عنوان برابر :
المستعيني في الادويه المفرده=المفردات في الطب= المفردات ابن بكلارش
آوانگاري :
al-musta‘īnī fi-l adwīyat-il mufrada
مولف :
ابن بكلارش، يونس بن اسحاق اسرائيلي، قرن 5هـ. ق. ibn buklaris
تاريخ تاليف :
قرن 5هـ. ق.
آغاز :
الحمدالله الذي بعزه بالكمال و لم ... احد من النفضاه
انجام :
المستعلق من قبل الحراره اذا شي منه مثقال بماء الشعر ... من الاعضاء
يادداشت كلي :
98 صفحه از كتاب الحاوي به اين كتاب الحاق شده است
تعداد صفحات :
548ص.: جدول
مجموعه ها :
British Library
شماره مدرك در مجموعه :
34485-34490
اشياي مرتبط :
ميكروفيش , نسخه الكترونيكي
شناسه هاي افزوده - جزئيات :
سرعنوان هاي موضوعي :
پزشكي عربي-- اسپانيا , پزشكي قرون وسطا-- اسپانيا , مفردات پزشكي-- كشورهاي اسلامي-- تاريخ , مفردات پزشكي-- اسپانيا-- اندلس , نسخه‌هاي خطي قرون وسطا-- اسپانيا , پزشكي عربي-- اسپانيا-- تاريخ , مفردات پزشكي-- اسپانيا-- تاريخ , داروشناسي -- متون قديمي تا قرن 14 , مفردات پزشكي-- متون قديمي تا قرن 14 , پزشكي سنتي -- متون قديمي تا قرن 14
سرعنوان هاي موضوعي - جزئيات :
اصطلاحات موضوعي :
طب، ادويه مفرده، داروهاي ساده، خواص دارو، تأثيرات دارو، كاربرد دارو، مفردات
اصطلاحات موضوعي - جزئيات :
حقوق نسخه :
مالك حقوقي (خريداري نسخه ديجيتال)
توضيحات نقص نسخه :
افتادگي ندارد.
سرگذشت مولف :
اِبْنِ بُكْلارِش، يا بِكلارِش، يونس بن اسحاق (سدۀ 5 ق/ 11 م)، پزشك يهودي اندلسي. در برخي منابع نام وي يوسف ذكر شده كه خطاست. به احتمال بسيار در غرناطه زاده شده و سپس به المريه رفته است. وي سالهاي جواني خود را در المريه در خدمت خاندان بني صمادح (433-484 ق/ 1042-1091 م) به سر برد و به هنگام انقراض حكومت آنان به دست مرابطون يا كمي پيش از آن به سرقسطه رفت و به خدمت چهارمين حكمران خاندان هود يعني المستعين بالله (حك 478-504 ق/ 1085-1110 م) درآمد و «فرهنگ» با ارزش پزشكي را كه در المريه گرد آورده بود به مستعين تقديم كرد. اين كتاب كه مفردات في الطب، مفردات ابن بكلارش، و به مناسبت تقديم آن به مستعين، مستعيني نيز خوانده مي‌شود، فرهنگ كوچكي است كه طي آن بيش از 700 داروي ساده، با ذكر طبيعت و رده (حرارت، برودت، رطوبت و يبوست)، نام علمي به زبانهاي سرياني، فارسي، يوناني، لاتين و اسپانيايي، جانشينها (مشابهات)، خواص و تأثيرات و چگونگي كاربرد هر يك از آنها به شكل يك جدول متناظر پنج ستوني شناسانده شده است.
اين كتاب تاكنون چاپ نشده، اما مورد بررسيهاي متعدد قرار گرفته است، از جمله: رنو در مجلۀ هسپريس (1348 ق/ 1930 م ) و لوي و سوريال در مجلۀ «يانوس» ( 1387 ق/ 1968 م ) . سوريال مقدمۀ اين كتاب را به انگليسي نيز ترجمه كرد و آنا لابارتا بانوي خاورشناس معاصر اسپانيايي كه همين مقدمه را به ضميمۀ برخي بررسيها در بارسلون منتشر ساخت (آل مصطفي، دايره المعارف بزرگ اسلامي، مدخل «ابن بكلارش»).
آثار ديگر مولف :
1- التبيين و الترتيب: ابن‌بكلارش در اين كتاب از خوراكيها و قواي چهارگانه، يعني جاذبه، حاصره، هاضمه، دافعه و كار اين قوا در اعضاي بدن سخن گفته است. وي در مقدمۀ مستعيني از اين كتاب نام برده، اما اكنون اثري از آن بر جاي نمانده است.
2- رسالة في استعمال المسموم
3- رسالة في صيانة بعض الادوية الحيوانية و المعدنية (آل مصطفي، دايره المعارف بزرگ اسلامي، مدخل «ابن بكلارش»).
معرفي اجمالي اثر :
ابن بكلارش «فرهنگ» با ارزش پزشكي را كه در المريه گرد آورده بود به مستعين تقديم كرد. اين كتاب كه مفردات في الطب، مفردات ابن بكلارش، و به مناسبت تقديم آن به مستعين، مستعيني نيز خوانده مي‌شود، فرهنگ كوچكي است كه طي آن بيش از 700 داروي ساده، با ذكر طبيعت و رده (حرارت، برودت، رطوبت و يبوست)، نام علمي به زبانهاي سرياني، فارسي، يوناني، لاتين و اسپانيايي، جانشينها (مشابهات)، خواص و تأثيرات و چگونگي كاربرد هر يك از آنها به شكل يك جدول متناظر پنج ستوني شناسانده شده است (آل مصطفي، دايره المعارف بزرگ اسلامي، مدخل «ابن بكلارش»).
تحليل موضوعي اثر :
اين كتاب، فرهنگ كوچكي است كه به ذكر نام علمي، خواص، تأثيرات و نحوه كاربرد بيش از 700 داروي ساده (مفردات) مي پردازد (آل مصطفي، دايره المعارف بزرگ اسلامي، مدخل «ابن بكلارش»).
ارزيابي محتوايي اثر :
ابن بكلارش در اين كتاب، مشخصات داروهاي ساده (شامل خواص، تأثيرات، كاربرد و ...) را به شكل يك جدول متناظر پنج ستوني ارائه كرده است. در غرب جهان اسلام ابن بكلارش نخستين پزشكي است كه چنين شيوه‌اي به كار برده است. كمي پيش از وي، در شرق اسلامي ابن بطلان بغدادي (د 450 ق/ 1058 م) و ابن‌جزلۀ بغدادي (د 473 ق/ 1080 م) نيز چنين جدولي تدوين كرده بودند (آل مصطفي، دايره المعارف بزرگ اسلامي، مدخل «ابن بكلارش»).
فهرست مندرجات :
در صفحات ابتدايي اثر، فهرست مندرجات ارائه نشده است. اثر شامل مجموعه اي از جداول براي توصيف ادويه، و فاقد فصل بندي مرسوم است.
كمبود در اصل اثر :
كمبود ندارد.
اهداي اثر از سوي مولف :
اهدﺍ ﺑﻪ: ﺍﻟﻤﺴﺘﻌﻴﻦ ﺑﺎﷲ ﻫﻮﺩﻱ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮﻭﺍﻱ ﺳﺮﻗﺴﻄﻪ (503-478) (فنخا، ج 29، ص 432).
منابع مورد استناد در تاليف اثر :
مواد اين فرهنگ از كتب پزشكان دورانهاي پيش‌تر، مانند جالينوس، ديوسكوريدس، ابن جلجل (د 384 ق/ 994 م)، ابن‌وافد (د 467 ق/ 1074 م)، ابن جزار (د 369 ق/ 979 م) و ديگران گردآوري شده است (آل مصطفي، دايره المعارف بزرگ اسلامي، مدخل «ابن بكلارش»).
منابع استنادكننده به اثر :
پزشكان سده‌هاي بعد مانند غافقي (د 559 ق/ 1164 م) و ابن بيطار (د 645 ق/ 1248 م) در تأليفات خود، و خاورشناسي مانند دوزي، در «ذيل قواميس عرب» و سيمونت در كتابي با عنوان (فرهنگ لغات ايبري و لاتين متداول در ميان غيرمسلمانان اندلس) از مستعيني استفاده كرده‌اند. سيمونت تصريح مي‌كند كه بيش از 200 عنوان از عناوين فرهنگ خود را از كتاب ابن‌بكلارش گرفته است (آل مصطفي، دايره المعارف بزرگ اسلامي، مدخل «ابن بكلارش»).
نسخه هاي ديگر اثر :
ﺗﻬﺮﺍﻥ؛ ﻣﻴﻨﻮﻱ؛ ﺷﻤﺎﺭﻩ ﻧﺴﺨﻪ:278ﺑﺨﺶ3
ﻧﺴﺨﻪ ﺍﺻﻞ: ﻟﻴﺪﻥ 339 ﮔﻮﻳﻮﺱ ﺗﻪCat. 237, No. 960 (ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻭﻭﺭﻫﻮﺋﻮ 243، ﺍﻭﻟﻤﺎﻥ 201 ﻭ275)؛ ﺑﯽ ﮐﺎ، ﺑﯽ ﺗﺎ؛ ﺩﺭ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﺁﻣﺪﻩ «ﺗﻢ ﺟﻤﻊ ﺍﻟﺪﻳﻮﺍﻥ ﻳﻮﻡ ﺍﻟﺴﺒﺖ ﻓﻲ ﺍﻟﻌﺸﺮ ﺍﻻﻭﺳﻂ ﻣﻦ ﺷﻬﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺍﻟﺬﻱ ﻫﻮ ﺻﻔﺮ ﻋﺎﻡ ﺍﺭﺑﻌﺔ ﻭ ﻋﺸﺮﻳﻦ ﻭ ﺧﻤﺲ ﻣﺎﺋﻪ (524)». ﺑﻪ ﺧﻂ ﻣﻐﺮﺑﻲ ﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻝ ﺩﺭ 8 ﺑﺮﮒ ﻋﻜﺴﻲ ﻭ ﺹ 1 ﺹ ﻉ ﺍﺳﺖ [ﻑ:-135] (فنخا، ج 29، ص 432).
نسخه‌هايي خطي از اين كتاب در كتابخانه‌هاي ملي مادريد، ناپل و نيز در ليدن و رباط موجود است (آل مصطفي، دايره المعارف بزرگ اسلامي، مدخل «ابن بكلارش»).
منابع علمي مرتبط :
مقالات
1. آل مصطفي، فاطمه. ابن بكلارش. دايره المعارف بزرگ اسلامي، ج. 3. بازيابي شده در https://www.cgie.org.ir/fa/article/222841
2. بارچلو، كارمن (1392). واژگان رومي تبار در رساله هاي دارويي نگاشته شده در اسپانياي دوره اسلامي ريشه و انتقال آن (ترجمه زينب پيري). ميراث علمي اسلام و ايران، 3، 35-51.
مصادر، مسانيد و فهارس اثر :
منابع كتابشناسي: فهرستواره مينوي ص 135
ماخذ: فهرستواره كتابخانه مينوي و كتابخانه مركزي پژوهشگاه
(فهرست كتابخانه ملي ايران)
