230

الجامع المفردات الادويه و الاغذيه

الجامع لقوي الادويه و الاغذيه= المفردات

al-jami' limufradat-il adwiya wa-l agdiya= al-jami' li-quwa-l adwiya wa-l agdiya= al-mufradat

ابن بيطار، عبدالله بن احمد، - 646هـ. ق. ebn-e baytar, 'abd-ol- lah- ebne-ahmad (- 1249)

قرن 7هـ. ق.

يوسف بن محمد

قرن 8هـ. ق.

بسم الله الرحمن الرحيم الحمدلله الذي اقام بلطف حكمة بنية الانسان و اختصه بما عمله من بديع البيان و سخر له ما في الارض من جمادا و نبات و حيوان جعلها له اسباب بالحفض الصحه

العرض المقصود من كتاب الجامع الغوي ... لله رب العالمين و الصلاة و السلام علي سائر النفوس القدسيه المبرمات عن ... الانسيه. تم الكتاب

دارد

تك متني

عربي

762ص.

نسخ معرب

خوانا

دارد

ندارد

British Library

34140-34147

OR 6429

فنخا

ميكروفيش , نسخه الكترونيكي

پ كاتب يوسف بن محمد

داروشناسي -- متون قديمي تا قرن 14 , پزشكي سنتي -- متون قديمي تا قرن 14 , پ‍زش‍ك‍ي‌ اس‍لام‍ي‌ -- م‍ت‍ون‌ ق‍دي‍م‍ي‌ ت‍ا ق‍رن‌ 14

طب، اجزاء داروها، ادويه مفرده، تركيب داروها، عصاره گيري، داروسازي، رژيم هاي غذايي، خواص داروها، منافع داروها، تأثيرات داروها، كيفيت استعمال داروها، قواي داروها، گياهان دارويي، قرابادين، مقدار مصرف داروها، شيوه نگهداري داروها

پزشكي

مالك حقوقي (خريداري نسخه ديجيتال)

كامل

34140

دارد

33

افتادگي ندارد.

image/jpg

ضياء‌الدين ابومحمد عبدالله بن احمد بن البيطار المالقى معروف به ابن بيطار (متوفي 646ق)، گياه‌شناس و داروشناس اندلسي در قرن ششم و از دانشمندان نامدار اسپانياى اسلامى (اندلس). او در شهر مالقه در اندلس در نيمه دوم قرن ششم هجرى در يك خانواده اهل علم متولد شد. اگرچه اطلاعات دقيقى در مورد دوران كودكى و نوجوانى او در دست نيست، اما او در اشبيليه نزد برخى از اساتيد از جمله نزد ابوالعباس نباتى متوفى به سال 637ق، و ابن الحجاج الاشبيلى و عبدالله بن صالح الكتامى شاگردى نموده است. ابن بيطار بعد از فراگيرى علوم گياهى در حوالى سال 617ق، درحالى‌كه حدود 20 سال داشت، اندلس را به مقصد مغرب اقصى و الجزاير و تونس و ليبى فعلى به‌منظور فراگيرى علوم گياهى ترك كرد، از آنجا به آسياى صغير (تركيه فعلى) و يونان و بيزنطه (روم) و سپس به ايران و عراق و شام و مصر سفر كرده است و در مصر به محضر الملك الكامل محمد بن ابى‌بكر بن ايوب رسيد و توانست در آنجا مسئول گياه‌شناسان آنجا شود و پس از درگذشت محمد بن ابى‌بكر بن ايوب به خدمت پسرش صالح نجم‌الدين رسيد. وى تا اواخر عمر در دمشق مستقر شده و شاگردان فراوانى داشته است و بالاخره در همين شهر در سال 646ق، وفات يافته است. شهرت ابن بيطار بيشتر به خاطر تأليف دو اثر مهم «المغني في الأدوية المفردة» و كتاب «الجامع في الأدوية المفردة» است كه اين كتاب را ابن بيطار به نام سلطان ايوبى ملك صالح نجم‌الدين، حوالى سال 635ق، تأليف نموده است (ويكي نور، مدخل «ابن بيطار، عبدالله بن احمد»).

ابن البيطار المالقي اندلسي مالقي، ضياءالدين عبدالله مالقي، ابومحمد عبدالله بن احمد ضياء‌الدين ابومحمد عبدالله بن احمد بن البيطار المالقى

از ابن بيطار آثار متعددى در پزشكى و داروسازى به‌جاى مانده است: - الجامع لمفردات الأدوية و الأغذية - تفسير كتاب دياسقوريدوس - تحفة ابن البيطار في العلاج بالأعشاب و النباتات - رسالة في الأغذية و الأدوية - مقالة في الليمون - كتاب الإبانة و الإعلام بما في المنهاج من الخلل و الأوهام (ابن بيطار در اين كتاب به انتقاد از كتاب ابن جزله متوفى به سال 498ق، تحت عنوان منهاج البيان في ما استعمله الإنسان پرداخته است)؛ - كتاب الأفعال العجيبة و الخواص الغريبة - كتاب ميزان الطبيب در مورد 2 كتاب اخير اطلاعى در دست نيست (ويكي نور، مدخل «ابن بيطار، عبدالله بن احمد»).

ابن بيطار مى گويد چون امر شاهى رفت كه كتابى در داروشناسى بپردازم دست بتحرير اين كتاب زدم (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1012).

پس از آن كه الملك الصالح ابوالفتوح نجم الدين ايوب (603- 647) به حكومت رسيد مؤلف از طرف وى مأمور به تأليف كتابى در خصوص ادويه مفرده نباتى و معدنى و حيوانى و بيان خصوصيات و منافع و مضار آنها گرديد و او اين كتاب را كه حقا در نوع خود جامع و بى نظير و در اقصى درجه استقصا و تحقيق است، تأليف نمود (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1011).

كتابى است جامع و مبسوط در بيان ادويه مفرده و خصوصيات ظاهرى اصناف حشايش و نباتات طبى و خواص و منافع و تأثيرات و كيفيت استعمال و مراتب قواى آنها بترتيب حروف معجم كه قرنها از كتب فوق العاده مهم و عمده اين شعبه از علوم و در غايت اعتبار در نزد علماى فن بوده است و در آن بيش از 1400 نوع از ادويه مختلف را (اكثر با ذكر مترادفات يونانى و اندلسى و بربرى و فارسى) توصيف و معرفى كرده است. اين كتاب را ژوزف فون زونتهايمر در دو جزو بزبان آلمانى ترجمه نموده و در سنوات 1840- 1842 در اشتوتكارت بطبع رسانيده: ] Sontheimer, J. V. Grosse Zusammenstel lung uber die Krafte der bekannten einfachem Heil- und Nahrungsmittel von .... Ebn Baithar, 2 Vols. Stuttgart. 0481- 2 [ و ترجمه فرانسوى آن نيز در سالهاى 1877 و 1883 دست لكلر صورت پذيرفته است ] Lucien Leclerc, Traite des Simples, par Ibn al- Beithar, notices et extraits, Vol, XX 111. XXV et XXV 1 [ (غلامعلى عرفانيان). كتاب ابن بيطار از كتب معروف در دارو پزشكى است و در آن شرح هر دارويى و گياه دارويى آمده است. نويسنده در اين كتاب، شش غرض زير را براى تحرير آن ذكر مى كند: اول: بيان و استيعاب قول در استعمال داروهاى مفرده و اغذيه مورد لزوم در وقت احتياج؛ دوم: صحت نقل در آنچه گذشتگان گفته و آنچه از متأخران تحرير كرده يا خود مشاهده نموده است؛ سوم: ترك تكرار؛ چهارم: تقريب مأخذ دارو؛ پنجم: تنبيه بر هر دوايى كه در آن وهم و غلطى راه يافته؛ ششم: اسماء ادويه. او با اين اغراض دست بتحرير اين كتاب مى زند و داروها را بر حسب حروف تهجى پس هم مى آورد و شرح مى دهد (عبدالله انوار). ابن بيطار پس از حمد خدا و نعت پيغمبر و آل او و مدح سلطان وقت اين كتاب را در شش غرض زير فراهم مى آورد: 1- در استيعاب قول در ادويه مفرده و اغذيه مستعمله، 2- در صحه نقل اقوال اقدمين و متأخرين، 3- ترك تكرار، 4- بيان مآخذ بحسب ترتيب حروف معجم، 5- تنبيه هر دواء، 6- اسماء ادويه در ساير لغات (عبدالله انوار) نويسنده كه از پزشكان معروف قرن هفتم ه-. ق. بوده درين كتاب بر آن شده كه قراباذينى در ادويه و اغذيه فراهم آورد كه محتوى اغراض پزشكى باشد، او آنرا بر حسب ترتيب الفبائى حرف اول كلمه دارو و غذا مرتب نموده است و بدين ترتيب كتاب او شامل بيست و هشت باب است و نام آنرا جامع بدان جهت ناميده كه جامع اغراض پزشكى است در اموريكه بهبودى بدان مربوط مى شود. همچنين علت تسميه آن به جامع به آن جهت است كه جمع بين دواء و غذا مى كند (عبدالله انوار). مؤلف در اين كتاب نام داروها و چگونگى ساختن و كيفيت استعمال و نام آنها در لغات ديگر به ترتيب حروف تنظيم نموده و مطالبى كه از ديگران گرفته مأخذ را ذكر مى كند و چيزهايى كه خودش از تجربه بدست آورده است بدانها مى افزايد. اين كتاب در طب قديم حائز اهميت بوده و بنام «المفردات» نيز ناميده مى شود. در آن از الابانه و الاعلام بما فى المنهاج من الخلل و الاوهام (چلبى) خود مولف ياد شده است (محمد تقى دانش پژوه) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1011). كتاب «الجامع»، همانند بسيارى از ديگر كتبى كه پيرامون ادويه‌شناسى تحرير شده است، بر اساس حروف الفباء تحرير گرديده است. اين كتاب، با حرف الف آغاز شده و با حرف ياء پايان مى‌پذيرد. ابن بيطار، ابتدا به ريشه‌يابى اسم هر مفرد مى‌پردازد، آنگاه آن را توصيف مى‌نمايد، سپس خواص آن و موارد كاربرد آن در درمان بيمارى‌ها را بيان مى‌كند. همچنين در انتها به بدل آن اشاره مى‌نمايد. بحث از مقدار مصرف و شيوه نگهدارى آنها، از ديگر اطلاعاتى است كه مؤلف در ذيل هر مفرد بيان مى‌كند. در اين كتاب، مباحث متنوعى در باب دواهاى مفرد، از قبيل ماهيت، قوا، منافع و مضار آنها، اصلاح ضرر آنها، مقدار مورد استفاده از جرم يا عصاره يا پخته‌شده آنها، مشابه آنها در صورت نبودن خود آنها و... مطرح شده است (ويكي نور، مدخل «الجامع لمفردات الادويه و الاغذيه»).

در اين كتاب اجزاء داروها و به اصطلاح طب قديم (مفردات ادويه) را از نقطه نظر سود و زيان و شرايط تركيب و عصاره گيرى و تبديل داروئى به داروى ديگر و خلاصه ساختن انواع داروها و همچنين رژيم هاى صحيح غذائى بيان گرديده است (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1011). نويسنده در اين كتاب، شش غرض زير را براى تحرير آن ذكر مى كند: - بررسى جامع و كامل دواهاى مفرد و غذاهايى كه در صورت احتياج، پيوسته مورد استفاده واقع مى‌شوند؛ - دقت كامل در صحت آنچه از پيشينيان و پسينيان نقل شده است؛ - ترك تكرار، مگر در موارد ضرورت؛ - بيان ادويه و اغذيه به ترتيب حروف الفبا در دو حرف اول و دوم؛ - تنبيه بر اشتباهات و اغلاطى كه در مورد برخى از دواها رخ داده است؛ - بيان اسماء ادويه به ساير لغات و زبان‌ها (ويكي نور، مدخل «الجامع لمفردات الادويه و الاغذيه»).

اين كتاب از مشهورترين و معتبرترين نگاشته‌ها در زمينه داروشناسى در طب سنتى است. اين كتاب قرنها از كتب فوق العاده مهم و عمده اين شعبه از علوم و در غايت اعتبار در نزد علماى فن بوده است. در كشف الظنون درباره اين كتاب ميگويد و هو من اجل كتب المفردات و اجمعها (عبدالحسين حائرى) كه بيانگر اهميت اين كتاب است (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1011).

در صفحات ابتدايي اثر، فهرست مندرجات ارائه نشده است. به نظر مي رسد اثر فاقد فصل بندي مرسوم است. اين كتاب در واقع يك دائره المعارف داروشناسى بازمانده از قرون وسطى است، به ترتيب الفبايى، هر حرف در يك «باب»، پيرامون 1400 دارو و خوراكى مفرده گياهى و كانى و جانورى است (احمد منزوى) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1013). نويسنده در اين كتاب، شش غرض زير را براى تحرير آن ذكر مى كند: غرض اول: استيعاب القول فى الادويه المفرده و الاغذيه المستعمله؛ غرض دوم: صحه النقل فيما ذكره عن الاقدمين و احرزه عن المتأخرين؛ غرض سوم: ترك التكرار حسب الامكان؛ غرض چهارم: تقريب ماخذه بحسب ترتيبه؛ غرض پنجم: التنبيه على كل دواء؛ غرض ششم: فى اسماء ادويه. اسماء ادويه در اين كتاب بر حسب ترتيب حروف تهجى حروف اول نام آنها مى آيد. او با اين اغراض دست بتحرير اين كتاب مى زند و داروها را بر حسب حروف تهجى پس هم مى آورد و شرح مى دهد (عبدالله انوار) (همان، 1012).

كمبود ندارد.

اهدا به: الملك الصالح ايوبى (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1011)

ابن بيطار اين كتاب را با استفاده از مطالب كتب و اقوال مشاهير علماى متقدم مانند جالينوس و ديسقوريدوس و حنين بن اسحق و اسحق بن عمران و رازى و ابن سينا و ابن جلجل و ابن الروميه و ابن ماسويه و ابوالعباس النباتى و ابوجعفر الغافقى و نظرات ايشان بر اساس تجربيات و مشاهدات و ذوق علمى خود تأليف نمود. وي اين كتاب را با بهره گيرى از بيش از 150 كتاب و با استفاده از تجارب خود ساخته است (احمد منزوى) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1011). مؤلف در نگارش اين كتاب، از كتاب «الافضل» ديسقوريدوس و «المفردات» جالينوس و نيز از اقوال محدثين درباره ادويه نباتى و معدنى و حيوانى و سخنان علماى گياه‌شناس بهره برده است (ويكي نور، مدخل «الجامع لمفردات الادويه و الاغذيه»).

نسخه هاي ديگر اثر با مشخصات زير چاپ و يا تصحيح شده است: چاپ: قاهره، مطبعه بولاق، 1291 ق .. (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1013). اين اثر در سال 1412ق (1992م= 1371)، توسط انتشارات دارالكتب العلمية (بيروت)، در دو جلد چاپ و منتشر شده است. پاورقى‌هاى انگشت‌شمار اين اثر به بررسى نسخه‌بدل‌ها اختصاص دارد. به سبب اهميت و سياق تأليف «الجامع»، تلخيص‌ها و يا تحريرهايى نيز از آن انجام گرفته است كه مهم‌ترين آنها «ما لا يسع الطبيب جهله» از ابن كتبى (يا ابن الكبير) است (ويكي نور، مدخل «الجامع لمفردات الادويه و الاغذيه»). همچنين اثر با مقدمه و تصحيح احسان مقدس در سال 1394 توسط نشر گلبرگ در تهران منتشر شده است (فهرست كتابخانه ملي ايران).

3544. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6908 آغاز نسخه: الاعمش و هو جيدله و ينفع من ريح الخصيتين و عمله ان يوضع زيت خالص فى قاروره و توضع فيه عقرب بالحياه ...؛ نسخه حاضر جلد دوم را داراست؛ خط: نسخ، كاتب: احمد بن ابى بكر بن منقذ، تا: پنجشنبه دوم ذيحجه 665 ق، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ روى برگ اول نام كتاب و مولف و تاريخ كتابت نسخه به خط مجدالدين نصيرى و روى برگ دوم تملكى بدون نام به سال 1325 ه- و مهر بيضوى بزرگ وقف كتاب- كه در برخى از برگهاى ديگر نيز اين مهر وقف تكرار شده- ديده مى شود، برخى از برگها به سبك خط كتاب بازنويسى شده است.؛ جلد: تيماج قهوه اى شكلاتى، تعداد صفحات: 232 برگ، 21 سطر، اندازه: 5/ 16* 25 سم [شورا: ف: 20- 338] 3545. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 1418 الجزء الرابع حرف الكاف و اللام و الميم و النون و الهاء و الواو و الياء.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: 18 ذيقعده 672 ق؛ از روى نسخه مؤلف، مقابله كرده عبدالسلام بن عثمان طبيب در 674، عنوان مشكى درشت. نشان شنگرف. با مهر محمد شفيع. (18416)؛ كاغذ: سفيد، جلد: تيماج قهوه اى ضربى و مقوايى، عطف و دور تيماج ترياكى، تعداد صفحات: 165 برگ، 19 سطر، اندازه: 12* 20 سم [سنا: ف: 2- 251] 3546. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 1315 آغاز نسخه: بسمله، رب يسر، الحمدلله الذى اقام بلطائف حكمته بنيه الانسان و اختصه.؛ انجام نسخه: المقصود من الكتاب الجامع الادويه و الاغذيه .... محمد و آله اجمعين. خط: نسخ، كاتب: موصلى، ابوحامد محمد بن على، تا: 698 ق، جا: تبريز (مدرسه جماليه)؛ ساده، اسماء داروها با مركب مشكى درشت تر، سرفصلها با مركب مشكى. 731/ م؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج مقوائى، مشكى، گوشه شكسته 180* 265، تعداد صفحات: 368 برگ، 28 سطر كامل سطر، اندازه: 135* 195 سم [ملى ايران: ف: 9- 301] 3547. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 17258 بى كاتب، تا: قرن 7؛ خريداى از التفات اباذرى در تاريخ 84/ 12/ 9؛، اندازه: 200* 285 سم [رايانه ملى:- 665] 3548. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 8175 از چند سطرى پيش از اسفنج البحر تا پايان راء.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 7؛ عنوان درشت و شنگرف، از چند سطرى پيش از اسفنج البحر تا پايان راء.؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: مقواى گلى، تعداد صفحات: 259 برگ، 32 س 11* 27 سطر، قطع: ربعى، اندازه: 16* 22 سم [دانشگاه تهران: ف: 17- 47] 3549. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4780 از «قصب» است تا پايان كتاب (جزو چهارم)،؛ خط: نسخ، كاتب: متطبب عمرى، محمد بن عبدالرحمن، تا: شب يكشنبه 11 شعبان 702 ق؛ مقابله شده، عنوان و نشان شنگرف، با يادداشت تملك عبدالله شبر و محمد بن عبدالرحمن عمرى نويسنده نسخه،؛ كاغذ: ترمه، جلد: روغنى مصور نو عطف و گوشه ميشن، تعداد صفحات: 188 برگ، 23 سطر، اندازه: 2/ 18* 7/ 26 سم [ملكف: 1- 145] 3550. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 1132 آغاز نسخه: نسخه: لاالخبر، اذخرته كنزا سريا و عددت نفسى عن الاستعانه.؛ انجام نسخه: و سياتى ذكر الغبيرا فى حرف العين المعجمه ان شاء الله تبارك و تعالى. جزء اول؛ خط: نسخ، كاتب: باسقى، عبدالله بن احمد، تا: 760 ق، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ ساده، اسامى با مركب قرمز و آبى، صفحات اول صحافى شده، ابتداى نسخه افتاده، 173/ د؛ كاغذ: كشميرى، جلد: ميشن عنابى، مقوائى، ساده، داخل جلد زرورق قرمز و زرد 250* 360، تعداد صفحات: 267 برگ، 19 سطر كامل سطر، اندازه: 185* 250 سم [ملى ايران: ف: 9- 122] 3551. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4770 خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 8، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ بدو خط، آغاز درشادنج افتاده، اهداء سعيد نفيسى،؛ كاغذ: ترمه، جلد: ميشن سياه، تعداد صفحات: 301 برگ، 31 سطر، اندازه: 1/ 18* 6/ 25 سم [ملكف: 1- 145] 3552. اصفهان؛ دانشگاه اصفهان؛ شماره نسخه: 353 خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 8؛ در ميانه، كامل شده محراب قمى كاتب در 1032. (1134)؛ كاغذ: سمرقندى، [نشريه: 11- 889] 3553. تهران؛ فرهاد معتمد؛ شماره نسخه: 97 34000 بيت؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: روز آدينه 14 جمادى الثاني 809 ق؛ از روى نسخه نوشته حسن بن على محمد اصفهانى در 699 در تبريز، عنوان مشكى درشت، با يادداشت فرهاد ميرزا مورخ روز يكشنبه 4 ج 1/ 1295.؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج قهوه يى ضربى عطف و حاشيه سرخ، تعداد صفحات: 425 برگ، 26 س 13* 19 سطر، اندازه: 19* 26 سم [نشريه: 3- 170] 3554. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4513 خط: نستعليق، كاتب: سمعانى، احمد بن عبدالله، تا: 871 ق؛ (پايان ج 1)، عنوان و نشان شنگرف، با يادداشت تملك اسدالله در 1296 و جلال الدين محمد بن حبيب الله،؛ كاغذ: ترمه، جلد: ميشن آلبالويى سير مغزى لبه دار، تعداد صفحات: 507 برگ، 23 سطر، اندازه: 13* 22 سم [ملكف: 1- 145] 3555. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 5994 از حرف الف تا عين و از آغاز و انجام افتاده دارد.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 9، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ گويا از سده نهم، عناوين در متن و حاشيه شنگرف، بعضى از برگها نونويس و در حاشيه تصحيح شده است؛ جلد: مقوائى عطف تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 226 برگ، 29 سطر، اندازه: 5/ 26* 16 سم [مرعشى: ف: 15- 367] 3556. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 12266 انجام نسخه: من ديسقوريدوس و قد ذكرته فى حرف الالف. اين نسخه جزو اول كتاب يعنى تا آخر حرف خاء (خيزران بلدى) و ابتداى حرف دال است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: اواخرقرن 9، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ اسامى اشخاص به شنجرف و لاجورد. اسامى ادويه بقلم زر و در حاشيه به شنجرف؛ واقف: جلال الدين تهرانى، تاريخ وقف: مرداد 1361؛ كاغذ: نخودى، جلد: تيماج خرمائى ساده، تعداد صفحات: 240 برگ، 23 سطر 12* 19 سطر، اندازه: 5/ 17* 3/ 26 سم [آستان قدسف: 19- 641] 3557. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6618 خط: نسخ، كاتب: محمد بن على، تا: دوشنبه سلخ ربيع الثاني 929 ق؛ پنجشنبه 6 شوال 928 ه- (پايان جزء اول)، عناوين به شنگرف، تصحيح شده، داراى حواشى با عناوين «بلغارى» و در برگ پايانى يادداشتى در كتابت اين حواشى به كتاب الحشايش تاج الدين بلغارى درروز جمعه غره محرم سال 962 ه- ديده ميشود، در برخى از برگ ها مهر بيضوى و مهر چند ضلعى ديده مى شود. در دو برگ آغازين سه بيت شعر فارسى از فردوسى طوسى و چند يادداشت طبى پراكنده به عربى و شرح حال مختصرى از مولف به نقل از حواشى «روض الاخبار» و يادداشتى از محمد باقر بن شمس الدين محمد آمده كه كتاب را شريفاى خازن از استانبول به اصفهان آورده و پدر كاتب از وى خريده و به فرزندش كاتب يادداشت داده و پس از مطالعه كتاب معلوم شده كه كتاب در نزد حكيم عمادالدين محمود بوده و سپس به كتابخانه ميرزا محمد حسينا و ميرزا محمد سعيد در آمده است و نيز تملك محمد بن سعدالدين و محمود بن مسعود طبيب و محمد باقر بن محمود طبيب با مهر بيضوى و يادداشتى از محمد حسين بن محمد باقر بن محمود بن مسعود طبيب كه كتاب را به حكيم محمد باقر مذكور بخشيده و در برگ سوم تملك محمد حسينى ملقب به صدر الاسلام و متخلص به خاك در سال 1347 ه- در قزوين با مهر دائرى ديده مى شود. در دو برگ پايانى چند يادداشت پزشكى پراكنده و اشعارى فارسى از ميرزا سعيد حكيم آمده است.؛ جلد: تيماج قهوه اى ضربى ترنج دار جديد، تعداد صفحات: 365 برگ، 27 سطر، اندازه: 16* 5/ 24 سم [شورا: ف: 20- 157] 3558. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 762 آغاز نسخه: نسخه: بسمله، قال الشيخ الامام الفاضل ضياء الدين عبدالله المعروف بابن البيطار: الحمدلله الذى اقام بلطيف حكمته؛ انجام نسخه: و ارق .... الكتاب بحمدالله و عونه و حسن توفيقه خط: نسخ، كاتب: عباسى، احمد بن ابراهيم، تا: 932 ق؛ سرفصلها با مركب قرمز، اسماء با مركب قرمز 342/ د؛ كاغذ: كشميرى، نخودى، جلد: تيماج قهوه اى، ترنج و نيم ترنج، مجدول ضربى، مقوايى، 175* 275، تعداد صفحات: 376 برگ، 31 سطركامل سطر، اندازه: 115* 195 سم [ملى ايران: ف: 8- 260] 3559. نجف اشرف؛ مكتبه آيه الله الحكيم العامه؛ شماره نسخه: 1255 كاتب: شهاب الدين بن احمد، تا: 974 ق؛ تعداد صفحات: 402 صفحه، 21 سطر، اندازه: 18* 3/ 28 سم [معجم المخطوطات النجفيه:- 862] 3560. نجف اشرف؛ مكتبه آيه الله الحكيم العامه؛ شماره نسخه: بدون شماره آغاز نسخه: الحمدالله الذى أنزل لكل داء دوا. فاستحق بوجود نعمائه على عباده حمدا و ثنا و أقام لكل علم حمله جمعوا منه أشتاتا و تحملوا له أعباء. فأراحوا من كد النصب من سلك سبيلهم اقتداء و كان نفعهم من عسر العسير و أودع اللفظ الوجيز المغنى الكثير فأغنى الكتاب الواحد عن خزانه و أصلح مالحقه الخلل. وأدى الصحيح من القوق حق الامانه و أشهد أن لا اله الا الله وحده لا شريك له.؛ انجام نسخه: و كان الفراغ من كتابه هذا الكتاب يوم الخميس المبارك تاسع عشر رجب الفرد سنه 974 كتبه الفقير شهاب الدين بن أحمد بن أبوالفضل الدينى ... ثم أعقبه بذكر ثلاثه أبيات هى: ياموت ما أفساك من نازل/ تنزل بالمره على رغمه يا مخرج العذراء من خدرها/ و سالب المولود من امه ب* ب* بحكم رب فى السما قادر/ سبحانه ما خاب فى حكمه. خط: نستعليق، كاتب: شهاب الدين بن أحمد بن أبوالفضل الدينى، تا: پنج شنبه 19 رجب 974 ق؛ كتبت عناوين النباتات بالاحمر و عليه كتابات عتيقه منها ما جاء فى ظهر الورقه الاولى: قد انتقل الى بالبيع الصحيح الشرعى و أنا العبد الجانى محمد حسين الملقب بمحيط الكسائى سنه 1255. قد انتقل الى جناب السيد السند مجتهد العصر و الزمان اقاسيد ... بالبيع الصحيح الشرعى فى 18 ربيع المولود 1230. و نقش خاتم منقوش عليه هكذا (عبده محمد هادى الحسينى سنه 1186) قد انتقل بالبيع الصحيح الشرعى و الطريق الملى الى و أنا الفقير إلى الله الغنى ابن فيض الله محمد الطباطبائى. و قد اختصر الكتاب حسب ما ذكره الحاج خليفه: جمال الدين ابوالفضل محمد بن مكرم الانصارى المتوفى سنه 711 كما ترجم بعضهم مفرداته بالتركيه العتيقه على حروف الهجاء لا موربيك من امراء الدوله العثمانيه (1).؛ تعداد صفحات: 850 صفحه، 21 سطر طول 12/ 5 سم سطر، قطع: وزيرى بزرگ، اندازه: 19* 29 سم [انستيتوى تركمنستان:- 98] 3561. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 1287 آغاز نسخه: الحمدلله الذى أقام بلطيف حكمته بنيه الانسان و اختصه بما علمه من بديع البيان و سخر له ما فى الارض من جماد و نبات.؛ نسخه حاضر از اول كتاب شروع شده و بحرف زاى ختم ميشود.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: نيمه جمادى الاول 977 ق؛ چند برگ از آخر آن در آخر نسخه بعدى بطور اشتباه صحافى شده است. نيمه جمادى الاول 977 (برگ آخر از برگهائى كه از اين جلد به جلد بعدى رفته است). نام داروها شنگرف و نام مآخذ و عناوين ديگر مشكى درشت، در حاشيه تصحيح شده است.؛ جلد: مقوايى عطف تيماج مشكى، تعداد صفحات: 155 برگ، 29 سطر، اندازه: 24* 17 سم [مرعشى: ف: 4- 85] 3562. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 1288 اين نسخه از حرف سين تا حرف كاف را دارد و از آخر ناقص است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: نيمه جمادى الاول 977 ق، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ اين نسخه دنباله نسخه شماره 1287 است. نيمه جمادى الاول 977 (برگ آخر از برگهائى كه از اين جلد به جلد بعدى رفته است). نام داروها شنگرف و نام مآخذ و عناوين ديگر مشكى درشت، درحاشيه تصحيح شده است.؛ جلد: مقوايى عطف تيماج مشكى، تعداد صفحات: 125 برگ، 29 سطر، اندازه: 24* 17 سم [مرعشى: ف: 4- 85] 3563. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 7493 از چند سطرى پيش از ابريشم است تا يريطور.؛ خط: نسخ ريز، بى كاتب، تا: 984 ق، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ عنوان شنگرف، آغاز و انجام افتاده.؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج مشكى ضربى مقوايى، تعداد صفحات: 218 برگ، 27 س 11* 16 سطر، قطع: خشتى، اندازه: 18* 25 سم [دانشگاه تهران: ف: 16- 591] 3564. تهران؛ دائره المعارف بزرگ اسلامى؛ شماره نسخه: 1083 آغاز نسخه: الحمدلله الذى خلق بلطف حكمته بنيه الانسان ... و بعد، فانه لمارسم بالاوامر المطاعه العاليه ... بوضع كتاب فى الادويه المفرده، يذكر فيه ماهيتها و قواها و منافعها و مضارها و اصلاح ضررها. و المقدار المستعمل من جرمها او عصارتها او ...؛ انجام نسخه: و اقل و اكثر فى غلط المعزل وادق. و الله اعلم بالصواب. تم الكتاب الجامع لقوى الادويه و الاغذيه ... خط: نسخ پخته، كاتب: حسينى، على بن خليفه، تا: 994 ق؛ سربند و واژه ها و نشانه ها به شنگرف، با يادداشت تملك ملامهدى نراقى و نشان مهر بيضى ايشان «عبده محمد مهدى بن ابوذر» (گ 2 ر و چند جاى ديگر)، و يادداشت تملك فرهاد ميرزا پسر وليعهد در 6 شعبان 1291 ق (گ 2 ر) و نشان مهر بيضى «العزه لله عبده علاءالدين محمد الطبيب 167» (همانجا و برگ پايان)، محشى، برخى با نشان «تحفه المؤمنين در پايان يادداشتى: «يوسفى طبيب كه بحرالجواهر را نوشته، خوشه چين خرمن اين كتاب است» (گ 401 پ)؛ كاغذ: ترمه نخودى، يك رويه، جلد: تيماج قهوه اى تيره، ضربى، درون تيماج قهوه اى روشن 23/ 5* 18، تعداد صفحات: 401 برگ، 25 سطر سطر، اندازه: 5/ 16* 5/ 11 سم [دائره المعارف بزرگ: ف: 2- 60] 3565. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 1036 ط آغاز نسخه: الحمدلله الذى اقام بلطيف حكمته ... و بعد لما رسم بالاوامر المطاعه العاليه ... العرض الاول استيعاب القول فى الادويه المفرده ...؛ انجام نسخه: ... يخرج من ورقها فى الوسط ساق طولها شبر و اقل و اكبر فى غلظ المعرل وارق تم بالخير. خط: نسخ ممتاز، بى كاتب، تا: قرن 10؛ تمام صفحات داراى جدول به قلم زر و لاجورد و مشكى. صفحه آغاز داراى سرلوح مذهب و مرصع است. بين جدول و كمند دو صفحه اول به شيوه گل و بوته تذهيب و ترصيع شده و ما بين سطور آن نيز به سبك دندانه موشى تذهيب شده است. پشت برگ آغاز، تملك و يادداشتى است از فرهاد ميرزا معتمد الدوله مورخ 21 ربيع الاول 1296 ه-.؛ كاغذ: دولت آبادى، جلد: تيماج قرمز با حاشيه، تعداد صفحات: 416 برگ، 29 سطر، قطع: وزيرى، اندازه: 15* 5/ 25 سم [شورا: ف: 24/ 2- 113] 3566. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 934 آغاز نسخه: بسمله، الحمدلله الذى خلق بلطيف حكمته؛ انجام نسخه: نسخه: .... للتعويذا .... الولاده جالينوس خط: نسخ، بى كاتب، تا: محتملًاقرن 10؛ نسخ جديد ظاهراً نسخه ناتمام است، ساده، پاره اى از عبارات با مركب سبز و قرمز نوشته شده، حواشى با مركب مشكى است 250/ ق؛ كاغذ: اصفهانى، جلد: تيماج يشمى، مقوايى، 230* 315، تعداد صفحات: 373 برگ، 28 سطركامل سطر، اندازه: 155* 230 سم [ملى ايران: ف: 8- 431] 3567. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4777 خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 10، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ عنوان شنگرف، از آغاز در «بادنجانه» و از انجام در «ما هو بذاته» آغاز حرف ميم افتاده،؛ كاغذ: كاغذ ترمه، جلد: ميشن سياه با جدول، تعداد صفحات: 345 برگ، 23 سطر، اندازه: 7/ 16* 2/ 31 سم [ملكف: 1- 145] 3568. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6029 آغاز نسخه: بسمله الحمدلله الذى اقام بلطف حكمته بنيه الانسان؛ خط: نسخ، كاتب: شيرازى، على رضا بن جلال، تا: 1017 ق؛ نسخه ايست ناقص در اول به خط نسخ برگ ماقبل آخر وصالى دارد. 512 برگ شماره ثبت قديم: 61318 جديد: 8010؛ كاغذ: اصفهانى، جلد: تيماجى، تعداد صفحات: 1025 صفحه، 21 سطر سطر، قطع: رحلى، اندازه: 5/ 17* 30 سم [شورا: ف: 19- 14] 3569. اصفهان؛ دانشگاه اصفهان؛ شماره نسخه: 232 آغاز نسخه: افتاده: «الرطبه و ينفع من عرب العين و رماده بالحك و ازبت لداء لثعلب و داء الحيه و ماء و رماده».؛ نسخه حاضر جلد سوم و چهارم و از آغاز افتادگى دارد؛ خط: نسخ، كاتب: قمى، محراب بن محمد، تا: 27 ربيع الآخر 1032 ق، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛. اصل نسخه از سنه هشتم يا نهم ميباشد، عناوين نسخه به شنگرف وتصحيح شده با حاشيه نويسى مختصر، نسخه رطوبت ديده است. محراب قمى كاتب (نيمه دوم جلد سوم و تمامى جلد چهارم به خط اوست)؛ جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 224 برگ، سطور مختلف سطر، اندازه: 5/ 26* 37 سم [دانشگاه اصفهان: ف: 1- 179] 3570. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4473 آغاز نسخه: (افتاده) المقصود مع الايجاز و الاستقصاء ... حرف الالف آلسن اسم يونانى اوله الفان ...؛ انجام نسخه: ينمه ابوالعباس الينمه معروف بالقيروان ... فى غلظ المغزل و ادق و ههنا نجز المقصود من الكتاب الجامع لقوى الادويه و الاغذيه و الحمدلله رب العالمين ... المعصومين خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1096 ق؛ عنوان و نشان شنگرف،؛ كاغذ: فستقى، جلد: ميشن يشمى نو، تعداد صفحات: 637 برگ، 31 سطر، اندازه: 19* 8/ 25 سم [ملكف: 1- 145] 3571. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 78 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم و ما توفيقى الا بالله العزيز الحكيم الجزو الثالث من كتاب الفتح؟ ضياء الدين عبدالله المالقى العشاب فى قوى الادويه و الاغذيه حرف السين ساذح؛ انجام نسخه: تم (چند كلمه افتاده) سحر الغرض المقصود من الكتاب (چند كلمه افتاده) يه و الاغذيه (چند كلمه افتاده) العالمين و الصلوه (افتاده) محمد المصطفى خاتم اين مجلد جزء ثالث كتاب است.؛ خط: تحريرى، بى كاتب، تا: قرن 11؛ صفحه آخر وصالى شده و مختصرى از آن به جامانده است. شماره اصلى كتاب از ورق 283 شروع مى شود و مى رساند كه 382 ورق از كتاب يعنى از حروف الف تا سين در مجلد ديگر بوده كه فعلا به دست نيست. اين كتاب داراى مقدمه اى است كه در نسخه اين كتابخانه موجود نيست و براى اينكه مقدمه كتاب شناخته شود دو سطر از آن، نقل از نسخه قديمى سال (871) هجرى كتابخانه ملى ملك آورده مى شود. آغاز: بسم الله الرحمن الرحيم. الحمدلله الذى اقام بلطف حكمه نبيه الانسان واختصه بما عمله من بديع البيان و سخرله ما فى الارض من جماد و نبات و حيوان ...؛ تعداد صفحات: 442 صفحه، 23 سطر 11* 11/ 5 سطر، اندازه: 5/ 15* 5/ 21 سم [نشريه: 3- 369] 3572. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 22734 آغاز نسخه: بسمله، الحمدلله الذى اقام بلطايف حكمته؛ انجام نسخه: و لا يغسل دواء الملوك بقطع رايحه الاباط. خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ [رايانه آستان قدس: 2- 823] 3573. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 5170 انجام نسخه: و اطباء الشام و العراق يعرفون قشر اصل هذا النبات .. ان شاءالله تعالى. اين نسخه مشتمل است بر حرف الف تا آخر حرف سين؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: حدودقرن 11، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ كاتب نامعلوم. اسامى ادويه به شنجرف.؛ واقف: رضا نائينى، تاريخ وقف: مرداد 1311.؛ كاغذ: حنائى، جلد: تيماج ضربى خرمائى، تعداد صفحات: 284 برگ، 23 سطر، اندازه: 17* 28 سم [آستان قدسف: 19- 641] 3574. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 2/ 5170 انجام نسخه: موجود: دواء الملوك يقطع رائحه الاباط. اين نسخه تا اوائل فصل فى الذرائر و ما يطيب رائحه البدن را بيشتر ندارد.؛ خط: نسخ خوش، بى كاتب، تا: اوائلقرن 11، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ عناوين بشنگرف.؛ واقف: عبدالباقى آيت اللهى شيرازى، تاريخ وقف: اسفند 1374.؛ كاغذ: حنائى، جلد: تيماج ضربى دورويه لبه دار، تعداد صفحات: 486 برگ، 30 سطر، اندازه: 19* 26 سم [آستان قدسف: 19- 642] 3575. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 2/ 269 آغاز نسخه: باب الالف مع الالف من جامع المفردات. آطريلال لغه بربريه معناه رجل الطير ...؛ انجام نسخه: و فى مزارعهم متدل فى الحراره يابس فى الشانيه؟ والسلام. خط: تحريرى، بى كاتب، تا: 1176 ق، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ اول و آخر كتاب ناقص است اول در حدود دو صفحه و آخر تا حرف كاف باها (كهربا)؛ تعداد صفحات: 611 صفحه، «39- 240 و 291- 701»، 22 سطر، اندازه: 17* 21 سم [نشريه: 3- 347] 3576. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 1127 آغاز نسخه: بسمله و صلى الله على سيدنا محمد و آله و صحبه و سلم قال الشيخ الامام الفاضل ضياء الدين عبدالله المعروف ....؛ انجام نسخه: قال الشيخ ابوالعباس النباتى اليعضيد معروف عند العرب خط: نسخ خوش، بى كاتب، تا: محتملًاقرن 12؛ سرفصلها با مركب قرمز، اسماء با مركب قرمز، 663/ د؛ كاغذ: بخارائى، جلد: ميشن سورمه اى، مقوائى، حاشيه منگنه، 180* 300، تعداد صفحات: 476 برگ، 25 سطر كامل سطر، اندازه: 110* 205 سم [ملى ايران: ف: 9- 119] 3577. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 4556 آغاز نسخه: مستخرج الفجله و قد نضجت و تبرد قليلا ثم تطعم صاحب ....؛ انجام نسخه: قتلا و دست فى الجراحات و الخنازير كانت .... مطابق است با: از سطر آخر ص 157 ج 3 تا س 7 ص 141 ج 4 چاپى.؛ خط: نسخ درشت، بى كاتب، تا: از قرن 7- 8، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ نشانها و عنوانها شنگرف (كليشه)، شماره دفتر 62806؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج قهوه اى نو، تعداد صفحات: 97 برگ، 23 س 18/ 5* 12 سطر، اندازه: 24* 5/ 16 سم [شورا: ف: 12- 238] 3578. فردوس؛ مدرسه حبيبيه؛ شماره نسخه: 44 آغاز نسخه: اذا درعته فى بلادنا فانب ابن ما سويه حاد رطب زايد فى الجماع و خاصه اذا خلط بالسمسم و عجن بصل الطبر زد؛ انجام نسخه: الا انه اصغر يخرج من ورقها فى الوسط ساق طولها بشر و اقل و اكثر فى غلظ المغزل و ادق ... و الحمدلله رب العالمين كتابى است در توضيح كلمات طبى با استفاده از تعريفهاى اطبا و حكماى بزرگ.؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ لغات به شنگرف و مشكى؛ جلد: مقواى لايى با روكش كادو، تعداد صفحات: 170 برگ، 23 سطر، اندازه: 15* 21 سم [مدرسه حبيبيه: ف:-] 3579. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 1535 آغاز نسخه: الحمدلله الذى اقام بلطيف حكمته بنيه الانسان ...؛ انجام نسخه: و اعجب من ذلك انه قواه و نشطه حتى كانه. خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ نسخه ناقص از كتاب مفصلى است در طب كه صفحات آن مندرس و تعمير شده و قسمتى از سطورش سياه گرديده و غير قابل استفاده است و تاريخ كتابت آنرا ميتوان 200 سال پيش حدس زد. شماره دفتر 12243؛ كاغذ: فرنگى نازك، جلد: تيماجى قرمز، تعداد صفحات: 521 صفحه، 29 سطر، قطع: وزيرى، اندازه: 16* 25 سم [شورا: ف: 4- 236] 3580. مشهد؛ دانشكده ادبيات مشهد؛ شماره نسخه: 230 فرخ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ صفحه 976 و 977 نانويس و از 1121 تا 1177 بخط مغاير كسرنويسى شده، عنوان شنگرف، برخى از عناوين درهامش شنگرف، در آغاز نسخه مهر: الواثق بالله الغنى عبده محمدمهدى، در صفحه عنوان يادداشت تملك و مهر: صاحبه و مالكه سلمان الموسوى الحكيم و نيز: انتقل الى وانا العبد الضعيف احمد بن سلمان طبيب موسوى حسينى؛ جلد: مشمع قرمز، تعداد صفحات: 588 برگ، 22 سطرى 19/ 5* 14 س سطر، اندازه: 5/ 29* 22 سم [ادبيات مشهد: ف:- 34] 3581. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 10032 آغاز نسخه: بسمله الحمدلله الذى اقام بلطيف حكمته بنيه الانسان و اختصه بما علمه من بديع البيان.؛ انجام نسخه: و ههنا نجز الغرض المقصود من الكتاب الجامع لقوى الادويه و الاغذيه. خط: نسخ، كاتب: تبريزى، على بن محمد، بى تاريخ؛ تاريخ كتابت پنجشنبه 24 محرم هفتصد و (سى؟) و پنج (دو جزو اول كه تاريخ آن صريح تر است 734 يعنى 88 سال بعد از فوت مؤلف). عناوين همگى به شنجرف و بخط ثلث،؛ واقف: والانژاد، تاريخ وقف: شهريور 1348.؛ كاغذ: نخودى، جلد: تيماج قهوه اى ساده، تعداد صفحات: 318 برگ، 27 سطر 16/ 5* 21 سطر، اندازه: 22* 29 سم [آستان قدسف: 19- 639] 3582. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 12584 آغاز نسخه: الحمدلله الذى أقام بلطيف حكمته بينه الإنسان و اختصه بما علمه من بديع البيان و سخر له ما فى الأرض من جماد و نبات و حيوان .. وبعد فإنه رسم بالأوامر المطاعه العاليه .. بوضع كتاب فى الأدويه المفرده تذكر فيه ماهيتها و قواها و منافعها؛ انجام نسخه: و وارق أذان إلا أنه أصغر يخرج من ورقها فى الوسط ساق طولها أشبر و أقل و أكثر فى غلط المغزل و ارق تمت الكتاب بعون الملك الوهاب خط: نسخ، كاتب: قهپايى اصفهانى، رفيع الله هدايت، بى تاريخ؛ بخشى نيمه دوم سده 8 و بخشى ديگر سده 11، عنوانها و نشانيها قرمز و مشكى درشت تر از متن، در حاشيه تصحيح شده است، حاشيه نويسى با نشان «ه» دارد، حاشيه برخى برگها آسيب ديده و مرمت شده است مهر مربع «العبد محمد اسماعيل الحسينى» در آغاز و انجام ديده مى شود وقف نامه كتاب به تاريخ 1234 در برگ آغاز همراه تملك (محمد محسن بن حكيم محمد يزدى) با دو مهر بيضى كوچك آمده است؛ واقف:، تاريخ وقف: 1234؛ كاغذ: شرقى، جلد: مقوايى، عطف كناره ها تيماج قهوه اى و له برگردان فرسوده با روكش كاغذ ابرو باد اندازه: 36/ 5* 23، تعداد صفحات: 256 برگ، 32 سطر، اندازه: 28* 5/ 15 سم [مرعشى: ف: 31- 670] 3583. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 408- ف نسخه اصل: اياصوفيا ش 3748.؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 499 برگ، 28 سطر مصور سطر [فيلمهاى دانشگاه تهرانف: 1- 375] 3584. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 409- ف نسخه اصل: اياصوفيا ش 3748.؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 499 برگ، 28 سطر مصور سطر [فيلمهاى دانشگاه تهرانف: 1- 375] 3585. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 4135- ف جزو چهارم حرف الكاف و اللام و الميم و النون و الهاء و الواو و الياء؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ سنا 1418 (18416) (2/ 251) نقل 8 ذيقعده 672 و مقابله كرده عبدالسلام بن عثمن الطبيب در 674؛ [فيلمهاى دانشگاه تهرانف: 3- 20] 3586. تاشكند؛ بنياد خاورشناسى فرهنگستان علوم؛ شماره نسخه: 3237 بى كاتب، بى تاريخ؛ در پايان آمده است تم الكتاب با سره و كماله و هو الكتاب المعروف بالمغنى فى الادويه المغرده بحسب الاعضاء الالمه تصنيف الشيخ الحليم الاجل الفاضل ضياءالدين امام العشابين عبدالله بن احمد بن محمد الماقى العشاب المعروف بابن البيطار وفقه الله تعالى و الفراغ من نسخه فى يوم الخميس رابع و عشرين من ذى الحجه سنه احدى و اربعين و ستمائه هجريه كتبه لنفسه العبد الفقير الى الله تعالى يوسف بن مصطفى الحيسوب الملكى الكاملى غفرالله له و لوالديه و لمن قراه و دعاله بالمغفره و النسخه المنقول منها نقلت من خط المصنف و قرئت عليه ايضا وفقه الله تعالى. پس نسخه در زمان مولف از روى نسخه اصل با يك واسطه و خوانده شده بر او در 24 ذيحجه 641 نوشته شده نه 664 كه در فهرست آمده است، عنوان شنگرف، با بلاغ مولف در 40 پ با گراسه شمارى ده برگى و 24 كراسه است، با مهر وقف 1235 و واقف آن سيد حسين سلطانى است و مهر بايد از او باشد. و تاريخ 1095 در آن ديده ميشود.؛ واقف: حسين سلطانى، تاريخ وقف: 1235؛ كاغذ: سمرقندى كلفت نخودى، جلد: تيماج قهوه اى ضربى ترنجى مقوايى كه در ترنجهاى آن نوشته شده است با سفيدآب، ولى پاك شده،، قطع: رحلى بزرگ [نشريه: 9- 188] 3587. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 16975 تتضمن المجلد الاول من الكتاب الذى ينتهى بحرف الخاء؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ نسخه جيده ترقى للقرن الحادى عشر الهجرى القرن السابع عشر الميلادى؛ تعداد صفحات: 158 صفحه، 17 سطر سطر، اندازه: 5/ 25* 5/ 15 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 82] 3588. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 1863 تتضمن المجلد الثالث من الكتاب الذى يبدأ من حرف (غ) الى آخر الكتاب.؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 669 صفحه، 25 سطر سطر، اندازه: 5/ 30* 5/ 20 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 83] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1013).

النبات (-) ما لا يسع الطبيب جهله/ جامع بغدادى خوئى، يوسف بن اسماعيل (- 754) مجمع المنافع البدنيه/ جمع المنافع البدنيه گيلانى، محمد صالح (969- 1088) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1013).

كتاب ها 1. بيگ‌باباپور، يوسف (1392). تلخيص الجامع ابن بيطار از مولفي ناشناخته (از روي نسخه خطي كتابخانه پرينستون آمريكا، ش 1064 از مجموعه روبرت گارت). تهران: سفير اردهال. 2. ولايتي، علي اكبر (1391). ابن بيطار. تهران : اميركبير، كتابهاي جيبي. مقالات 1. اعلم، هوشنگ (1384). جامع لمفردات الادوية والاغذية. دانشنامه جهان اسلام، ج. 9 (ث - جران العود)، 358 - 362. 2. اميني، فرشيد (1388). نقد و بررسي: الجامع لمفردات الادوية و الاغذية. كتاب ماه علوم و فنون، 117، 16-17. 3. درخشان، ليلا؛ رجب نژاد، محمدرضا (1398). ابن بيطار داروشناس اندلسي دوره تمدن اسلامي. مجله تاريخ پزشكي، 41، 71-79.

[مجله معهد المخطوطات 5/ 2 ص 252؛ كتابخانه ملك 1/ 145؛ دانشكده ادبيات ص 34؛ مرعشى 4/ 85 و 15/ 367 و 31/ 670؛ فهرست آستان قدس 19/ 639- 642؛ كشف الظنون 2/ 1772 و 1/ 534؛ كتابخانه ملى 8/ 260 و 9/ 119 و 9/ 122 و 8/ 431 و 9/ 301؛ مجلس شورا 4/ 236 و 12/ 238 و 19/ 14 و 20/ 157 و 20/ 338؛ نشريه 3/ 347 و 3/ 369؛ مجلس سنا 2/ 251؛ ره آوردص 158؛ عيون الانباء 2/ 133 كشف الظنون: مفردات معجم المطبوعات: 50 مشار عربى 400 فهرست ملى فرهنگ 2/ 165 دانشگاه شماره 5249 دانشكده پزشكى: 158- 15 و 3/ 20؛ نشريه مركزى 3/ 369؛ فيلم دانشگاه 1/ 375؛ راهنماى كتاب 16/ 516؛ دانشگاه تهران 17/ 47 و 16/ 591؛ دائره المعارف بزرگ اسلامى 2/ 60؛ دبا 3/ 145: ابن بيطار كه به تفصيل درباره اين كارش سخن رفته است؛ حاجى خليفه 1/ 534 «جامع الادويه و الاغذيه المفرده»، همانجا 2/ 1772 «مفردات ابن بيطار» به تفصيل؛ سركيس، معجم المطبوعات 1/ 49، 50 «الجامع لمفردات الادويه و الاغذيه»: نشانى 1 چ.؛ نشريه 3/ 170 و 11/ 889 و 9/ 188؛ ره آورد 157؛ هديه العارفين 1/ 461؛ دانشگاه اصفهان 1/ 179؛ رايانه ملى ص 665؛ شورا 2/ 113/ 24؛ الطب الصيدليه ص 82؛ شذرات الذهب 5- 234؛ بروكلمان 1- 492] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1013).