نقد انگاره بي بهرگي فرشته از عشق در شعر حافظ

Criticism on the Theme of Angels’ Deprivation of Love in Hafez Poetry

معناي انگاره فرشته در انديشه حافظ، در تطبيق اثر با ساير متون صوفيه، دستخوش تحولي جدي شده است. غالب حافظ پژوهان بر اين باورند كه حافظ عشق را همان بار امانت الهي تلقي ميكند كه منحصرا به انسان سپرده شده است و در مقابل، فرشتگان را از عشق بي نصيب ميداند. با وجود اين، مقايسه نشانگان موجود در شعر حافظ، با صورت بندي هاي مفهومي موجود در تاليفات ساير صوفيه، صحت اين گزاره را مورد ترديد قرار مي دهد. ادعاي حافظ مبني بر بي بهرگي فرشتگان از عشق، از آنجا كه با رويكرد كلي عرفاي اسلامي يعني سيطره عام عشق در جهان خلقت تضاد دارد، شايسته بازنگري است. به نظر ميرسد كه حافظ در اين ميانه بيش از همه از عطار نيشابوري تاثير پذيرفته و با وجود اعتقاد به سيطره عام عشق در جهان خلقت، نقطه كمال عشق را كه همان درد عشق است، مخصوص انسان ميداند. اين در حالي است كه حافظ پژوهان عمدتا اين ديدگاه حافظ را به گونه ديگري تفسير كرده اند. در خلال اين تفاسير، بسياري از مفاهيم و مضامين شعر حافظ از دسترس فهم مخاطب خارج خواهد شد. اين مقاله با تبيين يكي از استعاره هاي بنيادين موجود در متون تصوف، يعني «دردي درد»، و مقايسه گزاره هاي مرتبط با آن در شعر حافظ و ساير تاليفات اهل تصوف به بازخواني انگاره فرشته و بهره آنان از عشق در متن انديشه حافظ مي پردازد.

The theme of "Angel" in Hafez thoughts, in comparison with other texts of Sufism, has undergone serious semantic transformations. Most of the well-known scholars are of the opinion that Hafez considers love as the divine deposit, which is reserved only for human beings, and of which angels are deprived. However, the comparison of the codes in Hafez poetry with other works of Sufism does not support the validity of this proposition. Hafez’s claim that angels are deprived of love is controversial because it contradicts Muslim mystics' general approach, which declares the general dominance of love in the created world. It seems that Hafez was chiefly affected by Attar Neyshaburi and believed in the general dominance of love in the whole created world, although he held that the perfection of love which is the pain of love belongs exclusively to human beings. Nevertheless, the scholars who study Hafez have largely interpreted this view of Hafez differently and through these interpretations many of the concepts found in Hafez poetry turn out to be beyond the comprehension of readers. This article attempts to explicate one of the fundamental metaphors in Sufi texts, "Dordi-e-Dard" (the remains of pain) and compare its related propositions in the poetry of Hafez and other Sufi writings, and then reviews the theme of "Angel" and its share of love in the thoughts of Hafez.