مقايسۀ مقامات سلوكي توكل، رضا و تسليم در مكتب و ادبيات عرفان با تكيه بر مثنوي‌هاي عطار نيشابوري

Comparison of Behavior Positions of trust, satisfaction, and surrender in Mysticism literature and Attar's Masnavi

يكي از مباحث بسيار مهم در عرفان عملي، مقاماتي است كه سالك بايد در طريق وصول به حق، طي كند. عرفا اعتقاد دارند انسان براي رسيدن به قلۀ رفيع معرفت، بايد مراتب طريقت را به طور اكمل و اتمّ در وجود خود كسب كند. هدف پژوهش اين است كه با استفاده از برداشت­هاي استدلالي و روش توصيفي و تحليلي، بينش عرفا و به ويژه عطار نيشابوري به مقامات سه­گانۀ توكل، رضا و تسليم را مورد بررسي و مقايسه قرار دهد. در نگاه عرفا و عطار، راز جاودانگي و غلبه بر نفس امّاره و رسيدن به مقام فناء في الله و بقاء بالله در متحلّي شدن به مراتب وجودي توكل، رضا و تسليم و سر باختن در درگاه حضرت احديّت است. در جهان­بيني مكتب عرفان و عطار شباهت­هايي بين اين مقامات سه­گانه وجود دارد. از ديدگاه آنها، مقام تسليم از مقام توكل و رضا بالاتر است؛ چون در توكل، خواستۀ سالك در اولويت است، در رضا سالك خواستۀ الهي را اصل قرار مي­دهد؛ ولي در تسليم، خواستن و خوشايند بودن براي سالك مطرح نيست؛ مقامي است كه سالك از قضاي الهي استقبال مي­كند، تسليم مقدّرات الهي مي­گردد و همۀ هستي خود را به خدا مي­سپارد.

One of the most important topics in practical mysticism is the positions that the seeker has to go through in order to get right. The mystics believe that in order to attain the highest level of knowledge, one has to attain the degree of perfectly and universality. The purpose of the research is to examine the mystics and especially Attar Neishabouri's views on the triple positions of Trust, Satisfaction, and Surrender, using the arguments and descriptive and analytical methods. In the insight of the mystics and Attar, the secret of immortality and the overcoming of the ego and reaching the position of mortality in Allah and the survival with Allah in the embellish to the Existential levels of the Trust, Satisfaction and Surrender and losing in the door of the Holy Allah. In the worldview of the mysticism sect and Attar there are similarities between these three positions. From their point of view, the surrendering position is higher of Trust and Satisfaction; because in Trust, seeker request is a priority, in Satisfaction the will of God as the principle; but in Surrender the desire and the pleasure are not raised for the seeker; is the status that seeker welcomes the divine judgment, he surrenders to divine destinies, and gives all his life to God.