آسيب‌پذيري معيشت كشاورزان بر اثر پديده خشكسالي: مورد مطالعه شهرستان هيرمند

Farmers’ Livelihood Vulnerability Caused by Drought: The Case of Hirmand County

شهرستان هيرمند از مناطقي است كه در سال‌هاي اخير و طي خشكسالي­ هاي پي در پي خسارت­ هاي بي‌شماري را متحمل شده است. هدف كلي پژوهش حاضر، تبيين آسيب‌پذيري ناشي از خشكسالي در بين كشاورزان شهرستان هيرمند، قطب توليد گندم استان سيستان و بلوچستان مي‌باشد. جامعه­ ي آماري شامل 302 خانوار گندم­كار مي‌باشد. اعضاء نمونه‌ي آماري از بين 170 خانوار گندم‌كار دو بخش بيشتر آسيب­پذير (قُرقُري) و كمتر آسيب­ پذير (مركزي) اين شهرستان بر مبناي روش نمونه‌گيري طبقه­ اي تصادفي با انتساب متناسب انتخاب شدند. گردآوري اطلاعات بر مبناي داده ­هاي اوليه و با به‌كارگيري ابزار پرسشنامه ساختارمند بر اساس شاخص آسيب‌پذيري معيشت (LVI) صورت گرفت. روايي پرسشنامه به كمك پانل متخصصين تأييد شد. ضرايب كودر ريچاردسون براي سنجه‌هاي مورد مطالعه بين 0/52 تا 0/63 نشان از پايايي ابزار سنجش داشت. تحليل داده­ ها با استفاده از نرم­ افزار آماري SPSS22 و EXCEL انجام پذيرفت. يافته‌هاي پژوهش نشان داد، ميزان آسيب‌پذيري گندم­‍‌كاران بخش قُرقُري در سه بعد اجتماعي، اقتصادي و زيست‌محيطي در مقايسه با همتايان خود در بخش مركزي بيشتر بوده است. بر مبناي نتايج، بخش قرقري آسيب ­پذيري بيشتري از حيث منابع آبي از بين سنجه ­هاي زيست محيطي و شبكه ­هاي اجتماعي از بين سنجه­ هاي اجتماعي داشته است. يافته­ ها نشان داد پايش آسيب­ پذيري، منابع و ارائه راهكارهاي بالقوه سازگاري بر مبناي رويكرد عمل‌گراي پژوهش حاضر، ابزاري مناسب براي مواجهه با موقعيت خشكسالي در مناطق محروم است.

Hirmand County is prone to drought and has been impacted severely during recent years. The main focus of this paper is to investigate the vulnerability of Hirmand farmers caused by drought. Statistical population for this study were 302 wheat grower households resided in rural areas of two districts of the county, more drought-prone area (Ghorghori district) versus less drought- prone area (Central district). This study is based on primary sources of data collected from 170 farm households following a structured survey designed based on Livelihood Vulnerability Index (LVI). Questionnaire’s validity was confirmed by a panel of experts. The reliability of different scales which used in the study was measured by Kuder–Richardson coefficient which was ranged from 0.52-0.63. SPSS22 and EXEL software’s were used for data analysis. Results revealed that social, economic and environmental vulnerability of rural households resided in Ghorghori district were more in comparison to their counterparts in Central district of the county. Results suggest that Ghorghori district was more vulnerable in terms of water in environmental and social networks in terms of social vulnerability. Findings shed light on the appropriateness of this pragmatic approach to monitor vulnerability, resources and potential solutions to cope with drought situations in data-scarce regions.