فلسفه‌گريزي در مكتب تفكيك

Avoiding philosophy in the school of Tafkik

ميرزامهدي اصفهاني در حوزة مشهد مؤسس مكتبي بود كه بعدها به مكتب تفكيك معروف شد. محمدرضا حكيمي اولين‌بار واژة تفكيك را براي اين نحلة فكري پيشنهاد كرد. به اعتقاد وي مكتب تفكيك جهان‌بيني‌اي است كه مفاهيم و علوم بشري‌اي مانند فلسفه را از معارف ناب الهي برگرفته از كتاب و سنت تفكيك مي‌كند. آن‌ها معتقدند نبايد هيچ‌گونه ناخالصي را در فهم معارف ديني راه داد. از‌اين‌رو به‌شدت مخالف به‌كارگيري عقل به شيوة فلاسفه در دفاع و تبيين آموزه‌هاي ديني‌اند؛ چراكه دين را در استفاده از روش هاي عقلاني خودكفا مي‌پندارند و شأن دين را برتر از آن ميدانند كه براي تبيين آن به معارف بيروني هم‌چون معارف يوناني و هندي روي آورد. در اين مقاله بررسي خواهيم كرد كه آيا فهم دين بدون هيچ پيش‌دانسته‌اي ممكن است؟ سپس با استفاده از يافته هاي دانش هرمنوتيك نشان خواهيم داد كه همواره فهم در هر دانشي ازجمله معارف ديني با پيش‌دانسته ها آغاز مي‌شود و در گفت‌و‌گوي با متن اين پيش‌فرض‌ها در فرايندي حلقوي تعديل ميشوند. از‌اين‌رو لازم است تا در دانش يا دانش هايي اين پيش‌دانسته‌ها ابتدا بررسي شوند. اين علوم نيز منابع خود را از هر سرزمين كه لازم باشد به‌دست مي آورند و تفاوتي ميان هند و عربستان در آن‌ها نيست. گرچه ممكن است همين دانش ها نيز در تعامل با معرفت ديني دچار تغيير و تحول اساسي شوند. سپس اين موضوع را بررسي كرده‌ايم كه در دانش هايي هم‌چون فلسفه كه مرز مشتركي با معارف ديني پيدا ميكنند آيا مي توان از تجربيات فكري بشر در دانش هاي مذكور به منظور فهم بهتر گزاره هاي مشترك در دين بهره برد؟ بعد از آن، به دلايل بررسي هاي تطبيقي ميان دانش هاي بشري و معارف ديني پرداخته ايم. در اين ميان مخالفت‌نكردن امامان معصوم (ع) با علوم وارداتي را بررسي و از اين ره‌گذر دلايل وام‌گيري متفكران اسلامي از نظام هاي عقلاني بيروني ازجمله فلسفه را بررسي و نشان داده‌ايم كه ماهيت دين به‌گونه‌اي است كه بررسي‌هاي تطبيقي را ترغيب مي‌كند.

Mirza Mehdy Isfahani in the area of Mashhad was the founder of a school that later became known as the School of Tafkik (Separation). Mohammad Reza Hakimi coined the title ‘Tafkik’ to indicate this intellectual school. For him, this school is a worldview that distinguishes human knowledge such as philosophy and its associated concepts from pure knowledge which flow from Quran and Prophet’s tradition. Thus the proponents of this movement are strongly against using reason in its philosophical meaning to explain and defend the doctrines of religion. In this paper, we will consider whether religion understanding without any (philosophical or non-philosophical) presuppositions is possible. Then using findings of Hermeneutics we will show that any understanding, including religion understanding, always begins with some presuppositions, in fact there is no escape from our pre-knowledge. These presuppositions are modified through the dialogue with the text. Then we will consider whether one can use human intellectual experiences of disciplines such as philosophy, which have a common border with religion, to get a better understanding of religion statements.