مطالعه فون و فعاليت ماهانه پشه خاكي‌ ها در كانون ليشمانيوز جلدي روستايي شهرستان دامغان، استان سمنان در سال 1387

Fauna and monthly activity of sand flies at zoonotic cutaneous leishmanianisis focus in Damghan district, Semnan province (2008)

سابقه و هدف: ليشمانيوز جلدي روستايي يكي از بيماري‌ هاي شايع و مهم در جهان مي‌ باشد و در بيش از 88 كشور دنيا گزارش شده است، به‌ طوري‌كه 350 ميليون نفر در معرض خطر بيماري هستند. اين بيماري در اكثر نقاط كشور جمهوري اسلامي ايران انتشار دارد و به عنوان معضل بهداشتي مطرح مي‌ باشد. پشه خاكي‌ هاي فلبوتومينه ناقل بيماري مي‌ باشد كه با خون‌ خواري از جوندگان آلوده به انگل ليشمانيا ماژور عامل بيماري را به ميزبان‌ هاي ديگر انتقال مي‌ دهد. آگاهي از تركيب گونه‌ اي و فعاليت فصلي پشه خاكي‌ ها نقش اساسي در برنامه‌ ريزي و كنترل بيماري دارد. بنابراين، تحقيق حاضر به منظور تعيين فون و فعاليت ماهانه پشه خاكي‌ها در كانون ليشمانيوز جلدي مناطق روستايي شهرستان دامغان در سال 1387 انجام شده است. مواد و روش‌ ها: اين مطالعه از نوع كاربردي مي‌ باشد كه در طي سال 1387 به روش مقطعي در مناطق روستايي شهرستان دامغان انجام شده است. از ابتداي فروردين تا پايان آبان‌ ماه پشه خاكي‌ ها هر 15 روز يك‌ بار به‌ وسيله تله‌ هاي چسبان از اماكن داخلي و خارجي صيد شد و فون و فعاليت فصلي آن‌ها تعيين گرديد. يافته‌ ها: در اين مطالعه مجموعاً 6110 عدد پشه خاكي (2146 عدد از اماكن داخلي و 3964 عدد از اماكن خارجي) صيد و تعيين گونه شدند. فعاليت پشه خاكي‌ ها در منطقه از ارديبهشت ماه شروع شده و با دو پيك فعاليت (يكي در اوايل خرداد و ديگري در اواسط شهريور) در پايان مهرماه خاتمه مي‌ يابد. در اين تحقيق وجود شش گونه از جنس فلبوتوموس و دو گونه از جنس سرژانتوميا مشخص گرديد. فلبوتوموس پاپاتاسي (46/7%) گونه غالب و فلبوتوموس الكساندري (0/03%) داراي كم‌ترين وفور در منطقه بوده است. نتيجه‌ گيري: با توجه به اين‌كه فلبوتوموس پاپاتاسي بالاترين وفور را در اماكن داخلي و خارجي داشته است به نظر مي‌ رسد كه اين پشه خاكي ناقل اصلي ليشمانيوز جلدي در منطقه مي‌ باشد. صيد فلبوتوموس كوكازيكوس، فلبوتوموس منگولنسيس و فلبوتوموس انصاري در لانه جوندگان نشان مي‌ دهد احتمالاً اين گونه‌ ها ناقلين عامل بيماري بين جوندگان مخزن مي‌ باشند. لذا براي تعيين ناقل قطعي مطالعاتي نظير تشريح پشه خاكي‌ ها و آزمايش‌ هاي مولكولي ضروري مي‌ باشد. براي پيش‌ گيري از ابتلا به بيماري ليشمانيوز جلدي روستايي مبارزه با جوندگان مخزن، بهسازي محيط و هم‌چنين حفاظت شخصي و استفاده از مواد دافع حشرات، پشه‌ بندها و توري‌ هاي آغشته به سم پيشنهاد مي‌ گردد.

Introduction: Zoonotic cutaneous leishmanianisis is one of most important health problem in the world and the disease has been reported from more than 88 countries with 350 million people at the risk of it .The disease has been widespread in several parts of islamic republic of Iran. Sand flies (phlebotominae) are the vectors of the disease that transmit of parasites from the infected rodents to human. Knowledge on ecology of Sand flies can help us to design of disease control program. Determine of fauna and monthlyonthly activity of Sand flies was the main objects of this study. Material and Methods: This survey was performed as an experimental and practical study. It was carried out in Damghan district of Semnan province during 2008. Sand flies were collected from indoors and outdoors using sticky traps twice in month from early April to late November. Results: Totally 6110 sand flies (6 species of Phlebotomus and 2 species of Sergentomyia) were collected and identified from indoors (2146) and outdoors (3964). Activity of sand flies were started in April and ended in October with two peaks in May and September. The dominant species were Phlebotomus papatasi. Conclusion: High density of Phlebotomus papatasi as the dominant specimen indicates that, this species can be the main vector of disease. Collection of P. caucasicus, P.mongolensis and P. ansarii from rodent burrow show that they can play as the secondary role to transmitting of disease among rodent reservoirs. Dissection of sand flies for finding of parasites and following of them by molecular methods is necessary to confirmation of proven vector(s). Control of rodents, environmental sanitary as well as personal protections and insecticide impregnated bed nets was suggested to prevention of disease.