تحليل جامعه شناختي تكوين مدرنيته در ايران: تلاشي براي برساختن يك دستگاه نظري چندسطحي

Constructing modernity in Iran: an attempt to formulate a theoretical apparatus

اين مقاله كوششي براي ارايه‌ي يك دستگاه نظري جايگزين در مطالعه‌ي جامعه‌شناختي مدرنيته در ايران است. تحليل جامعه‌شناختي از مدرنيته در ايران عمدتاً بر پيش‌فرض‌هاي جامعه‌شناسي كلاسيك و نظريه‌ي مدرنيزاسيون مبتني بوده است. رويكرد تكاملي و تك‌بعدي اين دسته از نظريه‌ها مانع از دست يافتن به تبيين‌هايي درخور براي مدرنيته در ايران شده است. رهيافت مدرنيته‌هاي چندگانه چارچوبي تحليلي براي گذر از محدوديت‌هاي نظريه‌ي مدرنيزاسيون در تحليل مدرنيته ارايه نموده است، اما اين رهيافت نيز براي تحليل مدرنيته در جامعه‌ي ايران خالي از كاستي و ابهام نيست. در مقاله‌ي پيش رو، پس از نقد و بررسي نظريه‌ي مدرنيته‌هاي چندگانه‌ي آيزنشتات، دستگاهي نظري براي تحليل چندسطحي مدرنيته در ايران ارايه شده است. در اين دستگاه نظري، مدرنيته در پنج سطح نظام جهاني، مواجهه‌ي استعماري، مدرنيته‌ي جامعه‌اي، جنبش‌هاي اجتماعي و عامليت مدرن مورد تحليل قرار مي‌گيرد.

This paper is an attempt to suggest an alternative theoretical apparatus for sociological analysis of modernity in Iran. The sociological analysis of modernity in Iran often has based on presuppositions of classical sociology and Modernization theory. The evolutional approach of these theories prevents the achievement of adequate explanations for modernity in Iran. Multiple Modernities approach has presented an analytical framework for crossing the limits of Modernization theory in the analysis of modernity, but also this approach suffers from some ambiguities and shortcomings: scrutiny of S. N. Eisenstadt’s theory of Multiple Modernities shows his ignorance of the impact of imperialism, colonialism and otherness processes in the extension of modernity from European countries to other parts of the world. The role of creative agency in the development of modernity in non-western societies is also underestimated in his work. Another problem in his theory is related to the level and the units of analysis. Regarding above issues, this paper tries to move forward from the theory of Multiple Modernities and suggests a multi-level theoretical apparatus for the analysis of modernity in Iran. This theoretical apparatus analyzes modernity in five levels contains world system, colonial confrontation, societal modernity, modern social movements and modern agency