تحليل جامعه‌شناختي ارزش‌هاي طبقاتي در ايران

Sociological Analysis of Class Values in Iran

هرچند در فضاي روشنفكري جامعه بسياري از پديده‌ها و مسائل با مفهوم طبقه تبيين و تحليل مي‌شوند، اما تلاش چنداني براي بررسي تجربي طبقات در ايران انجام نشده است. مقالة حاضر به بررسي ارزش‌هاي طبقاتي در جامعة ايران مي‌پردازد و طبقه را با معيار «اشتغال» تعريف و براي شناسايي طبقة بالا از معيار دارايي در كنار اشتغال استفاده مي‌كند. داده‌ها با مصاحبه گردآوري شده و تحليل داده‌ها با تحليل مضمون و محتواي كيفي انجام مي‌شود. مشاركت‌كنندگان در پژوهش افرادي از طبقات پايين، متوسط و بالا در شهر تهران، شامل 68 نفر، هستند. يافته‌ها نشان مي‌دهد كه طبقات، ضمن برخورداري از برخي اشتراكات ارزشي، تفاوت‌هايي با هم دارند و در پاره‌اي موضوعات ارزش‌هاي متفاوتي در درون هر طبقه قابل شناسايي است. ارزش‌هاي طبقاتي در چهار مقوله ارائه شده‌اند شامل: ارزش‌هاي اجتماعي، ارزش‌هاي اقتصادي، ارزش‌هاي توسعه‌اي، و ارزش‌هاي مربوط به عدالت و نابرابري. مهم‌ترين ارزش‌هاي طبقاتي به قرار زير است: در طبقة بالا پول‌محوري، نمايش، فردمحوري، و استحقاق؛ در طبقة متوسط توجه به مسئوليت فردي، رعايت مصحلت جمعي، فردگرايي، و استحقاق؛ و در طبقة پايين نمايش و رقابت، استحقاق، و فردمحوري ارزش‌هاي غالب‌اند. برآيند ارزش‌هاي طبقاتي را مي‌توان اين گونه برشمرد: طبقة بالا به همراه بخش بازاريِ جديد طبقة متوسط در پي دفاع از منافع طبقاتي و بهره‌گيري بيشتر از شرايط موجود است. ديگر لايه‌هاي طبقة متوسط در پي بهبود كيفيت زندگي و محيط پيراموني از طريق ارتقاء سطح تأمين نيازها و به همراه يك لايه از طبقة بالا مايل به مشاركت در اصلاحات اجتماعي هستند. طبقة پايين نيز در تلاش براي تثبيت پايداري تأمين نيازهاي اساسي زندگي و تطبيق يافتن با شرايط موجود است.

In spite of the extended use of social class concept to explain many problems and phenomena in Iranian intellectual sphere, a little empirical effort has been made to investigate this concept in Iran. This paper deals with social class values in Iran and identifies three classes including lower, middle and upper class. It defines the class via the profession position but uses the asset along with profession to identify the upper class. The research implemented by the interview and thematic analysis and including 68 interviews with the participants from this three classes. The results show that while the three classes have some values in common but they are different in some other values and sometimes there are several differences among a class. The social values are presented in four categories including social, economic, developmental values and values related to inequality and justice. The main dominated values across the classes are as follow: show off, individualism, emphasis on deserves, and money-wasting in upper class; individualism, emphasis on social responsibility, social reform and deserved in middle class; show off, social competition, individualism, and emphasis on deserved in lower class. The upper class and a layer of the middle class are seeking to defend their class interests. The other parts of middle class are seeking to improve the social situation and their quality of life and along with a layer from the upper class are willing to participate in reformative actions. The lower class tries to retain the sustainability of the need satisfying.