ارزيابي نقادانه روش شناسي هاي آينده نگاري و آينده پژوهي

Critical evaluation of the methodology of the future and future studies

هدف مقاله ي حاضر ارزيابي نقادانه برخي از شناخته شده ترين روش هايي است كه در مطالعات آينده ها (يا پژوهش آينده ها) [1] و شيوه هاي آينده نگاري[2] مورد استفاده قرار مي گيرد. پس از ارائه برخي ملاحظات مقدماتي (بخش 1)، بحثم را از يك مسير غير مستقيم پي مي گيرم: از طريق تحليل تفصيلي شباهت ها و تفاوت هاي ميان دانش نظري/علم نظري و فناوري. اين بخش اساس بحث هاي بخش بعدي مقاله است. به علاوه، اين بخش تاثير مستقيمي بر موضوعات مهم ديگر مرتبط با مطالعات آينده هادارد، از جمله بحث هاي مربوط به ابهام در مفهوم «اتخاذ تصميمات عقلاني »، روشن نبودن وضعيت مطالعات آينده ها به عنوان رشته اي دانشگاهي، و استفاده ي گمراه كننده از دو مفهوم كليدي «روش» و «روش شناسي». در بخش هاي سه و چهار به اين مفاهيم خواهم پرداخت. در بخش پنج، به شكلي نقادانه به ارزيابي چند چارچوب روش شناسي مشهور مي پردازم كه به طور كلي در علوم انساني و اجتماعي ، و نيز در مطالعات آينده ها استفاده مي شود. اين روش شناسي ها عبارتند از: ، پوزيتيويسم، پساپوزيتيويسم، برساخت گرايي[3]، نظريه انتقادي[4] (انتقادي گرايي[5])، و كنش-تحقيق. استدلال خواهم كرد كه اين روش شناسي ها، علي رغم محبوبيت شان نزد متخصصين در رشته ي مطالعات آينده ها، كمبودهاي جدي اي دارند. نقص هاي اين چارچوب هاي روش شناسي بر پيامدهاي تحقيقاتي كه از طريق آنان انجام مي شود، تاثير مي گذارد. در بخش 6، منظري فلسفي، به نام عقلانيت نقاد[6]، و يك چارچوب روش شناسي، به نام تحليل موقعيت[7] را كه مي تواند (با تغييراتي مناسب)، در قالب يك روش جامع(meta-method) ظاهر شود معرفي مي كنم. بخش 7 مربوط به مقايسه اي انتقادي ميان عقلانيت نقاد و چند چارچوب روش شناسي مشهور در مطالعات آينده ها است، و در بخش پاياني (بخش 8) تلاش خواهم كرد به اختصار نشان دهم چطور عقلانيت نقاد مي تواند به بهبود كارايي شيوه هاي آينده نگرانه كمك كند.