207

المرشد في جواهر الاغذيه و قوي المفردات من الادويه (جزء دوم)

تميمي، محمدبن احمد، قرن 4هـ. ق.

قرن 5هـ. ق.

ناشناخته

ناشناخته

الجزء الثاني في الكتاب المرشد الي جواهر الاغذيه و قوي المفردات من الادويه نبتدي فيه المقاله الثامنه من الغرض الاول و هو الغرض المرسوم بجواهر الاغذيه و طبايعها

حرر مربا او رطب معشر مربا حور رطب بسّر مربا رطب مربا

ندارد

تك متني

عربي

200ص.

نسخ

خوانا

ندارد

ندارد

British Library

34361-34363

OR 9010

ندارد

ميكروفيش , نسخه الكترونيكي

داروشناسي -- متون قديمي تا قرن 14 , پزشكي سنتي -- متون قديمي تا قرن 14 , پ‍زش‍ك‍ي‌ اس‍لام‍ي‌ -- م‍ت‍ون‌ ق‍دي‍م‍ي‌ ت‍ا ق‍رن‌ 14

طب، انواع مواد غذايي، خواص مواد غذايي، ريشه هاي اصلي و فرعي گياهان، الاصول و العروق، عصاره ها، صمغ ها، شيره ها، شهد گلها، اقليم شناسي، خاك ها، املاح و نمك ها، مواد شيرين، خاكها، املاح، فلزات، سنگها، انواع دارو، طبع دارو، خواص دارو، گياهان دارويي، ادويه

پزشكي

مالك حقوقي (خريداري نسخه ديجيتال)

كامل

34361

ندارد

15

افتادگي ندارد.

image/jpg

تَميمي، محمد بن احمدبن سعيد مقدّسي (يا مَقْدِسي)، مكنّا به ابوعبداللّه، پزشك و داروشناس مشهور سدة چهارم (متوفي پس از 370). از زندگاني وي آگاهي اندكي در دست است. كهن ترين گزارش موجود دربارة او از آنِ جمال الدين قفطي / ابن قِفْطي در اِخبار العلماء باَخبارالحكماء است كه خلاصة آن در روايت مختصر اين كتاب ، موسوم به تاريخ الحكماء آمده است. ابن ابي اُصَيبِعه، افزون بر نقل همه يا دست كم بخش عمدة گزارش اصلي قفطي ، نكاتي نيز از مآخذ ديگري ذكر كرده است . صَفَدي تنها به نقل خلاصة گزارش قفطي اكتفا و ابن فضل اللّه عُمَري نيز فقط نوشتة ابن ابي اصيبعه (شامل گزارش قفطي ) را روايت كرده است. از گزارش قفطي بر مي آيد كه سعيد، نياي تميمي ، پزشك و همنشين ابن واضح يعقوبي (مؤلف كتاب مشهور تاريخ يعقوبي )، بوده است. تميمي در مادّة البقاء، تركيب داروهاي بسياري را مستقيماً يا به واسطة نياي خود، از يعقوبي نقل كرده است. محمد تميمي در بيت المقدّس زاده شد و در اين شهر نزد راهبي فاضل به نام زكريا بن ثوابه ، كه در داروسازي و در شاخه هايي از علوم حِكْمي دست داشت ، به آموختن اين علوم پرداخت . تميمي از فراگيريِ تركيبِ دارويي از اين راهب در قُدس (= بيت المقدّس ) سخن گفته و به شخصي به نام ابوالفتح المُتَطَبِّب نيز با عنوان «شيخُنا» اشاره كرده است. او براي ادامة آموختن پزشكي و داروسازي به شهرهاي ديگري نيز سفر كرد تا اينكه در اين دو رشته و بويژه در داروسازي حاذق شد. سپس به خدمت حسن بن عبيداللّه طُغْجْ (312ـ371)، امير اخشيدي رَمْلَه ، در آمد و با ساخت داروهاي بسيار و بويژه دارويي دودزا براي رفع وبا اين فرمانروا را در اندك مدتي شيفتة خود ساخت . سپس به مصر رفت و به خدمت يعقوب بن كِلّس /ابن كِلّس (متوفي 380)، وزير مُعِزّ و عزيزِ فاطمي ، در آمد و مادّة البقاء را براي او نوشت . در مصر با پزشكان مصري و پزشكاني كه همراه معزّ از مغرب به آنجا آمده بودند و با ديگر پزشكان مغربي كه پيش از آن در مصر مقيم شده بودند، مناظره و مباحثه داشت . تميمي تا پايان عمر در مصر زيست و دست كم تا 370 قمري زنده بود. آنچه در مآخذ مذكور آمده، همه حكايت مي كند كه شهرت تميمي بيشتر به عنوان داروشناس و داروساز بوده است . به گفتة قفطي و تأكيد ديگر مورخان ، تميمي تركيبهايي را كه در آثار پزشكان پيشين براي «ترياق فاروق » و احتمالاً بعض ترياقهاي مشهور ديگر، ياد شده بود آزمود تا بهترين تركيب را براي هر كدام به دست آورد؛ مثلاً، چند داروي «مُفرد» (ساده ) بر تركيب ترياق فاروق افزود. در مادّة البقاء به تركيب اين ترياق ، به وجهي كه خود اصلاح كرده ، اشاره مي كند؛ لذا همة پزشكان بعدي او را كامل كنندة تركيب اين ترياق مي دانستند. گويا وي در زمينة تشخيص، پيشگيري و درمان بيماريهاي همه گير نيز مهارتي خاص داشته و چه پيش از مسافرت به مصر و چه در مصر، آثاري در اين باره از خود به جاي گذاشته بوده است . در بارة اخلاق علمي پسنديدة او نيز اشاراتي در مآخذ ديده مي شود. مثلاً، نوشته اند كه وي هميشه در مباحثه انصاف را رعايت مي نمود و هرگز سخن كسي را بي دليلي روشن رد نمي كرد. استنادهاي دقيق تميمي به مآخذ خود، افزون بر حكايت از امانت علمي او، گهگاه اطلاعات تاريخي جالبي در بر دارد. مثلاً، وي در مادّة البقاء از «سفوفي » (دارويي كه به صورت آرد در آمده است ) كه اسحاق بن عمران براي احمدبن طولون ساخته بود، ياد مي كند، در حالي كه در هيچيك از منابع تاريخي ذكري از حضور اسحاق بن عمران (متوفي 279) در دربار احمدبن طولون (متوفي 270) نرفته ، و تنها ابن فضل اللّه عُمَري (سفر نهم ، ص 307) به حضور اين پزشك در مصر اشاره كرده است؛ لذا همين اشارة كوتاه اما دقيق تميمي براي كمك به روشن شدن سير زندگي اسحاق بن عمران بسيار مهم است (كرامتي، دانشنامه جهان اسلام، ج 1، مدخل «تميمي ...»).

تميمي، ابوعبدالله تَميمي، محمد بن احمدبن سعيد مقدّسي (يا مَقْدِسي ) ابوعبدالله محمد بن احمد تميمي مقدسي ابوعبدالله محمد بن احمد بن سعيد تميمي

آثار موجود: 1) مادّة البقاء باصلاح فَساد الهواء و التحرّز من ضرر الاوباء ، در ده مقاله؛ 2) المرشد في جواهر الاغذية و قُوي المفردات من الادوية، 3) منافع خواص القرآن. همچنين به گفتة قفطي، تميمي چندين اثر دربارة ترياق دارد. ابن ابي اصيبعه اين آثار را نيز به تميمي نسبت داده است : 1) رسالة في صنعة الترياق الفاروق و التنبيه علي ما يُغلط فيه من ادويته ...، 2) كتاب في الترياق، 3) كتاب مختصر في الترياق، 4) مقالة في ماهية الرَّمَد و أسبابه و علاجه، 5) كتاب الفحص و الاخبار . (كرامتي، دانشنامه جهان اسلام، ج 1، مدخل «تميمي ...»).

المرشد في جواهر الاغذية و قُوي المفردات من الادوية، كتابي در دو «غرض» (= بخش). از مهمترين آثار تميمي است؛ اما تاريخ نگاراني چون قفطي و ابن ابي اصيبعه از آن ياد نكرده اند؛ ولي ابن بيطار در الجامع دست كم دربارة 31 داروي مفرد، سخنان تميمي در المرشد را نقل كرده است. متأسفانه اكنون تنها مقالۀ اولِ «غرضِ» نخست دربارۀ مواد غذايي و خواص آنها و مقالات چهارم و يازدهم تا چهاردهم غرض دوم اين كتاب در دست است. موضوعات مقاله‌هاي باقي‌ماندۀ غرض دوم چنين است: مقالۀ چهارم دربارۀ ريشه‌ها و ريشه‌هاي فرعي گياهان (الاصول و العروق). دست‌نويسي از اين مقاله در انستيتوي شرق‌شناسي سن پترزبورگ نگهداري مي‌شود. مقالۀ 11 دربارۀ عصاره‌ها و صمغها ست. بخش مربوط به عصاره‌ها مشتمل است بر شرحي دربارۀ انواع شيره و نيز شهد گلها و مطالبي دربارۀ اقليم‌شناسي از جمله: رطوبتهايي كه از آسمان فرو مي‌ريزد (شبنم؟)، پيش‌بيني هوا، جايها (شايد مبتني بر الاهوية و المياه و البلدان بقراط) و نيز خاك مناسب براي گياهان مختلف. بخش صمغها بسيار محققانه نوشته شده و مشتمل است بر شرحي دربارۀ موميا، قطران، قفر اليهود و مانند اينها. مقالۀ 12 نيز به بحث دربارۀ خاكها و نمكها (از جمله جوز گندم) اختصاص دارد. در دو مقالۀ 13 و 14 نيز به ترتيب دربارۀ فلزات و سنگها بحث شده است. تميمي در مبحث سنگها از كتاب الاحجار ابن جزار، معاصر خود، بهرۀ بسيار برده است. وي هر دارو را به طور كامل وصف مي‌كند. نخست از رستنگاه گياهان (يا معدن كانيها و فلزات) و انواع هر دارو و سپس از طبع، درجه و خواص طبي آنها سخن مي‌گويد. از اين 4 مقاله نيز دست‌نويسي در كتابخانۀ ملي پاريس موجود است. بيشتر اين مطالب ، بويژه آنچه به بيت المقدّس و شام مربوط مي شود، حاصل پژوهشهاي شخصي تميمي است ، زيرا آنچه ابن بيطار در بارة رويشگاه و نامهاي محلي بعضي گياهان دارويي نواحي مختلف شام و بويژه بيت المقدّس از تميمي نقل كرده بسيار دقيق است (كرامتي، دانشنامه بزرگ اسلامي، ج 16، مدخل «تميمي، ابوعبدالله»).

اين كتاب دربارۀ مواد غذايي و خواص آنها، ريشه‌ها و ريشه‌هاي فرعي گياهان (الاصول و العروق) و مباحثي در زمينه عصاره‌ها و صمغها، اقليم‌شناسي، انواع خاكها و نمكها (از جمله جوز گندم)، فلزات و سنگها و ... است. تميمي هر دارو را به طور كامل وصف مي‌كند. نخست از رستنگاه گياهان (يا معدن كانيها و فلزات) و انواع هر دارو و سپس از طبع، درجه و خواص طبي آنها سخن مي‌گويد (كرامتي، دانشنامه بزرگ اسلامي، ج 16، مدخل «تميمي، ابوعبدالله»).

در منابع ذكر شده كه «متأسفانه اكنون تنها مقالۀ اولِ «غرضِ» نخست دربارۀ مواد غذايي و خواص آنها و مقالات چهارم و يازدهم تا چهاردهم غرض دوم اين كتاب در دست است» (كرامتي، دانشنامه بزرگ اسلامي، ج 16، مدخل «تميمي، ابوعبدالله»). نسخه حاضر شامل مقالات 8 تا 12 غرض اول از كتاب «المرشد في جواهر الاغذية و قُوي المفردات من الادوية» است كه مي تواند بخش ديگري از اثر را كه پيش از اين در دسترس نبوده، تكميل نمايد.

اين كتاب شامل جزء دوم كتاب «المرشد في جواهر الاغذية و قُوي المفردات من الادوية»، غرض اول، مقالات 8 تا 12 به شرح زير است: الجزء الثاني من الكتاب المرشد في جواهر الاغذية و قُوي المفردات من الادوية المقاله الثامنه من الغرض الاول و هو الغرض الموسوم بجواهر الاغذيه و طبايعها و منافعها و مضارها في ذكر الرياحين و الازهار و الاثمار المشمومه و طبايعها و ذكر منافعها و مضارها؛ المقاله التاسعه من الغرض الاول و هو الغرض الموسوم بجواهر الاغذيه و طبايعها و منافعها و مضارها في ذكر الما و طبعه و اجناسه و ذكر الثلج و منافعه و مضاره و ذكر الفقاع؛ المقاله العاشره من الغرض الاول و هو الغرض الموسوم بجواهر الاغذيه و طبايعها و منافعها و مضارها في ذكر المسكر من الاشربه (الشراب المسكر) و انواعه و منافعه و مضاره المقاله الحادي عشر من الغرض الاول و هو الغرض الموسوم بجواهر الاغذيه و طبايعها و منافعها و مضارها في ذكر انواع الاشربه و الربوب المتحده للاعلا الامنتفع بها في الامراض الحاره و البارده و منافعها من ذلك. المقاله الثانيه عشر من الغرض الاول و هو الغرض الموسوم بجواهر الاغذيه و طبايعها و منافعها و مضارها في الاسحه و المربيات و ذكر منافعها من ذلك

اين كتاب شامل جزء دوم كتاب «المرشد في جواهر الاغذية و قُوي المفردات من الادوية»، غرض اول، مقالات 8 تا 12است.

تميمي در المرشد بيش از همه به جالينوس استناد كرده ، و چون وي در وصف مشخصات ظاهري گياه ـ داروها غالباً به مشاهدات خود تكيه داشته ، از ديوسكوريدس كمتر نقل كرده است . وي به كُناش پائولوس آيگينايي (بولس اجانيطي)، كتاب أبدال الادوية المفردة بديغورس (كه ترجمة عربي آن در اواخر سدة سوم رواج يافت)، آثار ابن جزّار (كتاب الاحجار و احتمالاً الاعتماد في الادوية المفردة ) و اسحاق بن سليمان اسرائيلي (احتمالاً كتاب الاغذية و الادوية) نيز استناد كرده است. در مورد برخي از داروها، از جمله «حجر عراقي »، مأخذ تميمي كتاب الاحجار منسوب به هِرمِس بوده است (كرامتي، دانشنامه جهان اسلام، ج 1، مدخل «تميمي ...»).

ابن بيطار در الجامع دست كم دربارة 31 داروي مفرد، سخنان تميمي در المرشد را نقل كرده است (كرامتي، دانشنامه جهان اسلام، ج 1، مدخل «تميمي ...»).

مقالات 1. كرامتي، يونس. تميمي، ابوعبدالله. دانشنامه بزرگ اسلامي، ج 16، ص 6102. بازيابي شده در http://lib.eshia.ir/23022/16/6102. 2. كرامتي، يونس. تَميمي ، محمد بن احمد بن سعيد مقدّسي. دانشنامه جهان اسلام، ج 1، ص 3903. بازيابي شده در http://lib.eshia.ir/23022/16/6102.