميم شده و نيمه دوم نونويس است؛ در نسخه حداقل چهار نوع خط قابل رؤيت است؛ بر روى برگ آغاز علاوه بر يادداشتهاى متفرقه عبارتهايى در خصوص «ابوعلى سينا» و اشعارى از «ميرزا ابوطالب كليم» و «سبحانى» و يك مهر مستطيل و يك مهر بيضى ناخوانا و تملك «محمد معين بن محمد رضى» و تاريخ شروع خواندن اين كتاب در ماه شوال سال 1183 در پايان نسخه با همان مهر مستطيل تكرار شده ولى محو گرديده است. احتمالًا جلد كتاب قبلًا جلد قرآن كريم بوده است.؛ كاغذ: شرقى ضخيم و نازك، جلد: ساغرى مشكى مجدول ضربى داراى ترنج با زمينه «لايمسه الا المطهرون» و سرترنج، تعداد صفحات: 272 برگ، 25 سطر، اندازه: 5/ 18* 5/ 10 سم [مرعشى: ف: 30- 187] 10148. تهران؛ دانشكده ادبيات تهران؛ شماره نسخه: 489 خط: نستعليق، بى كاتب، تا: سده 11 و 12 قرن 12، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ [ادبيات تهران: ف: 3- 100] 10149. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 30 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم و به نستعين و تتوكل عليه و الحمدلله حمدا يسحقه؛ انجام نسخه: فهذا آخر الكلام من حرف الغين و جمله ما ذكرنا من الادويه فى هذا الفصل احدى عشر عددا و هو آخر الكلام كتاب 1 و 2؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: سده 11 و 12 قرن 12؛ كتاب داراى سه سرلوح است. يكى در آغاز، ديگرى در ورق (165) سومى در ورق (170). در حاشيه صفحات اول و دوم آغاز كتاب و اوراق (169 و 170) شاخو برگ طلا انداخته شده است صفحه اول كتاب بين السطور طلا اندازى شده است. فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2855 بعضى از صفحات اول و آخر كتاب آبديده است. ما بين كتاب اول و دوم دو صفحه سفيد است. ما بين اوراق (44 و 45) جمله چهارم و پنجم تعليم خامس فن اول افتاده است؛ [نشريه: 3- 380] 10150. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 32 آغاز نسخه: فهرست كتاب القانون و فيه خمسه كتب. الكتاب الاول فى الامور الكليه من علم الطب و هو اربعه فنون ...؛ انجام نسخه: تم الكتاب الثانى من كتاب القانون فى الطب ... و نعم الوكيل كتاب 1 و 2؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: سده 11 و 12 قرن 12؛ از فهرست آغاز كتاب كه مربوط به هر پنج كتاب است و شماره هاى صفحات كه در فهرست نقل شده است و تذكر «فهرست كتاب القانون و فيه خمس كتب» روشن مى گردد هر پنج كتاب كامل بوده و بعدها سه كتاب آن از بين رفته است؛ تعداد صفحات: 544 صفحه، 27 سطر، اندازه: 5/ 16* 5/ 28 سم [نشريه: 3- 380] 10151. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 28404 آغاز نسخه: بسمله الحمدلله و سلام على عباده الذين اصطفى ... فان هذا الكتاب التى صنفناها فى الطب ... والثانى منها و هو هذا الكتاب؛ انجام نسخه: قد يظن أن الدواء يشفى من حرق هذا آخر الكلام من حرف الغين و جمله ما ذكرنا من الادويه فى هذا الفصل احد عشر عددا و هو آخر الكلام من الكتاب الثانى و اذ قد وفينا بما وعدنا فلنشرع الآن فى الكتاب الثالث فى نسخه بدل آخر الكلام من الكتاب الثانى الكتاب الثانى ... نسخه حاضر شامل كتاب دوم قانون در ادويه مفرده است.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 12؛ عناوين به شنگرف، جداول اوراق به شنگرف و نيلى؛ واقف: رهبرى (اهدايى)، تاريخ وقف: خرداد 1381؛ كاغذ: نخودى آهار مهره كشميرى، جلد: كالينگور با عطف و گوشه تيماج فرنگى زرشكى، تعداد صفحات:، 23 سطر [اهدائى رهبر: 9- 357] 10152. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 23740 آغاز نسخه: بسمله، الحمدلله حمدا يستحقه بطو شانه؛ انجام نسخه: الرسوب المحمود احمد ولى المذموم خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 12، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ [رايانه آستان قدس: 1- 808] 10153. مشهد؛ گوهرشاد؛ شماره نسخه: 1208 آغاز نسخه: بسمله الحمدلله حمداً يستحقه بعلو شأنه و سبوغ احسانه ...؛ انجام نسخه: موجود: و يعالج بالدوآء الملحم و بمرهم الياسليقون. خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 12، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ برخى عنوانها قرمز و برخى نانويس، بخش آخر اين نسخه كسرنويسى شده و ناقص الآخر.؛ كاغذ: آهار مهره اى، جلد: تيماج ضربى دار يكسوى آن زرد و سوى ديگرش سرخ، تعداد صفحات:، 19 سطر 10* 20 س سطر، اندازه: 5/ 18* 31 سم [جامع گوهرشاد: ف: 4- 1851] 10154. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4550 كتاب چهارم است تا پايان اقراباذين؛ خط: نسخ، كاتب: كاشى، يحيى بن لاله زار، تا: قرن 12؛ عنوان و نشان شنگرف، با مهر تملك سلطان الاطباء و غلام على مشهدى در 1294؛ كاغذ: كاغذ فستقى، جلد: ميشن قهوه اى روشن، تعداد صفحات: 180 برگ، 28 سطر، اندازه: 8/ 20* 8/ 29 سم [ملك- ف: 1- 412] 10155. مشهد؛ گوهرشاد؛ شماره نسخه: 1609 آغاز نسخه: بسمله. من الكتاب الرابع من القانون فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2856 فى الحميات. منه فى ابتداء القول فى الحميات ... الحمى حراره غريبه تشتمل فى القلب و تنبت منه بتوسط الروح و الدم فى الشرايين و العروق.؛ انجام نسخه: موجود: فان وقعت المناهضه قبل الوقت الذى فى مثله. نسخه حاضر، كتاب چهارم شيخ و حاوى امراض جزئيه است كه اختصاص به عضو معينى ندارد.؛ خط: نسخ تحريرى، بى كاتب، تا: قرن 12، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ ذيلا ناقص مى باشد. عناوين به شنگرف.؛ واقف: سعيد طباطبائى، تاريخ وقف: 1332؛ كاغذ: نخودى آهار مهره، جلد: ميشن لبه دار قهوه اى، تعداد صفحات: 96 برگ، 17 سطر، قطع: ربعى، اندازه: 5/ 19* 5/ 11 سم [جامع گوهرشاد: ف: 5- 18] 10156. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 54- فيروز شامل بقيه مقاله اولى از فن 7 كتاب 4 (فى الزينه) تا قسمتى از كتاب 5 و در شرح (مرهم من مور القرمز النافع من وجع المقعد ....) ناتمام مانده است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 12؛ پشت نخستين برگ تملك: يونس بن شيخ كاظم كاظمى (كه نسخه را از سيد على بن سيد عيسى من عفر البكاء گرفته) مورخ 1229 و تملك ابراهيم بن احمد السلام النجفى و على بن حسن النجفى 1119 ديده مى شود. جاى عنوانها سفيد است. شماره ثبت قديم 44418 جديد 5182؛ كاغذ: فرنگى سفيد، جلد: تيماجى قرمز عطف و گوشه سجاف شده، تعداد صفحات: 328 صفحه، 18 سطر، قطع: رقعى، اندازه: 5/ 12* 19 سم [شورا: ف: 21- 148] 10157. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 5121 آغاز نسخه: بسمله حمد له فان هذه الكتب التى صنفناها فى الطب.؛ انجام نسخه: تمت الادويه المفرده من كتاب القانون من الكتاب الثانى. مشتمل بر كتاب دوم يعنى الادويه المفرده است.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 12، جا: كاشان؛؛ واقف: نادر شاه افشار، تاريخ وقف: 1145؛ كاغذ: حنائى آهارى، جلد: تيماج مشكى ساده، تعداد صفحات: 151 برگ، 20 سطر، اندازه: 18* 25 سم [آستان قدس- ف: 19- 396] 10158. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 5208 آغاز نسخه: بسمله حمدله و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى الخ.؛ انجام نسخه: هو شراب يتخذ من عصاره الورد مع العسل. اين نسخه كامل است.؛ خط: نسخ خفى، بى كاتب، تا: قرن 12؛ كاتب نامعلوم. عناوين بسرخى. جداول اوراق بزر محرر. اندازه جدول 5/ 6* 14. دو صفحه اول تمام تذهيب بشيوه كشمير و از سه طرف داراى شرفه. فهرست در هشت صفحه در ابتداى نسخه.؛ واقف: رضا نائينى، تاريخ وقف: مرداد 1311.؛ كاغذ: حنائى آهارى، جلد: ساغرى مشكى، تعداد صفحات: 609 برگ، 35 سطر، اندازه: 5/ 11* 20 سم [آستان قدس- ف: 19- 398] 10159. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 6928 آغاز نسخه: بسمله، الحمدالله الذى خلق الانسان و علمه البيان؛ انجام نسخه: و با جا به رجاء الراجين جدير و الحمدالله رب العالمين خط: نستعليق تحريرى، بى كاتب، تا: قرن 12؛ نسخه كامل است و فقط از انتها بقدر دو سه سطر را كاتب ننوشته ولى در پايان نسخه دوباره بمقدار 13 ورق از قانون را شخصى ديگر نوشته است. عناوين بسرخى در حاشيه؛ واقف: ملكزاده كوثر (دره السلطنه)، تاريخ وقف: آبان 1326.؛ كاغذ: شكرى آهار مهره، جلد: تيماج مستعمل، تعداد فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2857 صفحات: 295 برگ، 29 سطر، اندازه: 5/ 20* 5/ 28 سم [آستان قدس- ف: 19- 400] 10160. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 37095 آغاز نسخه: آغاز: بسمله. قال الشيخ رحمه الله تعالى لقد فرغنا فى الكتب الاربعه عن ذكر جل العلم النظرى و العملى الحافظ للصحه آغاز ضميمه 1: [برگ 216]: و لما نقل الشيخ امر الاكيال و الاوزان من كتب القوم فلنقتد به و ننقل بعض ما وصل الينا من غير نقد و تزيف الاوقيه بالدراهم عشره؛ انجام نسخه: انجام: [برگ 216]: الاثولات تسعه قراريط القوابوس اوقيه و نصف انجام ضميمه 1 [برگ 220]: قال صاحب القاموس اذكر الجوهرى ... و الميم اصلى لقولهم مرهمت الجرح و لو كانت زائده لقالوا رهمت نسخه حاضر شامل كتاب پنجم قانون در قرابادين (ادويه مركبه) است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 12؛ ضميمه 1: پس از اتمام قرابادين قانون، بدون فاصله و به پيروى از شيخ الرئيس، رساله اى كوتاه در ذكر برخى اوزان و اكيال تا زمان مؤلف (كه شناخته نشد) كتابت سپس تحت عنوان «كلام فى تفسير بعض الالفاظ»، «الآبنجات»، «فى تفسير اسامى بعض الادويه المركبه باليونانيه» مطلب پزشكى مفيدى ارائه شده است. ضميمه 2: الوصايا الطيبه (اين رساله در همين فهرست به جاى خود با شماره (41951) معرفى شود.؛ واقف: رهبرى (اهدايى)، تاريخ وقف: مهر 1386؛ كاغذ: نخودى، جلد: تيماج ضربى قهوه اى، تعداد صفحات: 216 برگ، 25 سطر، اندازه: 18* 25 سم [اهدائى رهبر: 9- 360] 10161. اصفهان؛ عمومى اصفهان (فرهنگ سابق)؛ شماره نسخه: 3259 مقاله اولى در كليات احكام امراض رأس و دماغ ... از كتاب سوم؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 12؛ كاغذ: فرنگى، جلد: مقوائى، تعداد صفحات: 115 صفحه، 20 سطر 8* 14 سطر، اندازه: 15* 22 سم [عمومى اصفهان (فرهنگ سابق): ف: 1- 278] 10162. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 1/ 6965 نسخه حاضر مشتمل بر مقاله اول تا پايان مقاله پنجم از طبيعيات را داراست.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1208 ق؛ عناوين به قرمز. بين رساله ها برگهاى سفيدى گذاشته شده است؛ جلد: تيماج مشكى بدون مقوا، تعداد صفحات: 84 برگ، 1 پ- 85 پ، مختلف سطر، اندازه: 5/ 15* 21 سم [شورا: ف: 20- 371] 10163. خوى؛ مدرسه نمازى؛ شماره نسخه: 2/ 232 نسخه حاضر شامل كتاب اول فى الامور الكليه من علم الطب مى باشد.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1226 ق؛ قانون در حواشى تصحيح شده است، اول نسخه مهربيضوى «ذكر الله حسن على كل حال»؛ جلد: تيماج قهوه اى ضربى باترنح باسر، سطور مختلف،، اندازه: 20* 18 سم [مدرسه نمازى: ف:- 118] 10164. قم؛ مركز احياء ميراث اسلامى؛ شماره نسخه: 2/ 455 آغاز نسخه: الحمدلله حمدا يستحقه بعلو شأنه و سبوغ نعمائه و صلاته على نبيه المصطفى محمد و آله الطيبين و اولاده الطاهرين.؛ نسخه اصل: كتابخانه مدرسه نمازى- خوى 232. نسخه حاضر داراى كتاب اول مى باشد.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1226 ق؛ (كه اصل تاريخ پاك شده و اين تاريخ بجاى آن نوشته شده)، پايان ناقص است.؛ تعداد صفحات: 393 برگ، 5- 398، سطر [عكسى مركز احياء: ف: 2- 51] 10165. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 28447 فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2858 آغاز نسخه: بسمله حمدله. و الصلوه على انبيائه ... و بعد فقه التمس منى بعض خلص اخوانى و من يلزمنى اسعافه ... بسمله. الفن الاول من الكتاب الاول؛ انجام نسخه: و لنأخذ فى تصنيف كتابنا فى الادويه المفرده ان شاء الله تعالى ... نسخه حاضر شامل كتاب اول است.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: 1230 ق؛ عناوين به شنگرف، جداول اوراق به شنگرف و نيلى؛ واقف: رهبرى (اهدايى)، تاريخ وقف: خرداد 1381؛ كاغذ: نخودى آهار مهره كشميرى، جلد: مقوا با عطف و گوشه تيماج فرنگى سبز با عطف آج دار، تعداد صفحات: 144 برگ، 23 سطر، اندازه: 14* 7/ 28 سم [اهدائى رهبر: 9- 356] 10166. قم؛ طبسى حائرى؛ شماره نسخه: 2/ 166 آغاز نسخه: الفصل الثالث من تعليم الاول فى التربيه اربعه الفصول من كليات كتاب القانون؛ انجام نسخه: والورد المسحوق والسعدا ودقيق الشعير او دقيق العدس تمت هذه الفصل فى يوم ثلثه عشر شهر جمادى الاولى من شهور سنه 1239 نقله من القانون بوعلى فصلى از كتاب قانون است؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: 13 جمادى الاولي 1239 ق؛ به صورت چليپايى تحرير شده؛ جلد: تيماج قهوه اى مجدول، تعداد صفحات: 2 برگ، چليپايى سطر، اندازه: 15* 22 سم [طبسى حائرى (مخطوط): 1- 368] 10167. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 15082 آغاز نسخه: بسمله الحمدلله حمدا يستحقه بعلو شانه؛ انجام نسخه: فليكن هذا القدر من كلامنا المختصر فى الاصول الكليه لصناعه الطب كافيا و لناخذ فى تصنيف كتابنا فى الادويه المفرده. اين نسخه مشتمل است بر جزء نظرى كتاب فقط.؛ خط: نستعليق، كاتب: حسينى دست غيب، ابوالقاسم بن محمد على، تا: چهارشنبه 27 ذى الحجه 1241 ق؛ عناوين بشنگرف. بعضى اوراق داراى حواشى؛ واقف: مكتبه الامام اميرالمؤمنين عليه السلام، تاريخ وقف: ارديبهشت 1365.؛ كاغذ: نخودى، جلد: تيماج دورويه، تعداد صفحات: 156 برگ،، اندازه: 7/ 19* 6/ 29 سم [آستان قدس- ف: 19- 404] 10168. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 6867 آغاز نسخه: بسمله حمدله و بعد فقد التمس منى الخ.؛ انجام نسخه: تمام شد كتاب مفردات قانون. خط: نستعليق ريز، بى كاتب، تا: شنبه ششم رجب 1245 ق؛ اين نسخه مشتمل بر كتاب اول و دوم و مصدر است به يك صفحه ترجمه فارسى وصيت افلاطون به ارسطو بخط شكسته خوش (مورخ 29 شوال 1312) و سه صفحه ترجمه احوال مصنف بزبان عربى كه شروع آن از اين قرار است: «بسمله فى بيان احوال مصنف هذا الكتاب» و خاتمه آن بقرار مذكور در ذيل: «در تكز كرد اين جهان بدرود». كاتب نامعلوم. ده ورق از ابتداى نسخه نونويس. عناوين بشنگرف.؛ واقف: ملكزاده كوثر (دره السلطنه)، تاريخ وقف: آبان 1326.؛ كاغذ: شكرى آهارى مهره، جلد: تيماج قهوه اى ساده، تعداد صفحات: 137 برگ، مختلف سطر، اندازه: 20* 29 سم [آستان قدس- ف: 19- 399] 10169. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 5050 كتاب سوم در جزئيات امراض و كتاب چهارم مى باشد.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: با تاريخ 1245 ق؛ نسخه قديم و بسيار نفيس، عناوين و جدول صفحه ها شنگرف، در حاشيه تصحيح شده است، بر حاشيه صفحه اول تملك محمود فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2859 بن احمد الطبيب بتاريخ 1245 و تملكها و مهرهاى ناخوان ديده مى شود، برگ آخر را شرف الدين حسن شفائى الحكيم الاشراقى اصفهانى تكميل كرده است، در صفحه آخر تملك ميرزا محمد رضى بن سيد حسين طباطبائى سمنانى حكيم باشى بتاريخ ذى الحجه 1279 در طهران نيز مشهود است.؛ جلد: دو رو تيماج قهوه اى رو ضربى، تعداد صفحات: 230 برگ، 41 سطر، اندازه: 5/ 30* 19 سم [مرعشى: ف: 13- 249] 10170. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 37300 آغاز نسخه: بسمله. الحمدالله حمدا يستحقه بعلو شأنه و سبوغ احسانه ... و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى و من؛ انجام نسخه: لئلا يحلل من الرطوبه الغريزيه ... سنه مائه بعد الالف من الهجره النبويه و الحمدالله اولا و آخرا نسخه حاضر شامل كتاب اول قانون است.؛ خط: نسخ، كاتب: نصرآبادى يزدى، ابوالقاسم بن محمد، تا: 1249 ق؛ عناوين به سرخى؛ واقف: رهبرى (اهدايى)، تاريخ وقف: مهر 1386؛ كاغذ: نخودى آهار مهره فرنگى، جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 167 برگ، 25 سطر، اندازه: 13* 26 سم [اهدائى رهبر: 9- 356] 10171. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 8967 آغاز نسخه: بسمله الحمدلله حمدا يستحقه بعلو شانه؛ انجام نسخه: هذا آْخر كتاب الزينه مشتمل بر كتاب اول است تا چهارم باضافه ده بيست سطرى از آغاز كتاب پنجم.؛ خط: نستعليق شكسته، كاتب: طبيب، على اكبر، تا: اواسط رجب 1252 ق؛ عناوين در حاشيه بشنگرف؛ واقف: على اصغر حكمت، تاريخ وقف: 1340؛ كاغذ: شكرى آهار مهره، جلد: تيماج مشكى ساده، تعداد صفحات: 525 برگ، 46 سطر، اندازه: 20* 30 سم [آستان قدس- ف: 19- 400] 10172. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 22884 تتضمن الكتابين الثالث و الرابع ناقصه الاول؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1262 ق، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ افتادگى از آغاز؛ تعداد صفحات: 518 صفحه، 19 سطر سطر، اندازه: 30* 5/ 18 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 250] 10173. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 8183 مجلد 4 ميرسد به پايان كتاب سوم قانون.؛ خط: نستعليق، كاتب: سيف افشنجى بخارى، عبدالرحمن بن ابوبكر، تا: ربيع الاول 1264 ق؛ عنوان شنگرف. در پايان فهرستى نونويس است و خود متن در انجام افتاده و مى پيوندد به مجلد چهارم.؛ كاغذ: سمرقندى و فرنگى، جلد: نو، تعداد صفحات: 99 برگ، 33 و 29 س 15/ 5* 22 سطر، قطع: رحلى كوچك پهن، اندازه: 21* 9 سم [دانشگاه تهران: ف: 17- 48] 10174. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 1/ 271 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم. الحمدلله و سلام على عباده اللذين اصطفى الله عما يشركون ...؛ انجام نسخه: و ما بالحديد بحبب ما قيل فى باب الجراحات و من منفجراته الجيده برر الكنان و درق الحمار و الخمر؟ تا مقاله اول از فن چهارم را دارد.؛ خط: تحريرى، كاتب: محمود بن محمد مؤمن طبيب، تا: ربيع الثاني 1264 ق، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ تعداد صفحات: 258 صفحه، «1- 258»، 17- 19 سطر 7* 9 سطر، اندازه: 5/ 14* 21 سم [نشريه: 3- 348] 10175. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 28380 آغاز نسخه: بسمله. الحمدالله حمدا يستحقه بعلو شأنه و سبوغ احسانه ... و بعد فقد التمس منى فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2860 بعض خلص اخوانى و من؛ انجام نسخه: لئلا يحلل من الرطوبه الغريزيه ... سنه مائه بعد الالف من الهجره النبويه و الحمدالله اولا و آخرا نسخه حاضر شامل كتاب اول است.؛ خط: نسخ، كاتب: محمد حسين بن حكيم محمد باقر، تا: محرم 1265 ق؛ در ترقيمه كاتب آسيب ديده اما با خط مغاير عبارت «حسب الامر حكيم كرامت به دست حكيم غلامحسين بتاريخ 15 ماه رجب المرجب به اتمام رسيد سنه 1286» نيز آمده كه احتمالا يادداشت تذهيب كارى باشد. عناوين و خطوط روى برخى عبارات به شنگرف، صفحع اول داراى يك كتيبه و سرلوح تاجى مذهب و مرصع، جداول اوراق به تحرير و زر و شنگرف و لاجورد و كمندكشى به تحرير؛ واقف: رهبرى (اهدايى)، تاريخ وقف: خرداد 1381؛ كاغذ: نخودى آهار مهره كشميرى، جلد: مقوا با روكش گالينگور عطف گوشه ميشن زرشكى، تعداد صفحات: 229 برگ، 17 سطر، اندازه: 17* 30 سم [اهدائى رهبر: 9- 356] 10176. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 28380 آغاز نسخه: بسمله، الحمدلله حمدا يستحقه بعلوشانه و شيوع احسانه و صلواته على نبيه محمد و آله و اصحابه اما بعد فقد التمس منى ...؛ انجام نسخه: نقص الخلط كله بل نترك منه شيئا يحلله حركه التسنجبه ... فخ الغريزيه خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1265 ق؛ كاغذ: نخودى، [رايانه آستان قدس: 4- 1033] 10177. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 1/ 6272 فن 18- 19 كتاب 3 و فن 1- 3 كتاب 4 از قانون.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1265 ق؛ كاغذ: فرنگى ضخيم شكرى، جلد: تيماجى قرمز روشن حاشيه منگنه شده، تعداد صفحات:، ص 2- 557، 20 سطر، قطع: وزيرى، اندازه: 17* 26 سم [نشريه: 19- 248] 10178. مشهد؛ امام هادى (كتابخانه عمومى)؛ شماره نسخه: 51 كتاب اول در كليات طب مى باشد.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: شب قدر هفدهم ماه رمضان 1268 ق؛ روى برگ اول چند تاريخ تولد 1268- 1284 ديده مى شود؛ جلد: تيماج قهوه اى بدون مقوا، تعداد صفحات: 67 برگ، 29 س سطر، اندازه: 30* 21 سم [امام هادى: ف:- 42] 10179. قم؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى؛ شماره نسخه: 436 آغاز نسخه: اقول ان الطب علم يعرف منه احوال بدن الانسان من جهه ما يصح و يزول عن الصحه لتحفظ الصحه؛ انجام نسخه: من كلامنا المختصر فى الاصول الكليه لصناعه الطب كافيا و لنأخذ فى تصنيف كتابنا فى الادويه المفرده قد تمت نسخه حاضر كتاب اول «كليات طب» را شامل است و از آغاز آن مقدمه مؤلف حذف شده است؛ خط: نسخ خوانا، بى كاتب، تا: 26 جمادى الاول 1269 ق، جا: تهران؛ در دارالخلافه تهران دولت خانه مقرب الخاقان على قلى خان خلف ارشد مغفور حسين جان سردار قزوينى، عناوين شنگرف؛؛ جلد: تيماج، قهوه اى، ضربى، مجدول گرهى، تعداد صفحات: 184 برگ، 20 س سطر، اندازه: 16* 26 سم [مركزمطالعات و تحقيقات قم: ف: 1- 365] 10180. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 25728 آغاز نسخه: بسمله. الحمدلله حمدا يستحقه بعلو شأنه و سبوغ احسانه؛ انجام نسخه: لئلا يتحلل من الرطوبه العزيزيه ... انه ولى الخيرات ايضا مشتمل است بر كتاب اول؛ خط: نسخ، كاتب: حسينى خراسانى، مهدى بن على نقى، تا: فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2861 1269 ق، جا: تهران؛ عناوين بسياهى و به قلم ثلث و بعضا به شنگرف. برخى از صفحات معلق به حواشى. مصدر به 26 ورق شرح مطالب مختلف قانون از اشخاص مختلف؛ واقف: جعفر زاهدى، تاريخ وقف: 1377 ه-. ش.؛ كاغذ: نخودى آهارى فرنگى، جلد: تيماج، تعداد صفحات: 200 برگ، 25 سطر، اندازه: 3/ 13* 5/ 21 سم [آستان قدس- ف: 19- 399] 10181. چالوس؛ مدرسه امام صادق چالوس؛ شماره نسخه: 2/ 541 آغاز نسخه: «كلام كلى فى الحميات، الحمى حراره غريبه تشتعل فى القلب و تنبعث منه بتوسط الروح و الدم فى الشرائين و العروق فى جميع البدن ...»؛ نسخه حاضر بخش حميات كتاب را در بردارد.؛ خط: نستعليق، كاتب: حسينى، احمد بن محمد امين، تا: 1270 ق؛ جلد: تيماج سياه مجدول، تعداد صفحات:، 18 سطر سطر، اندازه: 11* 18 سم [امام صادق چالوس- ف:- 282] 10182. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 5209 آغاز نسخه: بسمله حمد له و بعد فقد التمس منى الخ.؛ انجام نسخه: و لناخذ فى تصنيف كتابنا الخ. مشتمل بر كتاب اول است.؛ خط: نسخ، كاتب: سمنانى سرخه اى، اسماعيل، تا: 1271 ق، جا: تهران (مدرسه محسنيه)؛ جداول اوراق به لاجورد و شنگرف و صفحات داراى كمند. اندازه جدول 5/ 11* 18. عناوين بشنگرف. نسخه بجهت ميرزا على طبيب ملقب به حاذق فرزند ميرزا ناظم مشهور به حكيم باشى كتابت شده؛ واقف: رضا نائينى، تاريخ وقف: مرداد 1311.؛ كاغذ: الوان آهار مهره، جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 177 برگ، 15 سطر، اندازه: 20* 27 سم [آستان قدس- ف: 19- 398] 10183. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 2819 آغاز نسخه: نسخه: و بعد حمدالله و الثناء عليه و الصلوه على رسوله محمد و آله. فان هذه الكتب التى صنفناها فى الطب التى الاول منها هو فى الاحكام الكليه من الطب و الثانى منها هو هذا الكتاب المجموع فى الادويه المفرده؛ انجام نسخه: نسخه: روزومالى هو شراب يتخذ من عصاره الورد مع العسل نسخه حاضر مباحث كتاب دوم، در ادويه مفرده را دربردارد.؛ خط: نسخ، كاتب: كرجى، حسين بن احمد، تا: 1271 ق، جا: اصفهان؛ عناوين و سرفصلها بشنگرف، برگ اول و دو برگ پايانى نانوشته، اوراق كمى از نسخه حاشيه نويسى دارد، شماره پيشين: ع/ 519؛ كاغذ: فرنگى نخودى، جلد: تيماج سياه، مقوايى، اندرون با روكش كاغذى، 175* 280، تعداد صفحات: 101 برگ، 28 سطر، اندازه: 110* 200 سم [ملى ايران: ف: 13- 313] 10184. قم؛ گلپايگانى؛ شماره نسخه: 8191- 41/ 56 آغاز نسخه: بسمله، الحمدلله حمداْ يستحقه بعلو شأنه و سبوغ احسانه و صلواته على نبيه محمد و آله و أصحابه.؛ از اول تا آخر كتاب اول (از اول كتاب قانون تا «فصل 31 وصيه كالخاتمه فى انا باى المعالجات نتبدى ..»؛ خط: نسخ، كاتب: طباطبائى طبيب، محمد، تا: يكشنبه 27 رجب 1271 ق؛ تعداد صفحات: 166 برگ، 21 سطر، اندازه: 16* 25 سم [گلپايگانى- ف: 6- 3159] 10185. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 2/ 4555 فقط جزء اول است؛ خط: نسخ، كاتب: طبيب خراسانى، غلامحسين، تا: 1273 ق؛ [ملك- ف: 7- 419] 10186. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 5210 فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2862 آغاز نسخه: بسمله. كلام كلى فى الشباب الشيب؛ انجام نسخه: فاذا غسل بطل تمت قول الشيخ فى القانون خط: نستعليق، بى كاتب، تا: با تاريخ 1273 ق؛ اطلاعات نسخه با رجوع به رايانه آستان قدس تكميل شد.؛ واقف: على خان طبيب، تاريخ وقف: 1273 ق؛ كاغذ: نخودى، جلد: پارچه اى، تعداد صفحات: 6، سطر [الفبائى آستان قدس:- 440] 10187. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 27181 آغاز نسخه: بسمله، الحمدلله حمدا يستحقه لعلو شانه و مسبوغ احسانه ... فقد التمس من بعض الخواص؛ انجام نسخه: ترك منه شيئا تحلله الحركه ... تحليل من الرطوبه العزيزيه فليكن هذا القدر ... للا ديويه المفرده ... سنه 1278 خط: نستعليق تحريرى، بى كاتب، تا: 1278 ق؛ [رايانه آستان قدس: 1- 808] 10188. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 27353 تتضمن الكتاب الاول؛ خط: نسخ، كاتب: محمد كاظم الطباطبائى الاصفهانى، تا: 1279 ق؛ العناوين كتبت بخط الثلث و بالمداد الاحمر؛ تعداد صفحات: 342 صفحه، 22 سطر سطر، اندازه: 27* 17 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 250] 10189. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 6784 آغاز نسخه: «بسمله، الحمدلله حمدا يسحقه بعلو شانه و سبوغ احسانه و صلواته على محمد و اله اصحابه و بعد فقدا التمس ...»؛ انجام نسخه: «فليكن هذا القدر من كلامنا المختصر فى الاصول الكليه لصناعه الطب كافياً و لياخذ فى تصنيف ...» در حاشيه تصحيح شده است، حاشيه هاى اندكى در رابطه با متن دارد. نسخه حاضر حاوى كتاب اول اين اثر مى باشد كه در چهار فن تدوين شده است.؛ كاتب: فراهانى، محمد اسماعيل بن محمد امين، تا: 1280 ق؛ سرفصلها با مركب قرمز .. در برگ 209 يك مهر بيضوى با عبارت «عبده الراجى محمد اسمعيل»؛ كاغذ: فرنگى نخودى، جلد: ساغرى مشكى، مقوائى، مجدول، ميان جداول بوته هاى ريسه اى، ضربى، اندرون جلد روكش كاغذى گل بهى، تعداد صفحات: 211 برگ، 18 سطر 100* 175 سطر، اندازه: 155* 235 سم [رايانه ملى:- 416] 10190. ساوه؛ كتابخانه هاشمى نژاد؛ شماره نسخه: 4 آغاز نسخه: الحمد لله حمدا يستحقه بعلو شأنه و سبوغ احسانه و صلاته على نبيه و آله ... و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى؛ انجام نسخه: هذا القدر من كلامنا المختصر فى الاصول الكليه لصناعه الطب كافياً دلنا خذ فى تصنيف فى الادويه المفرده. تمت الكتاب بعون الملك الوهاب. خط: نستعليق، بى كاتب، تا: 1281 ق؛ عناوين شنگرف، با حاشيه هايى از قطب، جواهر اللغه، آملى و 12، بين سطور توضيحاتى به عربى، با نسخه بدل، داراى 12 صفحه فهرست، حدود 20 برگ پايانى نسخه آثار موش خورگى دارد.؛ كاغذ: نخودى، جلد: تيماج قهوه اى ضربى، تعداد صفحات: 316 برگ، 15 سطر، اندازه: 17* 28 سم [اوراق عتيق: 2- 470] 10191. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4292 تنها همان «الاصول الكليه» است؛ خط: نسخ، كاتب: نورى، هادى، تا: 24 رمضان 1282 ق، جا: تهران؛؛ كاغذ: كاغذ فرنگى آهار مهره، جلد: ميشن قهوه اى، تعداد صفحات: 122 برگ، 17 سطر، اندازه: 5/ 18* 9/ 22 سم [ملك- ف: 1- 411] 10192. فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2863 تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 27 آغاز نسخه: هذا كتاب قانون. بسم الله الرحمن الرحيم و به نستعين الحمدلله حمدا يستحقه بعلو شانه و سبوغ احسانه و صلواته على نبيه محمد و آله و اصحابه و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى ...؛ انجام نسخه: تم الكتاب الخامس من كتاب القانون فى الطب تاليف الشيخ الرئيس ابى على بن على بن سينا رحمه الله حسب الخواهش عاليجناب مقدس القاب ... ميرزا محمد حسن الحكيم باشى الشهير بفسائى زهر فضله العالى بيد الاقل الكتاب محمد حسن الاصطهباناتى مسوده گرديد، بتاريخ يوم الاربعا سيم شهر ذيقعده الحرام عيد سعيد نوروز فيروز هذه السنه پارس ئيل فرخنده تحول مطابق سنه 1182 يلوح الخط فى القرطاس دهرا و كاتبه الرميم فى التراب. اللهم اغفر لبانيه و لقاريه و لمستمعه و لكاتبه و لجميع المومنين و المومنات (پنج كتاب كامل)؛ خط: نسخ، كاتب: اصطهباناتى، محمد حسن، تا: روز چهار شنبه 3 ذيقعده، نوروز بارس ئيل 1282 ق؛ براى ميرزا محمد حسن حكيم باشى فسائى از روى نسخه نوشته در 1 و 7 شعبان 669. مشخصات: تا صفحه (232) شماره سطرها (26) و از آن به بعد تا پاپان كتاب (34) است. تاريخ كتاب در صفحات (360 و 880) (1282) مى باشد و در صفحه (976) پايان كتاب (1182) ثبت شده كه اشتباه كاتب است و همان (1282) صحيح است. در صفحات (230) پايان كتاب اول تاريخ كتابت: «فى غره شعبان المعظم سنه تسع و ستين و ستمائه من الهجره النبويه» و در صفحه (241) پايان مقاله اول از كتاب ثانى تاريخ كتابت: فى ليله الجمعه السابع من شعبان الاعظم سنه تسع و ستين و ستمائه» آمده است و ظاهرا اين تاريخ نبايد تاريخ كتابت باشد بلكه تاريخ كتابى است كه از روى آن استنساخ شده است.؛ تعداد صفحات: 976 صفحه، 26- 34 سطر 9/ 5* 13 سطر، اندازه: 21* 31 سم [نشريه: 3- 380] 10193. قم؛ مؤسسه امام صادق؛ شماره نسخه: 116 خط: نستعليق خوب، كاتب: حسينى، محمد نصير بن محمد جعفر، تا: شنبه ماه محرم 1283 ق؛ عناوين شنگرف به رنگ آبى است؛ جلد: مقوايى عطف تيماج قرمز، تعداد صفحات: 129 برگ، 11 سطر، اندازه: 20* 14 سم [مؤسسه امام صادق: ف:- 88] 10194. نجف اشرف؛ مكتبه الامام اميرالمؤمنين العامه؛ شماره نسخه: 638 من اول الكتاب و ينتهى الى آخر الكليات؛ بى كاتب، تا: 1283 ق؛ عليها تصحيحات و تعاليق؛ تعداد صفحات: 193 صفحه، سطر، اندازه: 6/ 13* 4/ 21 سم [مكتبه امير المؤمنين: 3- 76] 10195. نجف اشرف؛ مكتبه الامام اميرالمؤمنين العامه؛ شماره نسخه: 10 بى كاتب، تا: 1283 ق؛ [معجم المخطوطات النجفيه:- 636] 10196. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 26296 آغاز نسخه: بسمله. الفن الاول من الكتاب الاول فى حد الطب موضوعاته؛ انجام نسخه: فى تصنيف كتابنا فى الادويه ... سنه 1285 خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1285 ق؛، قطع: وزيرى بزرگ [رايانه آستان قدس: 1- 809] 10197. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 24769 بى كاتب، تا: 1286 ق؛ خريدارى از سيد مرتضى على حسينى در تاريخ 86/ 2/ 18؛ [رايانه ملى:- 2850] 10198. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 698 تشريح الاعضاء المفرده و المركبه از فصل فى فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2864 سبب المنى تا هيئه الشرب و الصفاقين؛ خط: نسخ، كاتب: طباطبايى، هاشم بن محمد على، تا: روز دوشنبه ذيقعده 1287 ق؛ عنوان شنگرف، با يادداشت 19 رجب 1290 و مهر محمد على بن محمد رفيع الطباطبائى. (16617)؛ كاغذ: سفيد، جلد: تيماج قرمز ضربى و مقوايى، تعداد صفحات: 82 برگ، 14- 11 سطر، 7* 13 سطر، اندازه: 16* 21 سم [سنا: ف: 2- 33] 10199. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 16520 تتضمن الكتاب الرابع؛ خط: نسخ خوب، بى كاتب، تا: 1289 ق؛ تعداد صفحات: 328 صفحه، 14 سطر سطر، اندازه: 5/ 21* 14 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 250] 10200. مشهد؛ گوهرشاد؛ شماره نسخه: 1/ 1928 آغاز نسخه: بسمله، المقاله الاولى من الفن الاول من الكتاب الرابع من كتب القانون كلام كلى فى الحميّات اليوميه الحمّى حراره غريبه يشتمل فى القلب و تنبت منه بتوسط الروح و الدم فى الشرائين و العروق فى جميع البدن.؛ انجام نسخه: و انما يكون بحرانه فى الاكثر الامر الى حادى عشر مع حدّته لانّ ابتداء معظمه يكون فى الاكثر بعد الثالث. نسخه حاضر از مقاله اول از فن اول از كتاب الرابع تا پايان المقاله الثانيه فى اوقات البحران است.؛ خط: نستعليق، كاتب: تنكابنى، صالح بن محمد تقى، تا: 1291 ق؛ عناوين به قلم سياه جلى.؛ واقف: غياثى، تاريخ وقف: 1337؛ كاغذ: نخودى فرنگى آهار مهره، جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات:، 16 سطر، قطع: خشتى، اندازه: 2/ 21* 8/ 15 سم [جامع گوهرشاد: ف: 5- 313] 10201. كاشان؛ رضوى؛ شماره نسخه: 58 خط: نستعليق، كاتب: شيروانى، حسينعلى بن محمد رضا، تا: 23 محرم 1296 ق؛ عنوان و نشان شنگرف، ربعى (345)؛ [نشريه: 7- 37] 10202. سمنان؛ عمومى سمنان (كتابخانه)؛ شماره نسخه: 1/ 24 آغاز نسخه: بسمله المقاله الاولى من الفن الاول من الكتاب الرابع من القانون كلام كلى فى الحميات الحمى حراره غريبه تشتعل فى القلب وثنبت منه بتوسط الروح والدم فى الشرائين والعروق؛ انجام نسخه: فى بيان نسبه ايام الهجران الى اكثر الامراض قد علمت ان الامراض .. معظمه فى الاكثر بعد الثالث والرابع ثم يبحرن فى اسبوع تم القول فى البحراتات بحمدالله تعالى وقوته خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 13؛ عناوين ونشانى ها شنگرف، در حاشيه تصحيح شده است، درآخر نسخه تملك حافظ الصحه در 1300 با مهر بيضوى «لا اله الا الله الحليم الكريم 1276» مصطفى حافظى در 1341/ 10/ 20 شمسى اين نسخه را به كتابخانه عمومى سمنان اهدا كرده ا ست.؛ جلد: گالينگور قهوه اى، 1 پ- 120 پ، تعداد صفحات: 120 برگ، 19 سطر، اندازه: 5/ 11* 5/ 21 سم [عمومى سمنان: ف:-] 10203. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 1/ 3048 كتاب چهارم؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 13؛ نستعليق در متن و ريز درهامش، عنوان و نشان شنگرف،؛ كاغذ: فرنگى، جلد: تيماج قهوه اى ضربى مقوايى، تعداد صفحات:، 21 س 9* 15 سطر، اندازه: 5/ 15* 5/ 21 سم [دانشگاه تهران: ف: 10- 1992] 10204. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6210 اين نسخه كتاب 1- 3 قانون است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 13؛ بر شش برگ اضافى آغاز نسخه تاريخ قتل ناصر الدين شاه قاجار و در گذشت ميرزا ابوالحسن جلوه و حاج ملاعلى كنى و آقا محمد رضا قمشه اى (فقيه و فيلسوفان فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2865 عصر ناصرى) يادداشت شده. عنوانها با قلم نسخ و درشت تر از متن است. 129 برگ شماره ثبت قديم: 50549 جديد: 8995؛ كاغذ: فرنگى آبى و نخودى رنگ، جلد: فرنگى آبى و نخودى رنگ، تعداد صفحات: 258 صفحه، 20 سطر سطر، قطع: رحلى، اندازه: 5/ 21* 5/ 34 سم [شورا: ف: 19- 195] 10205. تهران؛ مهدوى، اصغر (دكتر)؛ شماره نسخه: 779 مفردات و مركبات ادويه است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 13؛ كاغذ: ترمه، جلد: ساغرى، [نشريه: 2- 163] 10206. تهران؛ سپهسالار (شهيد مطهرى)؛ شماره نسخه: 806 بخش تشريحات است «التعليم الخامس فصل و خمس جمل»؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 13؛ عنوان شنگرف، 42 برگ نوشته و 38 برگ سفيد است.؛ كاغذ: فرنگى، جلد: تيماج سرخ يك لا، تعداد صفحات: 80 برگ، 21 سطر 10/ 5* 18/ 5 سطر، اندازه: 5/ 22* 36 سم [سپهسالار: ف: 5- 395] 10207. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 10259 آغاز نسخه: بسمله حمدله و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى الخ.؛ انجام نسخه: هو شراب يتخذ من عصاره الورد مع العسل. خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 13؛ كتاب اول مصدر به پنج ورق ترجمه احوال مصنف است. كاتب نامعلوم. داراى يك سرلوح مذهب مرصع با شرفه. جداول اوراق به طلا و شنگرف و لاجورد و كمند به سرخى. عناوين فصول به سرخى و بقلم ثلث و جاى بعضى از آنها بياض، اندازه جدول 10* 5/ 17. و اتمام آن در سنه 1291 در كارخانه آقائى آقا سيد محمد، بيرون گل و برگ و بلبل با كتيبه بقلم ثلث در حاشيه (دو بيت از حافظ: بلبل بشاخ سر و به گلبانگ پهلوى .... و بيت بعد از آن) درون يك شاخه گل زنبق. خريدارى آستان قدس در مرداد ماه 1349.؛ كاغذ: نباتى آهارى، جلد: روغنى دورو، تعداد صفحات: 240 برگ، 19 سطر، اندازه: 18* 26 سم [آستان قدس- ف: 19- 401] 10208. اراك؛ دهگان، ابراهيم؛ شماره نسخه: 110 آغاز نسخه: الفصل الأول و هو فى ماهيه العضو و أقسامه فيقول الاعضاء متولده.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: احتمالًاقرن 13؛ عناوين شنگرف، بيش از 40 بيت از اشعار شاعران متقدم با خط زيبا بر صدر صفحه هاى آغاز نوشته شده. / المتشابه و الاجزاء/ جنگ تعبير خواب/ از كتاب هاى مرحوم ابراهيم دهگان.؛ كاغذ: شكرى، جلد: مقواى سبز رنگ، تعداد صفحات: 34 برگ، 14 س سطر، قطع: نيم رقعى، اندازه: 11* 17 سم [دهگان، ابراهيم- ف: 1- 124] 10209. لس آنجلس؛ كتابخانه دانشگاه لس آنجلس؛ شماره نسخه: 64 م از فصد تا تغذيه الطفل.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 13، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ آغاز و انجام افتاده.؛ [نشريه: 11- 131] 10210. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 28481 آغاز نسخه: آغاز كتاب چهارم: بسمله، الكتاب الرابع من القانون فى الامراض التى اذ اوقعت لا تختص بعضو آغاز كتاب اول [برگ 155]: (مانند نسخه 36505)؛ انجام نسخه: [برگ 242]: من القسم الانسى المذكورو يتفرقان فى الاجزاء السقليه فهذه هى عدد الاورده تمت نسخه حاضر به ترتيب شامل دو فن اول از كتاب فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2866 چهارم قانون و كتاب اول (تا فصل اول از جمله از تعليم ششم) مى باشد.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 13؛ واقف: رهبرى (اهدايى)، تاريخ وقف: خرداد 1381؛ كاغذ: حنايى صنعتى، جلد: گالينگور فولادى تيره با عطف و گوشه ميشن، تعداد صفحات: 242 برگ، 15 سطر، اندازه: 15* 5/ 22 سم [اهدائى رهبر: 9- 359] 10211. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 28913 آغاز نسخه: بسمله، الحمدالله حمدا يستحقه بعلو شانه و سبوغ احسانه و صلواته على نبيه محمد و آله و اصحابه و بعد فقد التمس ...؛ انجام نسخه: فينقذف الى فوق و لذلك تحمر اللبول فيه لان المرار يتوجه الى الكليه ... خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 13، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ ناقص الاخر، دارد مربوط به نسخه اصلى است،؛ [رايانه آستان قدس: 1- 808] 10212. اصفهان؛ دانشگاه اصفهان؛ شماره نسخه: 711 آغاز نسخه: افتاده: و المرض و قد تبين فى العلوم الحقيقيه ان العلم بالشيء انما تحصل من جهه العلم بالاسباب و مباديه؛ انجام نسخه: افتاده: فيقطع الرعاف اعضاء النفس يمنع نفث الدم النفض ينفع لقروح امعاء حقنه به ... نسخه حاضر مشتمل بر كتاب اول و دوم و از آغاز و انجام افتادگى دارد.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 13، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ عناوين به شنگرف، تصحيح شده و برخى از صفحات داراى حواشى مختصر، در برگ پايانى چند يادداشت متفرقه به سال 1224 آمده است. (11757)؛ كاغذ: الوان، جلد: تيماج مشكى بدون مقوا، تعداد صفحات: 212 برگ، 27 س سطر، اندازه: 5/ 12* 21 سم [دانشگاه اصفهان: ف: 2- 545] 10213. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 31529 آغاز نسخه: بسمله. الحمدالله حمدا يستحقه بعلو شأنه و سبوغ احسانه ... و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى و من؛ انجام نسخه: لئلا يحلل من الرطوبه الغريزيه ... سنه مائه بعد الالف من الهجره النبويه و الحمدالله اولا و آخرا نسخه حاضر شامل كتاب چهارم است.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 13؛ عناوين نانويس، برخى عناوين به سرخى، معلق به حواشى؛ واقف: رهبرى (اهدايى)، تاريخ وقف: بهمن 1383؛ كاغذ: فستقى صنعتى، جلد: ميشن زرد، تعداد صفحات: 179 برگ، 25 سطر، اندازه: 21* 36 سم [اهدائى رهبر: 9- 360] 10214. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 2777 آغاز نسخه: الحمدلله حمدا يستحقه بعلو شأنه ... فقد التمس منى بعض خلص اخوانى ...؛ انجام نسخه: نسخه افتاده: و ربما لم يؤخر وليكن قصدنا و لم نستوف قطع السبب كله كما انا نسخه حاضر مباحث كتاب الاول در بيان امور كلى علم طب را دربردارد؛ و پايان آن يكى دو برگ افتادگى دارد.؛ خط: نسخ و نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 13، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ عناوين و سرفصلها بشنگرف، ترميم و وصالى لبه ها و آب افتادگى و موريانه خوردگى در حواشى برخى اوراق، 2 برگ پايانى نانوشته، نسخه در حواشى تصحيح شده و در اوراق كمى حاشيه نويسى دارد. شماره پيشين 276- 3273، ع/ 477؛ كاغذ: اصفهانى نخودى و هندى، جلد: تيماج حنائى، ضربى، ترنج و سر ترنج با گل و بوته، جداول حاشيه اى با گلهاى ريسه اى، مقوائى، 140* 190، تعداد صفحات: 279 برگ، 14 سطر، اندازه: 90* 140 سم [ملى ايران: ف: 13- 256] 10215. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 10254 فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2867 كتاب اول در كليات طبى است.؛ خط: نسخ، كاتب: خوئى، محمد حسين بن محمد رحيم، تا: قرن 13؛ عناوين شنگرف، قبل و بعد از كتاب چند صفحه داراى اشعار و نسخه هاى پزشكى و وقفنامه كتاب توسط كاتب بتاريخ 26 رمضان 1240 با مهر بيضوى وى «عبده محمد حسين بن رحيم» ديده مى شود؛ واقف: كاتب، تاريخ وقف: 26 رمضان 1240؛ جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 201 برگ، 21 سطر، اندازه: 5/ 26* 15 سم [مرعشى: ف: 26- 213] 10216. يزد؛ وزيرى؛ شماره نسخه: 1755 اين نسخه كتاب اول از كتب قانون است،؛ خط: نسخ نازيبا، بى كاتب، تا: قرن 13؛ شماره عمومى 10896؛ كاغذ: فرنگى، جلد: مقوايى با تيماج ماشى، تعداد صفحات: 422 صفحه، 15 س 12* 16 سطر، اندازه: 17* 22 سم [وزيرى يزد: ف: 3- 1045] 10217. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 1/ 253 آغاز نسخه: الحميات تابعه و الاورام اصولا و اكثر ما يكون عفونيه اذا كانت الحميات اصولا و الاورام تابعه ...؛ انجام نسخه: فى العصب انكسار العصب صعب و علاجه عسر از كتاب چهارم فن يكم تا فن پنجم آن؛ خط: تحريرى، كاتب: عزيز الدين صدرالدين محمد، تا: قرن 13؛ تعداد صفحات: 132 صفحه، «1- 132»، 23- 29 سطر 8* 9 سطر، اندازه: 5/ 15* 21 سم [نشريه: 3- 339] 10218. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 2/ 2725 آغاز نسخه: كتاب: الحمدلله حمد الشاكرين و صلواته على محمد ... و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى ... ان اصنف فى الطب كتابا آغاز نسخه: الحمدلله و السلام على عباده المومنين و اذ قد وفينا وعدنا من تصنيف كتبنا فى الطب ... الفن الاول- كلام كلى فى الحميات، يشتمل هذا الفن على مقالتين: المقاله الاولى منه فى حمى يوم، فصل فى ماهيه حمى ...؛ انجام نسخه: نسخه: و اما ما انتثر من الشعر من الحاجب و نحوه فيعالج بعلاج داء الثعلب و ساير ما نذكره فى كتاب الزينه نسخه حاضر بخشى از مباحث كتاب الرابع- مباحث 3 فن از فنون 7 گانه آن- را دربردارد.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 13؛ شماره پيشين: 74- 3071، ع/ 425؛ كاغذ: فرنگى نخودى، جلد: تيماج حنايى، ضربى، ترنج و سرترنج با گل و بوته، مقوايى، اندرون با روكش كاغذى، 150* 260، تعداد صفحات: 149 برگ، 9- 158، 17 و 21 سطر، اندازه: 85* 170 سم [ملى ايران: ف: 13- 189] 10219. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 11461 تتضمن الكتاب الرابع؛ خط: نسخ، كاتب: حسين بن عرف حسين، تا: 1303 ق؛ عليها حواش و شروح فى اخرها فهرس كتبه؛ تعداد صفحات: 264 صفحه، 14 سطر سطر، اندازه: 33* 5/ 21 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 251] 10220. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 35463 آغاز نسخه: الفصل الاول من التعبيم الاول من الفن الاول من الكتاب الاول فى حد الطب اقول ان الطب؛ انجام نسخه: و يقلل الفصد فى الحميات التى يصبحها تشنج و ان كانت الحاجه نسخه فاقد مقدمه و ناقص الاخر و موجودى آن تا اوايل فصل 20 از فن چهارم از كتاب اول است.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 14، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ عناوين بعضا نانويس؛ واقف: رهبرى (اهدايى)، تاريخ وقف: ارديبهشت 1386؛ كاغذ: حنايى صنعتى، جلد: ميشن فرنگى، تعداد صفحات: 99 برگ، 23 سطر، اندازه: 19* 31 سم [اهدائى رهبر: 9- 357] 10221. فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2868 مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 15694 آغاز نسخه: بسمله الكتاب الرابع من القانون؛ انجام نسخه: تم القول فى الحميات و البحرانات بعون الله و التوفيق خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ؛ [رايانه آستان قدس: 1- 806] 10222. اكسفورد؛ كتابخانه كالج وادهان؛ شماره نسخه: 1 بى كاتب، بى تاريخ؛ [نشريه: 11- 773] 10223. بغداد؛ مجمع العلمى العراقى؛ شماره نسخه:/ 30 طب آغاز نسخه: الفن الاول من الثالث كتاب من القانون فى امراض الرأس، و هو خمس مقالات: الاولى فى كليات امراض الرأس و الدماغ، و منفعه الرأس و اجزائه بسم الله الرحمن الرحيم قال الفاضل جالينوس: ان الغرض فى خلقه الرأس هو الدماغ ....؛ انجام نسخه: ... و اما ان كان الورم خارج الاذن فهو قليل الخطر، و يعالج بدقيق الشعير و الضماد المتخذ من دقيق الباقلى جيد جدا و هو الباقلى القسم الاول؛ خط: شكسته، بى كاتب، بى تاريخ؛ فى اول هذا القسم فهرس مفصل (1- 48 ص) بأسماه ابواب الكتاب، مع ذلك صفحات كل باب. المتن/ 49- 200 ص جاء فى (ورقه العنوان) بخط معتاد، ما يأتى: «قانون ابن سينا» بسم الله الرحمن الرحيم. يجوز بيع هذا الكتاب و شرائه لانه يكون بملكيته لمن هو فى يده، و احتمال كونه وقفا لايمنع من بيعه الا ان يثبت الوقف بحجه شرعيه اما بينه عادله او شياع بينه، للعلم او اعتراف صاحب اليد، و حيث لم يكن شيء من ذلك موجودا، فلا مانع من البيع و الشراء حرره الا حقر محمد تقى ابن المرحوم الشيخ ... المتن بخط (شكسته) و الفهارس بخط معتاد.؛ تعداد صفحات: 199 صفحه، 1- 200، سطر [مجمع العلمى: 3- 91] 10224. بغداد؛ مجمع العلمى العراقى؛ شماره نسخه:/ 31 طب آغاز نسخه: تتمه ما ورد فى اخير القسم الاول: و البابونج و البنفسج و دقيق الشعير و الخطمى و اكليل الملك، يدق و ينخل .... الفن الرابع عشر فى الكبد و احوالها، و فيه اربع مقالات: ...؛ انجام نسخه: المقاله الاولى: فى كليات احوال الكبد. لنذكر هاهنا تشريح الكبد: ان الكبد هو العضو الذى يتمم تكوين الدم .. يتوسط شعب الباب المسماه ماساريقا فى تقعيره ... القسم الثانى؛ خط: شكسته، بى كاتب، بى تاريخ؛ المتن بخط (شكسته): و عنوانات (المقالات) بخط الاجازه.؛ تعداد صفحات: 199 صفحه، 201- 400، سطر [مجمع العلمى: 3- 93] 10225. بغداد؛ مجمع العلمى العراقى؛ شماره نسخه:/ 32 طب آغاز نسخه: تتمه ما ورد فى آخير القسم الثانى: دما و يوجهه الى البدن بتوسط العرق الاجوف ...؛ انجام نسخه: الكلام على: علاجات حصاه المثانه و الورم الصلب فى المثانه ... قرص مجرب .. حب الصنوبر ثلاثه و نصف، بزر الكرفس ... بزر الجرجر، حب المحلب مقشر القسم الثالث؛ خط: شكسته، بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 199 صفحه، 401- 600، سطر [مجمع العلمى: 3- 93] 10226. بغداد؛ مجمع العلمى العراقى؛ شماره نسخه:/ 33 طب آغاز نسخه: تتمه ما ورد فى اخير القسم الثالث: من كل واحد در همين و نصف بزر الحماض، لوز مقشر من كل واحد ثلاثه ....؛ انجام نسخه: فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2869 الكلام على: المقاله الاولى فى البحران ... علامه الانتقال الى مرض آخر: اذا رأيت المرض القسم الرابع؛ خط: شكسته، بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 199 صفحه، 601- 800، سطر [مجمع العلمى: 3- 94] 10227. بغداد؛ مجمع العلمى العراقى؛ شماره نسخه:/ 34 طب آغاز نسخه: تتمه ما ورد فى اخير القسم الرابع: الحاد تعود عند الانحطاط، فاعلم ان وجهه الى المرض المزمن يلى ذلك الكلام على:؛ انجام نسخه: الكلام على: موت الدم تحت الظفر عن رضه وقعت ثم: قد تم الكتاب .. القسم الخامس؛ خط: شكسته، بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 172 صفحه، 801- 973، سطر [مجمع العلمى: 3- 94] 10228. بغداد؛ مجمع العلمى العراقى؛ شماره نسخه:/ 35 طب آغاز نسخه: البسمله ... لقد فرغنا فى الكتب الاربعه عند ذكر حل العلم النظرى و العملى الحافظ للصحه و العملى المعيد للصحه، و جاز لنا ان نختم كتاب القانون بالكتاب الخامس المصنف فى الادويه المركبه، ليكون كالكرانباذين للكتاب ...؛ انجام نسخه: تمت الاقرابذين من كتاب القانون، ولله الحمد و المنه، و ذلك فى يوم الاحد 25 شهر رمضان المبارك سنه 1047 هجريه النبويه المصطفويه بى كاتب، بى تاريخ؛ يلى ذلك: (آخر النسخه) قد بلغت مقابله مع النسخه التى كتبت فى ثالث ربيع الاول من سنه اربعين و خمسمائه. و قابلها مع النسخه التى كانت بخط الشيخ الرئيس نور مضجعه. و لما كانت النسخه المذكوره مندرسه، و لم نقدر على قراءه كل لفظ منها، فبلغت قدر الامكاان من اصلها و حاشيتها، فى شهر ذى الحجه الحرام سنه سبع و ستين و الف. الفقير الى الله الغنى الجواد الحسيب بن محمد بن التنكابنى محمد موسى الحسينى الطبيب. عفى .. يلى ذلك بقلم حديث رديء: ذكر و صفات طبيه متنوعه فى صفحتين اثنتين. الاقسام السته: مصوره بالسپرستات عن نسخه خطيه فى خزانه كتب كليه بغداد؛ تعداد صفحات: 1083 صفحه، 20 سطر [مجمع العلمى: 3- 95] 10229. موصل؛ مكتبه الاوقاف العامه (موصل)؛ شماره نسخه: 3/ 18 آغاز نسخه: الفن الثالث فى تشريح العين و احوالها؛ قعطه.؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 136 برگ،، اندازه: 27* 18 سم [الاوقاف العامه- موصل: 3- 81] 10230. لس آنجلس؛ كتابخانه دانشگاه لس آنجلس؛ شماره نسخه: 69 م داراى تعرف اوقات المرض الكليه و حميات.؛ خط: نسخ معرب، بى كاتب، تا: سده 6 و 7، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ آغاز و انجام افتاده، بغلى كوچك؛، قطع: بغلى [نشريه: 11- 131] 10231. مشهد؛ شيخ على حيدر (مكتبه)؛ شماره نسخه: 365 آغاز نسخه: قال الشيخ رحمه الله تعالى: لقد فرغنا من الكتب الأربعه عن ذكر جل العلم النظرى و العملى.؛ انجام نسخه: موجود: فليس ذلك حكماً قولًا جرماً اذ راتب الطبيب مستبداً برأيه غير عامل ... هذه النسخه تحوى الكتاب الخامس فى الأدويه المركبه، و هى ناقصه الآخر؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ العناوين بالحمره فى الهوامش. فى الأوراق ترميم. فى فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2870 مختلف الصفحات صوره خاتم مربع.؛ جلد: چرم مشكى، تعداد صفحات: 228 برگ، 25 سطر، اندازه: 25* 18 سم [مؤيد: 1- 306] 10232. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 1/ 5176 آغاز نسخه: بسمله، حمد له ... و بعد فقد التمس منى بعض خلص اخوانى و من يلزمنى اسعافه ....؛ انجام نسخه: الوسواس اوقيه و نصف. تم كتاب القرا بادين من كتاب القانون و الحمد لله اولا و آخرا و ظاهرا وباطنا و صلى الله على سيدنا محمد و آله اجمعين بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 423 برگ، 2 پ- 425 پ، سطر [شورا: ف: 15- 314] 10233. لس آنجلس؛ كتابخانه دانشگاه لس آنجلس؛ شماره نسخه: 40 م مقاله 1 فن 1 كتاب 4؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: سده 12 و 13؛ [نشريه: 11- 131] 10234. چالوس؛ مدرسه امام صادق چالوس؛ شماره نسخه: 3/ 541 آغاز نسخه: «بسمله الفن الثانى فى تقدمه المعرفه و احكام البحران، نحن نذكر فى هذا الفن الحوال البحران و ايامه و علاماته و علامات النضج و ما يختص بكل واحد واحد ...»؛ رساله حاضر شامل فن ثانى در معرفه احكام البحران، نحن نذكر فى هذا الفن احوال البحران و ايامه و علامائه و علامات النضج و ما يختص بكل واحد واحد ...»؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ جلد: تيماج سياه مجدول، تعداد صفحات:، 18 سطر سطر، اندازه: 11* 18 سم [امام صادق چالوس- ف:- 282] 10235. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 6929 آغاز نسخه: بسمله، الحمد لله رب العالمين؛ انجام نسخه: لم يسعها عرض من رجوعها خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ؛ اطلاعات نسخه با رجوع به رايانه آستان قدس تكميل شد.؛ واقف: ملكزاده كوثر (دره السلطنه)، تاريخ وقف: آبان 1326؛ كاغذ: نباتى، جلد: ساغرى، تعداد صفحات: 295، 29 سطر [الفبائى آستان قدس:- 440] 10236. چالوس؛ مدرسه امام صادق چالوس؛ شماره نسخه: 31 آغاز نسخه: «... و لكنه يكفى فى البول قوياً جداً ى رقانياً اذا لم يكن هناك ضعف من قوى الكبد الدافعه و قد ظن بعضهم ان الذى ... من الكبد فان البول يكون فيه على لونه ...»؛ انجام نسخه: «... العلامات اما علاقه ان ... فقد قيل اشيا لايحق صحتها و لايقضى فيها شيئاً مثل ما قالوا انه يجب ان يجرب المنيان فايهما طفى فى الماء ...» خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ از ابتدا و انتها افتادگى دارد.؛ جلد: مقوا، تعداد صفحات: 112 برگ، 17 سطر سطر، اندازه: 16* 22 سم [امام صادق چالوس- ف:- 123] 10237. يزد؛ وزيرى؛ شماره نسخه: 1/ 4352 آغاز نسخه: بسم الله، الحمدلله حمدا يستحقه بعلو شانه و سبوع.؛ انجام نسخه: الى احسن الاعمال انه هو المسدود و الحمد لله رب العالمين. خط: نستعليق تحريرى، بى كاتب، بى تاريخ؛ شماره عمومى: 127568؛ تعداد صفحات: 234 برگ،، اندازه: 14* 24 سم [نشريه: 13- 390] 10238. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 5547 كتاب اول است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ نسخه قديم و نفيس، عناوين و نشانيها شنگرف، روى برگ اول چند تملك و مهرهاى ناخوان و بريده شده ديده مى شود؛ جلد: مقوائى عطف تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 89 برگ، 25 سطر، اندازه: 5/ 26* 20 سم [مرعشى: ف: 14- 309] 10239. مشهد؛ دانشكده ادبيات مشهد؛ شماره فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2871 نسخه: 19 فياض خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ عنوان شنگرف؛ با مهر «صادق بن صالح»؛ جلد: تيماج آلبالوئى، تعداد صفحات:، 21 سطرى 14/ 5* 5 س سطر، قطع: پستى [ادبيات مشهد: ف:- 130] 10240. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 2/ 13596 آغاز نسخه: بسمله الفصل الثانى منها قول كلى فى تدبير المسافر قد ينقطع عن؛ انجام نسخه: و قد نقع فيه حاشا و يجب ان يمسح انفه بالا سفيناج داخل المنخر تمت فصلى است از كتاب قانون ابن سينا پيرامون «تدبير المسافر»؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ عناوين و نشانى ها شنگرف، [ثبت 86567]؛ جلد: تيماج سرخ، تعداد صفحات: 6 برگ، 90 ر- 96 پ، 17 سطر سطر، اندازه: 5/ 10* 16 سم [شورا: ف: 37- 111] 10241. اصفهان؛ دانشگاه اصفهان؛ شماره نسخه: 4/ 291 بندهايى از قانون ابن سينا تتبع القانون فى ما يتوقف عليه صناعه الطب و يحتاج اليه الطبيب من انواع العلوم و الرسوم.؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ [نشريه: 11- 937] 10242. مشهد؛ دانشكده الهيات مشهد؛ شماره نسخه: 18661 ج 1، از آغاز تا فصل پنجم از مقاله دوم فى الامراض المركبه.؛ خط: نسخ كهن، بى كاتب، بى تاريخ؛ عنوان شنگرف، آغاز و انجام آن ناقص است، مصحح و معلق بحواشى منقول از شرح قرشى و كنزاللغه، كاغذ صيقلى؛ جلد: تيماج عنابى، تعداد صفحات:، 21 سطر 7* 10 س سطر، اندازه: 12* 5/ 16 سم [الهيات مشهد: ف: 2- 38] 10243. كاظمين؛ مكتبه الامام الصادق؛ شماره نسخه: 166 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم، الكتاب الثالث فى الامراض الجزئيه الواقعه باعضاء الانسان عضو عضو، من الرأس الى القدم ظاهرها و باطنها- المقاله الاولى من الكتاب فى امراض الرأس و الدماغ. فصل: فى منفعه الردس و اجزائه قال جالينوس: ان الغرض فى خلقه الرأس ليس هو الدماغ ..؛ انجام نسخه: ... او ضمدها بعد الاعاده و الرد بالقوابض القويه و مسحوقه مجموعه ببعض العصارات القابضه، تمت المقاله الثانيه بحمد الله و حسن توقيقه و يتلوه الثالثه فى مجلد آخر ... خط: نسخ خوب، بى كاتب، بى تاريخ؛ توضيح: نام كتاب و مؤلف از آغاز معلوم گرديد. العناوين بالمداد الاحمر، و الكتابه بالاسود، فى بدايته صفحه بفهرس الموضوعات، عليه تملك باسم محمد باقر السيد حيدر الحسنى.؛ تعداد صفحات: 330 برگ، 18 سطر، اندازه: 16* 24 سم [الذخائر: 6- 7- 337] 10244. موصل؛ مدرسه الاحمديه (ضمن مكتبه الاوقاف العامه)؛ شماره نسخه: 12/ 20 يبدأ بالكتاب الثالث؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 265 برگ،، اندازه: 30* 18 سم [الاوقاف العامه- موصل: 5- 210] 10245. اسلام آباد؛ خزانه مفتى؛ شماره نسخه: 509 و القطعه مشتمله على المقاله الرابعه من الكتاب؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ و بآخره عبارات اخرى من الأطباء؛ تعداد صفحات: 79 برگ، 23 سطر سطر، اندازه: 24* 14 سم [خزانه مفتى: 5- 163] 10246. يزد؛ وزيرى؛ شماره نسخه: 3142 خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ عنوان و نشانه ها به شنگرف، شماره عمومى 20965؛ واقف: حافظ الصحى (اهدايى)، تاريخ وقف:؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: مقوايى با تيماج ترياكى، تعداد صفحات: 309 برگ، 19 س 6* 12/ 5 سطر، اندازه: فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2872 13* 20 سم [وزيرى يزد: ف: 5- 1548] 10247. يزد؛ وزيرى؛ شماره نسخه: 2993 آغاز نسخه: بسمله، رب تمم بخير، الحمد لله حمدا يستحقه بعلو شانه.؛ انجام نسخه: موجود: اذ ليس ذلك مما يزيد فى الحاجه. خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ شماره عمومى 19368؛ كاغذ: ترمه، جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 168 برگ، 21 س 9/ 5* 15 سطر، اندازه: 15* 20 سم [وزيرى يزد: ف: 4- 1498] 10248. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 2980 آغاز نسخه: بسمله و حمدله، .. الفصل الاول منن التعليم الاول من الفن الاول من الكتاب الاول.؛ انجام نسخه: تم الفن الاول من الكتاب الاول من كتاب القانون فى الطب. نسخه حاضر مشتمل بر بخش كليات كتاب قانون.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ؛ [بى تا]، سرفصلها با مركب قرمز، بالاى پاره اى از عبارات با مركب مشكى خط كشيده شده، نسخه در حاشيه تصحيح شده، كاغذ فرسوده و شيرازه درهم ريخته است. شماره پيشين: 1118- 1758/ ض 66؛ كاغذ: هندى نخودى، جلد: تيماج حنايى، مقوايى ترنج و دو سر ترنج، مجدول، 200* 300، تعداد صفحات: 84 برگ، 15 س، 100* 200 سطر [ملى ايران: ف: 14- 93] 10249. قم؛ مدرسه فيضيه؛ شماره نسخه: 575 خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 178 برگ، 19 س سطر، اندازه: 17* 25 سم [مدرسه فيضيه- ف: 1- 202] 10250. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 1578 آغاز نسخه: الحمدلله حمدا يستحقه بعلو شأنه و سبوغ احسانه ..؛ انجام نسخه: فى تصنيف كتابنا فى الادويه المفرده .. الى .. الاول من القانون فى الطب. خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ نسخه ايست قديم و ناتمام كه صفحاتش مندرس و وصالى شده است. داراى سرلوحه زيبا و نقاشى با لاجورد و آب طلا. شماره دفتر 12912؛ كاغذ: نازك فرنگى، تعداد صفحات: 205 صفحه، 20 سطر، قطع: وزيرى، اندازه: 16* 25 سم [شورا: ف: 4- 285] 10251. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 518 خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ شماره (111)؛ تعداد صفحات: 255 برگ، 17 سطر، قطع: خشتى، اندازه: 22* 18 سم [شورا: ف: 2- 304] 10252. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 3284 آغاز نسخه: افتاده: اما انفجار من دنبله و اما سدد انفتحت و اما تأكل و قروح متعفنه و اما احتراق من الدم.؛ از فن چهاردهم كتاب سوم شروع شده و تا پايان كتاب پنجم را دارد.؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ نسخه قديم و نفيس (نام كاتب و تاريخ كتابت بجهت فرسودگى برگ آخر كتاب را خوانده نميشود)، عناوين مشكى درشت، در صفحه آخر تملك محمد جعفر بن محمد باقر الشريف؛ جلد: تيماج قرمز ضربى عطف تيماج مشكى، تعداد صفحات: 212 برگ، 30 سطر، اندازه: 5/ 33* 27 سم [مرعشى: ف: 9- 68] 10253. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 1806 آغاز نسخه: افتاده: و أما الانف فمنافعه ظاهره و هى ثلاث احداها انه يعين بالتجويف الذى يشتمل عليه فى الاستنشاق؛ انجام نسخه: افتاده: و ربما كان بعض الاعضاء غير مبان باستعمال المحتد عليه فانه لايودى الى غائله عظيمه ... نسخه حاضر مشتمل بر بخش سوم و چهارم كتاب است؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ، فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2873 جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ نسخه قديم و بسيار نفيس، عناوين مشكى درشت، در حاشيه تصحيح شده و حاشيه نويسى دارد بخطى جز خط اصل و متأخر.؛ جلد: مقوايى عطف تيماج مشكى، تعداد صفحات: 245 برگ، 17 سطر، اندازه: 20* 16 سم [مرعشى: ف: 5- 191] 10254. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 1355 آغاز نسخه: الحمدلله رب العالمين .. الفن الاول من الكتاب الثالث من القانون فى أمراض الرأس .. فصل فى منفعه الرأس.؛ انجام نسخه: افتاده: و اما الاسهال فربما أخر و اقتصر على القيء القوى لئلا يجذب الاسهال ... نسخه حاضر مشتمل بر كتاب سوم و چهارم مى باشد.؛ خط: نسخ نازيبا، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ نسخه قديم و نفيس، عناوين نشانى شنگرف يا مشكى دارد، اوراق وصالى شده است، روى برگ اول تملك على اكبر ديده ميشود.؛ جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 261 برگ، 27 سطر، اندازه: 30* 21 سم [مرعشى: ف: 4- 131] 10255. قم؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى؛ شماره نسخه: 372 آغاز نسخه: نسخه: سكان الاقليم الرابع و الشبان اعدل و الصبيان يساوونهم فى الحراره لكنهم ارطب فلذلك حرارتهم الين و حراره الشبان احد؛ انجام نسخه: نسخه: و الكرب يشتد و الظاهر يبرد و الجدرى و الحصبه يخضر او يسود فالهلاك قريب و اكثر ما يعرض الجدرى و الحصبه فى الربيع و البلاد نسخه حاضر بخش دوم (ادويه مفرده) قانون را شامل است و از آغاز و انجام افتادگى دارد؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ عناوين در حاشيه به شنگرف، نشانى ها شنگرف و مشكى؛ با حواشى، در حاشيه تصحيح شده؛ فاقد جلد؛ تعداد صفحات: 91 برگ، 18 س سطر، اندازه: 14* 20 سم [مركزمطالعات و تحقيقات قم: ف: 1- 321] 10256. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 10989 تتضمن الكتاب الاول ناقص الاول و الكتابين الثانى و الثالث ناقص الاخر؛ كاتب: كمال بن محمد بن احمد بن نورى الزهدى، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ كتبها كما جاء فى نهايه الكتاب الثانى بن كمال بن محمد بن احمد بن نورى الزهدى. افتادگى از آغاز و انجام؛ تعداد صفحات: 608 صفحه، 27 سطر سطر، اندازه: 31* 18 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 249] 10257. قم؛ گلپايگانى؛ شماره نسخه: 3/ 6536- 86/ 33 آغاز نسخه: بسمله الفن الاول فى حدالطب وموضوعاته من الامور الطبيعيه الفصل الاول من التعليم الاول من الفن الاول فى الكتاب الاول من كتب قانون الطب فى حد الطب اقول ان الطب علم يعرف منه احوال بدن؛ انجام نسخه: الجمله الخامسه من التعليم الخامسه فى صفه الاورده وهى خمسه فصول اما العروق الساكنه ... ومنفعه ايصال الغذاء من الكبدالى الاعضاء ويسمى الاجوف از انجام ناتمام؛ خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ نشانى ها شنگرف؛ جلد: تيماج مشكى، ضربى، با ترنج وسرترنج، مجدول گرهى، تعداد صفحات: 71 برگ، 18 سطر، اندازه: 15* 21 سم [گلپايگانى- ف: 6- 3160] 10258. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 3477 آغاز نسخه: (الحمدلله رب العالمين و صلواته على انبيائه و رسله اجمعين خصوصا على محمد و فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2874 آله الطيبين الطاهرين ...)؛ تقع هذه النسخه فى ثلاثه مجلدات المجلد الاول يتضمن الكتابين الاول و الثانى و المجلد الثانى يتضمن الكتاب الثالث و المجلد الثالث يتضمن الكتابين الرابع و الخامس؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ كتبت هذه النسخه بقلم خطاط واحد و بخط النسخ الجيد بالمداد الاسود اما العناوين و رؤوس الموضوعات فكتبت بالالوان الاحمر و الاخضر و الاسود ترقى للقرن الحادى عشر الهجرى القرن السابع عشر الميلادى؛ تعداد صفحات: 1694 صفحه، 434+ 686+ 574، 29 سطر سطر، اندازه: 31* 19 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 245] 10259. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 3478 آغاز نسخه: (الحمدلله رب العالمين و صلواته على انبيائه و رسله اجمعين خصوصا على محمد و آله الطيبين الطاهرين ...)؛ تقع هذه النسخه فى ثلاثه مجلدات المجلد الاول يتضمن الكتابين الاول و الثانى و المجلد الثانى يتضمن الكتاب الثالث و المجلد الثالث يتضمن الكتابين الرابع و الخامس؛ خط: نسخ خوب، بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 1964 صفحه، 29 سطر سطر، اندازه: 31* 19 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 246] 10260. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 3479 آغاز نسخه: (الحمدلله رب العالمين و صلواته على انبيائه و رسله اجمعين خصوصا على محمد و آله الطيبين الطاهرين ...) تقع هذه النسخه فى ثلاثه مجلدات المجلد الاول يتضمن الكتابين الاول و الثانى و المجلد الثانى يتضمن الكتاب الثالث و المجلد الثالث يتضمن الكتابين الرابع و الخامس؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ تقع هذه النسخه فى ثلاثه مجلدات المجلد الاول يتضمن الكتابين الاول و الثانى و المجلد الثانى يتضمن الكتاب الثالث و المجلد الثالث يتضمن الكتابين الرابع و الخامس؛ تعداد صفحات: 1694 صفحه، 29 سطر سطر، اندازه: 31* 19 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 245] 10261. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 301 تتضمن الكتاب الثانى ناقص الاول و الكتب الثالث و الرابع و الخامس؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ تعداد صفحات: 1106 صفحه، 19 سطر سطر، اندازه: 25* 17 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 247] 10262. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 945 تتضمن الكتب الثانى و الثالث و الرابع؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ ترقى للقرن الحادى عشر الهجرى القرن السابع عشر الميلادى عليها حواش و شروح فى اولها و آخرها فوائد و منقولات طبيه؛ تعداد صفحات: 520 صفحه، 27 سطر سطر، اندازه: 37* 22 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 248] 10263. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 2950- 4 تتضمن الكتاب الاول؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ ترقى للقرن الحادى عشر الهجرى القرن السابع عشر الميلادى؛ تعداد صفحات: 543 صفحه، 17 سطر سطر، اندازه: 23* 5/ 12 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 248] 10264. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 5723 تتضمن الكتاب الاول؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ الصفحه الاخيره منها متلفه كتبت سنه 1110 ه- 1698 م؛ تعداد صفحات: 214 صفحه، 23 سطر سطر، اندازه: 25* 19 سم [الطب و الصيدليه و ..:- فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2875 248] 10265. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 11642 تتضمن الكتاب الاول؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ ترقى للقرن الثانى عشر الهجرى الثامن عشر الميلادى فى اخرها فهرس عليها حواش و شروح؛ تعداد صفحات: 317 صفحه، 17 سطر سطر، اندازه: 5/ 23* 5/ 15 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 249] 10266. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 1412 تتضمن الكتاب الثالث؛ بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ ترقى للقرن الثانى عشر الهجرى القرن الثامن عشر الميلادى تملك مؤرخ سنه 1250 ه- 1834 م ناقصه قليلا من الاول و الاخر.؛ تعداد صفحات: 1134 صفحه، 17 سطر سطر، اندازه: 21* 15 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 249] 10267. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 11458 تتضمن الكتاب الاول ناقص الاول و الكتابين الثانى و الثالث ناقص الاخر؛ كاتب: كمال بن محمد بن احمد بن نورى الزهدى، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ كتها كما جاء فى نهايه الكتاب الثانى بن كمال بن محمد بن احمد بن نورى الزهدى؛ تعداد صفحات: 608 صفحه، 27 سطر سطر، اندازه: 31* 18 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 249] 10268. قم؛ گلپايگانى؛ شماره نسخه: 3/ 1719- 29/ 10 آغاز نسخه: الفن الثانى فى تقدمه المعرفه واحكام البحران وهو مقالتان نحن نذكر فى هذا الفن احوال البحران وايامه وعلاماته وعلامه النضج ومايختص بكل واحد واحد من الامرين ... المقاله الاولى فى البحران ومذاهب الاستدلال عليه ... فنقول ان البحران معناه الفضل فى الخطاب وتأويله تغيير يكون؛ انجام نسخه: فصل فى بيان نسبه ايام البحران الى اكثر الامراض قد علمت ان الامراض الحاره ... والاكثر بعد الثالث والرابع ثمّ بتحرن فى اسبوع تمّ القول فى الحميات وايام البحران بحول منه الفن الثانى من المقاله الثانيه من الكتاب الرابع (احكام البحران)؛ خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ؛ عناوين شنگرف، درحاشيه تصحيح دارد؛ جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 14 برگ، 28 سطر، اندازه: 5/ 20* 5/ 29 سم [گلپايگانى- ف: 6- 3160] 10269. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 1447 آغاز نسخه: (احمدك و انت اهل لان تحمد و اشكرك على نعمك التى فى كل نفس تتجدد ... و بعد فقد آن ان نشر فى مقاصد كتاب القانون ...)؛ و هذه النسخه تتضمن الكتاب الاول و الثانى و تنتهى بالفن الثانى عشر من الكتاب الثالث.؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ و هى نسخه خزائنيه نفيسه مزوقه الاول بزخارف هندسيه و نباتيه كتبت عناوينها بخط الثلث و بالالوان الاسود و الاحمر و الاخضر و سطور الصفحتان الاولى و الثانيه مؤطره بمداد ذهبى و كافه صفحات هذه النسخه مؤطره كتبها محمد السلمونى للامير لطفى بن عبدالله افندى روزنامه جى بمصر سنه 1148 ه- 1735 م و قد ورد تأريخ النسخ فى آخر الكتاب الثانى. و تكمل هذه النسخه النسخه التى تليها (شماره 1448)؛ تعداد صفحات: 782 صفحه، 35 سطر سطر، اندازه: 5/ 31* 21 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 244] 10270. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 16763 تتضمن الكتاب الخامس؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ جيده الخط ترقى للقرن السادس الهجرى القرن فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2876 الثانى عشر الميلادى و هى اقدم نسخه فى مكتبه المتحف العراقى من القانون؛ تعداد صفحات: 266 صفحه، 19 سطر سطر، اندازه: 5/ 21* 5/ 16 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 246] 10271. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 3734 تتضمن الكتاب الثالث ناقص؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ جيد الخط و اغلب نصوص الكتابه غير منقوطه ترقى للقرن السابع الهجرى القرن الثالث عشر الميلادى. كتبت عناوين الكتاب بمداد احمر. عليها مقابله؛ تعداد صفحات: 394 صفحه، 20 سطر سطر، اندازه: 24* 5/ 16 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 247] 10272. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 29236 تتضمن الكتابين الرابع و الخامس؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ جيده الخط كتبت بالمدادين الاسود و الاحمر ترقى للقرن العاشر الهجرى القرن السادس عشر الميلادى؛ تعداد صفحات: 604 صفحه، 33 سطر سطر، اندازه: 5/ 37* 27 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 247] 10273. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 11502 تتضمن الكتاب الثالث؛ بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ ناقص قليلا من الاول ترقى للقرن الثالث عشر الهجرى التاسع عشر الميلادى.؛ تعداد صفحات: 708 صفحه، 20 سطر سطر، اندازه: 21* 15 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 251] 10274. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 11450 تتضمن الكتاب الرابع ترقى لقرن الثالث عشر الهجرى التاسع عشر الميلادى عليها تملك مؤرخ سنه 1291 ه- 1874 م؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 186 صفحه، 17 سطر سطر، اندازه: 24* 5/ 16 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 251] 10275. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 26514 تتضمن الكتاب الاول؛ خط: نسخ خوب، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ ناقصه قليلا من الاول و الاخر كتبت بخط النسخ الجيد ترقى للقرن الثالث عشر الهجرى القرن التاسع عشر الميلادى؛ تعداد صفحات: 226 صفحه، 21 سطر سطر، اندازه: 5/ 20* 5/ 10 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 251] 10276. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 5095- ف نسخه اصل: دانشگاه لس آنجلسa 82 .؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ [فيلمهاى دانشگاه تهران- ف: 3- 132] 10277. باكو؛ فرهنگستان علوم؛ شماره نسخه: 136 خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ در پايان آمده است «فرغ من تحريره منتصف شهر شعبان ... بمدينه السلام سنه سبع و ثلثين و خمس مائه» كتاب دوم است، با تاريخ تولد 16 ج 2/ 773 و شوال 770 و 2 صفر 768، با مهر «عبده احمد».؛ [نشريه: 9- 254] 10278. كمبريچ؛ چند موزه؛ شماره نسخه: بدون شماره بى كاتب، بى تاريخ؛ عبرى از ناتان هامعايتا از سده 15 به خط عبرى ربانى (ص 8 فهرست)؛ [نشريه: 9- 427] 10279. كمبريچ؛ چند موزه؛ شماره نسخه: بدون شماره بى كاتب، بى تاريخ؛ به عبرى به خط مردخاى باراليا در 1463.؛ [نشريه: 9- 427] 10280. تهران؛ دائره المعارف بزرگ اسلامى؛ شماره نسخه: 1540- عكسى آغاز نسخه: نمايه: حمدله. حمد الشاكرين و صلواته على محمد و آله اجمعين و بعد، فقد التمس و منى بعض خلص اخوانى و من يلزمنى اسعافه. فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2877 متن: الفصل الاول من التعليم الاول من الفن الاول من الكتاب الاول من كتاب القانون فى حد الطب. اقول ان الطب علم يتعرف منه.؛ انجام نسخه: و ربما احتج الى قطعها. مجلد يكم؛ خط: نسخ خوش، بى كاتب، بى تاريخ؛ بى نام نويسنده و بى تاريخ. با چهار سرلوح ارزشمند و هشت صفحه آغازين كناره ها گل و بوته: يك سرلوح و دو صفحه آرايش در آغاز زنمايه كتاب، كى سرلوح و دو صفحه آرايش در آغاز متن. همچنين است دو صفحه آغاز كتاب سوم (ص 540- 542) و آغاز فن دهم (ص 822- 823). جدولبندى 4 راه، نشان مهر دايره اى درشت تاج دار كه در بيشتر نسخه هاى وفى كرمان ديده ميشود.) ص 241) و نشان مهر بيضى: ه نيز در بيشتر نسخه هاى وقفى كرمان ديده مى شود. (ص 875)، يادداشت هاى تصحيح و نيز ياداشتهاى تعيين موضوع متن در كناره ها. شمث 251745؛ تعداد صفحات: 891 صفحه، 25 س 11/ 5* 20/ 5 سطر، اندازه: 21* 30 سم [عكسى دائره المعارف: 1- 298] 10281. تهران؛ دائره المعارف بزرگ اسلامى؛ شماره نسخه: 1541- عكسى آغاز نسخه: آغاز 1: من الكتاب الثالث المقاله الخامسه من الفن الحادى عشر. بسمله. الفن الحادى عشر فى احوال القلب (ص 892). آغاز 2: الكتاب الرابع من القانون. المقاله الاولى منه كلام فى الحميات. المبحث الاولى الحمى.؛ انجام نسخه: و ربما احتج الى قطعها. مجلد دوم؛ خط: نسخ خوش، بى كاتب، بى تاريخ؛ بى نام نويسنده و بى تاريخ. در پايان به خامه نويسنده آمده است «خانخانان مد ظله» كه بايستى براى او نوشته شده باشد. حراره غريبه (ص 1374). با يادداشتها و افزوده هايى در كناره ها به عربى و فارسى، جدولبندى و شمار و اندازه سطرها و ديگر نشانيها مانند ش 1540. شمث 251746؛ [عكسى دائره المعارف: 1- 298] 10282. تهران؛ نوربخش (خانقاه نعمت اللهى)؛ شماره نسخه: 408 آغاز نسخه: الحمدلله حمداً يستحقه بعلو شأنه ...؛ انجام نسخه: پايان موجود: و يخرج ما فيه ... لا يصبه غشى. نسخه اى است كهن و داراى كتاب اول و دوم و پنجم ميباشد.؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ پايان آن افتاده و چند صفحه نونويس شده است.؛ كاغذ: ايرانى، جلد: تيماج سرخ، مقوايى.، تعداد صفحات: 710 صفحه، 27 سطر سطر، اندازه: 5/ 18* 24 سم [نوربخش: ف: 2- 117] 10283. تهران؛ نوربخش (خانقاه نعمت اللهى)؛ شماره نسخه: 409 آغاز نسخه: رب يسر ... المقاله الاول منه فى كليات احكام امراض الرأس ...؛ انجام نسخه: پايان: و باخره مرهم با سليقون تم. فن اول از كتاب سوم تا مقاله چهارم از فن هفتم در تزيينات؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ در كنار صفحه ها از محمد متطب طالقانى حاشيه هايى نوشته شده است. مهر محمد صادق درنسخه ديده مى شود. عنوان و نشان شنگرف.؛ كاغذ: ايرانى، جلد: تيماج زرد، مقوايى.، تعداد صفحات: 998 صفحه، 27 سطر سطر، اندازه: 18* 5/ 25 سم [نوربخش: ف: 2- 117] 10284. قم؛ مسجد اعظم قم؛ شماره نسخه: 1593 آغاز نسخه: الفصل الرابع والعشرون فى تشريح عضل القضيب. العضل المحرك للذكر زوجان، زوج ممتد عضلتاه عن جانبى الذكر ...؛ انجام نسخه: ولابأس بالبطيخ الصلب العنب خاصه فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2878 وينفهم الماشيه والقرعيه والانصاجنه ازفصل 24 كتاب سوم تا فن چهارم از كتاب سوم را كه درباره كيد واحوال آن است در بردارد؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ عناوين وخطوط شنگرف؛ جلد: تيماج قهوه اى، عطف تيماج زرشكى، ترنج، تعداد صفحات: 399 برگ، 31 سطر، اندازه: 20* 30 سم [مسجد اعظم- ف: 4- 1505] 10285. قم؛ مسجد اعظم قم؛ شماره نسخه: 3522 آغاز نسخه: مدحرج يتخذ منه ضماد بالعسل فى علاج قروح نواحى الصدر وعلاج السل اما القرحه اذا كانت فى قصبه الريه فان الدواء بسرع اليها؛ انجام نسخه: ثم يمرمنه ايضاً الى تحت النقره وليوضع رباط آخر على الجبهه وخلف الرأس ليشدجميع اللف الذى لف ويجعل عليه جبيره خفيفه فان انفصل الحيان جميعا من طرفهما فليمد بكلتى اليدين وليلا كتاب سوم وچهارم؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ عناوين شنگرف؛ جلد: مقوا، عطف پارچه، تعداد صفحات: 550 برگ، مختلف سطر، اندازه: 18* 28 سم [مسجد اعظم- ف: 4- 1505] 10286. موصل؛ خزانه الدكتور داود جلبى (ضمن مكتبه الاوقاف العامه)؛ شماره نسخه: 20/ 6 آغاز نسخه: (بسم الله الرحمن الرحيم و به نستعين و نتوكل عليه ...)؛ ورقه قديم يتضمن هذا الجزء الأول و الكتاب الثانى من القانون مع قسم من الكتاب الخامس.؛ بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ نقص من آخره.؛ تعداد صفحات: 124 برگ،، اندازه: 32* 20 سم [الاوقاف العامه- موصل: 6- 172] 10287. صنعا؛ دار المخطوطات و المكتبه الغربيه بالجامع الكبير؛ شماره نسخه: 2738 الأقراباذين (تركيب الأدويه). الكتاب الخامس؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 55 برگ، 426- 480، سطر [مخطوطات اليمنيه: 2- 1324] 10288. صنعا؛ دار المخطوطات و المكتبه الغربيه بالجامع الكبير؛ شماره نسخه: 2750 بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 61 برگ، 172- 232، سطر [مخطوطات اليمنيه: 2- 1324] 10289. صنعا؛ دار المخطوطات و المكتبه الغربيه بالجامع الكبير؛ شماره نسخه: 2738 الأمراض الجزئيه التى لم تختص بعضو الكتاب الرابع؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 89 برگ، 337- 425، سطر [مخطوطات اليمنيه: 2- 1324] 10290. صنعا؛ دار المخطوطات و المكتبه الغربيه بالجامع الكبير؛ شماره نسخه: 2750 بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 172 برگ، 1- 172، سطر [مخطوطات اليمنيه: 2- 1324] 10291. صنعا؛ دار المخطوطات و المكتبه الغربيه بالجامع الكبير؛ شماره نسخه: 2738 الأمراض الجزئيه من الرأس إلى القدم الكتاب الثالث؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 173 برگ، 164- 336، سطر [مخطوطات اليمنيه: 2- 1324] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2816).

شروح و حواشى: شرح موجز القانون/ شرح الموجز فى الطب (-) [3 عنوان] حاشيه القانون (-) التدبير المشروب (-) شرح القانون (منتخب) (-) شرح القانون فى الطب (-) [2 عنوان] الامالى العراقيه فى شرح الفصول الايلاقيه (-) شرح موجز القانون/ شرح الموجز فى الطب (-) شرح القانون (-) [18 عنوان] شرح موجز القانون/ شرح الموجز فى الطب (-) [10 عنوان] مزاج الادويه و درجاتها و خاصياتها (-) كليات قانون ابن سينا (-) القانون فى الطب (ترجمه) (-) شرح موجز القانون/ شرح نفيسى/ شرح الموجز (-) موجز القانون (منظوم) (-) القانون (مختصر)/ مختصر كليات القانون (-) قانون (ترجمه) (-) قانون (ترجمه) (-) شرح مختصر القانون/ شرح الفصول الايلاقيه (-) التوضيح فى شرح التلويح (-) القانون (ترجمه) (-) شرح موجز القانون/ شرح الموجز فى الطب (-) شرح القانون شمس الدين آملى، محمد بن محمود (- 753) شرح مختصر القانون/ شرح الفصول/ شرح الطب الايلاقى شمس الدين آملى، محمد بن محمود (- 753) المغنى فى شرح الموجز/ شرح موجز القانون/ شرح سديدى كازرونى، محمد بن مسعود (- 758) تكمله الموجز كازرونى، محمد بن مسعود (- 758) توضيحات القانون/ شرح القانون كازرونى، محمد بن مسعود (- 758) شرح مفردات القانون كازرونى، محمد بن مسعود (- 758) لغز القانون شيخ بهائى، محمد بن حسين (953- 1030) شرح موجز القانون/ شرح نفيسى/ شرح الموجز نفيس كرمانى، نفيس بن عوض (- 842) موجز القانون/ الموجز فى الطب/ الموجز ابن نفيس، على بن ابى الحزم (607- 687) شرح القانون/ الموجز فى شرح القانون ابن نفيس، على بن ابى الحزم (607- 687) تشريح الاعضاء المفرده ابن نفيس، على بن ابى الحزم (607- 687) تعليق بر قانون سيوطى، عبدالرحمن بن ابى بكر (849- 911) شرح القانون/ التحفه السعديه قطب الدين شيرازى، محمود بن مسعود (634- 710) تحفه سعديه/ شرح كليات القانون قطب الدين شيرازى، محمود بن مسعود (634- 710) منتخب التحفه السعديه عماد الدين شيرازى، محمود بن مسعود (- 984) شرح القانون فخر رازى، محمد بن عمر (544- 606) شرح لغز القانون رازى، محمد سليم (- 11) شرح القانون ابن قف، امين الدوله بن يعقوب (630- 685) حل الموجز/ حل موجز القانون آقسرائى، محمد بن محمد (- 771) حاشيه القانون دشتكى شيرازى، منصور بن صدرالدين محمد (- 948) اعدليه امزجه سكان خط الاستواء (رساله فى) دشتكى شيرازى، منصور بن صدرالدين محمد (- 948) شرح القانون فى الطب گيلانى، صدرالدين على بن محمد (- 1018) شرح القانون گيلانى، صدرالدين على بن محمد (- 1018) موجز القانون (ترجمه)/ ترجمه الموجز شاه ارزانى، محمد اكبر بن محمد (- 1134) حاشيه شرح النفيسى فى الطب شيرازى، عبدالنبى بن محمد مفيد (- 1192) الموسيقى/ النسبه الموسيقيه خجندى، محمد بن عبداللطيف (- 552) شرح القانون خجندى، محمد بن عبداللطيف (- 552) ماهيه الشراب و آدابه خجندى، محمد بن عبداللطيف (- 552) التلويح الى اسرار التنقيح/ التلويح الى اسرار التشريح خجندى، محمد بن عبداللطيف (- 552) تنقيح المكنون من مباحث القانون خجندى، محمد بن عبداللطيف (- 552) الفحم (رساله فى) خجندى، محمد بن عبداللطيف (- 552) كشف التلويح الى اسرار التنقيح طبيب، محمد بن جلال (- 11) شرح لغز قانون شيخ بهائى ملك الاطباء، محمد تقى (- 1285) شرح الجوامع/ شرح الفصول تنكابنى، احمد بن محمد حسين (- 13) التصريح فى شرح التلويح مصرى، لطف الله بن سعدالدين (- 931) تعليقه على شرح القانون عبداللطيف بغدادى، عبداللطيف بن يوسف (557- 629) حاشيه القانون عصار، محمد بن محمود (1264- 1356) شرح لغز القانون (ترجمه) زنجانى، ابراهيم بن ابوالفتح (- 1351) التصحيح و التوضيح شجاعى، ضياء بن بهاء (- 8) شرح موجز القانون/ شرح الموجز فى الطب فضل الله، ابوعبدالله بن ابى نصر (- 8) الاسباب و العلامات/ المعالجات الايلاقيه/ الطب الايلاقى/ مختصر القانون ايلاقى، محمد بن يوسف (- 536) شرح موجز القانون/ شرح الموجز فى الطب ايجى، شهاب الدين بن محمد (-) شرح القانون/ شرح كليات القانون قطب مصرى، ابراهيم بن على (- 618) هدايه الطالبين ضياء الاطباء، حيدر على بن محمد على بيگ (- 14) موجز القانون (ترجمه)/ ترجمه سهيليه/ رساله سهيليه طبيب، قطب محمد (- 970) ايضاح الموجز/ ترجمه موجز القانون طبيب، محمد تقى بن محمد كاظم (-) شرح موجز القانون/ شرح الموجز فى الطب طبيب كرمانى، محمد محسن بن محمد حسين (- 13) الرد على القانون/ رساله در نقض كتاب قانون فريد غيلانى، عمر بن على (- 582) شرح الموجز شيروانى، محمد بن محمود (- 912) القانون (مختصر) كشى، شمس الدين (- 694) الادويه المركبه گنابادى، خليل الله بن حسن بيك (- 12) حديقه الطب/ ترجمه الموجز آقا كوچك، عباس بن محمد كاظم (- 13) حديقه الطب سپاهانى، عبدالجواد بن ابوالقاسم (- 13) تحقيق معنى نبض كازرونى، محمد (-) شرح موجز القانون/ شرح الموجز فى الطب فضل بن ابى نصر (- 9) غايه الفهوم فى تدبير المهموم و المسموم طبيب دهلوى، اسحاق بن اسماعيل (- 12) حاشيه التحفه السعديه طبيب شيرازى، حسن على (-) شرح القانون ابن زين العرب، على بن عبيدالله (- 758) مقتدى الشروح/ شرح موجز القانون/ شرح روشن ضمير تابع بن محمد (11-) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2814). بر اين كتاب كه به دفعات در ممالك عالم بطبع رسيده و در اعصار مختلف به السنه فارسى و لاتينى و عبرى و روسى و اوزبكى و انگليسى و فرانسوى و آلمانى نقل و ترجمه شده است شروح و حواشى و تفاسير فوق العاده كثيرى نوشته اند (اكثر اين شروح بزبان عربى است) و علاوه بر آن عده اى نيز آن را تلخيص نموده اند كه بعلت ضيق مجال از ذكر نام شارحان و مترجمان در اين موضع بكلى صرف نظر نموده، قارئين محترم را بجهت مزيد اطلاع على العجاله به مآخذ مذكور در ذيل ارجاع مى دهيم: كشف الظنون (باب القاف) و مقدمه بر تاريخ علم 2: 276- 277 (قسمت انگليسى)، و كتابE .Wickersheimer موسوم به: un liste dressee au xv siecle des coentateurs du 1 er livere du Canon dAveciee, Leyde 0391. و كتاب آلدوميلى ] La science arabe et son role dans Levolution scientifique mondiale, pp. 201- 501 [ كه اكثر ترجمه هاى لاتينى و سنوات چاپ آنها را ذكر نموده و در يك موضع از آن كامل ترين طبع آن را كه در سنه 1591 و 1608 در دو جزو در اروپا بعمل آمده نشان داده است. علاوه بر اينها همچنين مراجعه شود به فهرست مصنفات ابن سينا ازG .C .Anawati تحت اين عنوان: Essai de bibliographie aviceniee, Cairo, 0591 كه از حيث بدست دادن اطلاعات در خصوص نسخ خطى تأليفات ابن سينا و كتابهائى كه از او به طبع رسيده بسيار مغتنم است. يادآورى مى شود كه شروح بسيارى بر اين كتاب نوشته اند از جمله شرح علاءالدين على فرزند أبوحزم قرشى شافعى (م 687 ق)، وى همچنين اين كتاب را مختصر نموده و الموجز ناميده، كتاب قانون و شرح آن توسط شيخ داود انطاكى (م 1006 ق) به نظم كشيده شده است (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2812).

كتاب ها 1. دري‍اب‌ ن‍ج‍ف‍ي‌، ح‍س‍ي‍ن‌ (1383). خ‍واص‌ داروه‍اي‌ گ‍ي‍اه‍ي‌ و ح‍ي‍وان‍ي‌ گ‍زي‍ده‌اي‌ از ك‍ت‍اب‌ ق‍ان‍ون‌ اب‍ن‌س‍ي‍ن‍ا و ك‍ت‍اب‍ه‍اي‌ طب‌ س‍ن‍ت‍ي‌. قم: نجابت. 2. ميكانيكي، نصرت (1396). درمان بيماري‌ها با هفت قانون. مشهد: موسسه فرهنگي هنري و انتشاراتي ضريح آفتاب. 3. ب‍ه‍ش‍ت‍ي‌‌ن‍ژاد، م‍ال‍ك‌ (1384). دائ‍ره‌ال‍م‍ع‍ارف‌ داروي‍ي‌ابن‌سينا: اب‍ن‌‌س‍ي‍ن‍ا پ‍زش‍ك‌ م‍س‍ل‍م‍ان‍ان‌: ن‍گ‍اه‍ي‌ دوب‍اره‌ ب‍ه‌ ال‍ق‍ان‍ون‌ ف‍ي‌ طب‌‌ال‍ش‍ي‍خ‌‌ال‍رئ‍ي‍س‌ اب‍وع‍ل‍ي‌‌س‍ي‍ن‍ا، تحفه حكيم مومن حكيم محمد مومن و منابع نوين گياه‌درماني گياهان دارويي علي زرگري، معارف گياهي حسين ميرحيدر. اص‍ف‍ه‍ان‌: ب‍وس‍ت‍ان‌ ف‍دك‌. 4. روناسي، نگين (1394). مزاج و خوراك در قانون. قم: آشيانه مهر. مقالات 1. غفاري، فرزانه؛ ناصري، محسن؛ شيرزاد، ميثم (1389). بررسي اثرات فارماكولوژيك داروها در كتاب مفردات القانون في الطب. طب سنتي اسلام و ايران، 1 (3)، 195-202. 2. ابراهيم اوغلي خياوي، زهرا (1392). نگاهي به القانون في الطب ابن سينا و بازچاپ متن عربي آن در ايران، كتاب ماه علوم و فنون، 7 (76)، 83-89. 3. سيد ظل‌الرحمان، حكيم (1397). توضيحاتي دربارۀ كتاب قانون ابن‌سينا. طب سنتي اسلام و ايران، 9 (4)، 53-55. پايان نامه ها 1. خورسندي، عليرضا (1394). فرهنگ‌واژه‌هاي تخصصي پزشكي جلد اول كتاب «القانون في الطب». پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه سمنان، پرديس علوم انساني - دانشكده علوم انساني. 2. تيزوير، بشيره (1395). واژه نامه تخصصي پزشكي جلد دوم كتاب القانون في الطب. پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه سمنان، پرديس علوم انساني - دانشكده علوم انساني. 3. زماني، سعيد (1394). فرهنگ واژه‌هاي تخصصي پزشكي كتاب القانون في الطب جلد سوم. پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه سمنان، پرديس علوم انساني - دانشكده علوم انساني.

[الذريعه 17/ 24؛ كشف الظنون 2/ 1311؛ ف مجلس 19/ 9؛ ف عربى مشار ص 696؛ كتابخانه ملى 13/ 189 و 9/ 463 و 13/ 256 و 13/ 313؛ مجلس سنا 1/ 116 و 1/ 262؛ الهيات تهران ص 627؛ ادبيات تهران 3/ 100؛ مجلس شورا 4/ 285 و 24/ 401 و 13/ 109 و 12/ 171 و 16/ 88 و 19/ 9 و 19/ 14 و 17/ 80 و 17/ 95 و 19/ 66 و 19/ 71 و 19/ 108 و 19/ 124 و 15/ 314 و 19/ 133 و 19/ 148 و 21/ 148 و 19/ 195 و 19/ 228 و 19/ 239 و 22/ 65 و 19/ 248 و 20/ 131 و 20/ 145 و 20/ 312؛ عكسى مركز احياء 2/ 51؛ نشريه 3/ 339 و 380؛ ره آورد 290 و 49- 79؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى 1/ 321 و 1/ 365؛ مهدوى 189- 195؛ فهرست نسخ مصنفات ابن سينا از دكتر يحيى مهدوى ص 191؛ مصنفات ابن سينا از يحيى مهدوى ص 190؛ ملى تبريز 3/ 1009؛ دانشگاه تهران 8/ 498 و 8/ 574 و 8/ 655 و 15/ 4171 و 14/ 3927 و 10/ 1992 و 17/ 53 و 17/ 122 و 17/ 383 و 8/ 704 و 20/ 145 و 20/ 162؛ موسسه آيه الله بروجردى 1/ 46؛ فيلم دانشگاه 3/ 132؛ سريزدى 1/ 23؛ فهرست مختصر مجلس ص 645؛ آستانه قم ص 150؛ اصغر مهدوى 2/ 163؛ دائره المعارف بزرگ 1/ 297 و 4/ 1: ابن سينا؛ ذريعه 17/ 24 «القانون ..»؛ اعلام 2/ 1033: سينا؛ طبقات 5/ 63؛ حاجى خليفه، 2/ 1311 «القانون ...»؛ مشار، عربى 696: براى چاپهايش؛ سركيس، معجم 1/ 130: براى چاپهايش؛ مهدوى، فهرست مصنفات 189؛ نشريه 6/ 590 و 6/ 597 و 7/ 37 و 5/ 283 و 5/ 332 و 5/ 344 و 7/ 201 و 7/ 234 و 11/ 937 و 7/ 698 و 13/ 390 و 9/ 202 و 9/ 254 و 11/ 131 و 9/ 427؛ اهدائى به آستان قدس ص 185؛ چهار كتابخانه مشهد ص 367؛ كتابخانه نوربخش 2/ 117؛ كتابخانه عمومى اصفهان؛ الفبائى آستان قدس ص 440؛ شيخ على حيدر 1/ 113 و 1/ 306؛ مجلس شورا 37/ 111 و 20/ 371؛ تربيت ص 212؛ ميراث شهاب س 11 ش 1 و/ 240 2؛ امام صادق چالوس ص 122 و 282؛ رايانه ملى ص 416 و 2850؛ مرعشى 37/ 362 و 37/ 424؛ ميراث شهاب س 8 ش/ 13 2؛ دهگان ابراهيم 1/ 124؛ آستان قدس 19/ 308، عكسى مركز احياء 2/ 51؛ مجلس شورا 2/ 304 و 20/ 386؛ التراث العربى 4/ 242- 243؛ هديه العارفين 1/ 308؛ دانشگاه اصفهان 2/ 433 و 2/ 522 و 2/ 545؛ شورا 2/ 108/ 24 و 2/ 146/ 24؛ الطب الصيدليه ص 243 و 244 و 245 و 246 و 247 و 248 و 249؛ عيون الانباء 2- 2- 20؛ الاوقاف العامه موصل 2/ 210 و 4/ 140؛ اوراق عتيق 1/ 272؛ مرعشى 36/ 218؛ رايانه آستانقدس] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2814).

نسخه رنگي اثر در آدرس زير موجود است: https://www.qdl.qa/en/archive/81055/vdc_100041536079.0x000001 توضيحات تكميلي اثر: ابن سينا، على رغم زندگانى ناآرام و پر حادثۀ خود، انديشمند و نويسنده‌اى پركار بوده است. آنچه از نوشته‌هاى خرد و كلان وى بر جاى مانده است، نمايندۀ ذهنى فعال و پوياست كه گويى در هر شرايطى، حتى در سخت ترين و توان فرساترين آنها، از فعاليت و خلاقيت باز نمى‌ايستاده است. استعداد وى در فراگيرى و حفظ خوانده‌ها و آموخته‌ها زبانزد همگان بوده است و چنانكه در سرگذشتش ديديم، خود او نيز به توانايى شگرف خويش در يادگيرى در دوران نوجوانيش اشاره مى‌كند. حافظۀ نيرومند وى كار تأليف را نيز بر او آسان مى‌ساخت. شاگردش جوزجانى مى‌گويد هنگامى كه-چنانكه ديديم-ابن سينا متواريا در خانۀ ابوغالب عطّار به سر مى‌برد، از او خواسته بود كه نوشتن بقيۀ كتاب شفا را به پايان رساند و سپس مى‌افزايد كه در اين هنگام، ابن سينا هيچ كتابى يا مرجعى در اختيار نداشت؛هر روز 50 ورق مى‌نوشت، تا اينكه همۀ «طبيعيات» و «الهيات» شفا و سپس بخشى از «منطق» را به پايان آورد. جوزجانى در جاى ديگرى از سرگذشت ابن سينا مى‌گويد «من بيست و پنج سال در خدمت و مصاحبت او بودم و هرگز نديدم كه هرگاه كتاب تازه‌اى به دستش مى‌رسيد، آن را از آغاز تا پايان بخواند، بلكه يك باره به قسمتهاى دشوار و مسائل پيچيدۀ آن و نظريات نويسندۀ كتاب مى‌پرداخت تا به مرتبۀ وى در آن دانش و درجۀ فهم او پى ببرد» (ويكي نور، مدخل «ابن سينا، حسين بن عبدالله»).