فخر رازي: خاستگاه كلام فلسفي

Fakhr Al-Din Razi: the Fountain-Head of Islamic Philosophical Theology (Kalam al-Falsafi)

فارابي در احصاء‌العلوم دو شيوه را در كلام متمايز مي‌كند: استدلالي و غيراستدلالي. در دورة بعد رويكرد استدلالي در كلام بر رويكرد ديگر غالب مي‌شود و كلامي شكل مي‌گيرد كه به فلسفه بسيار نزديك است. از اين زمان است كه گفت ­و گو و مفاهمه‌اي گسترده ميان فيلسوفان و متكلمان اسلامي درمي‌گيرد. مبدع كلام فلسفي، فخر­الدين رازي است و با خواجه نصير به اوج خود مي‌رسد. ويژگي‌هاي مهم كلام جديد اين است كه منطق را به­ عنوان روش استدلال در كلام اختيار مي‌كنند، موضوعات فلسفي را وارد مباحث كلامي مي‌كنند و از آنها بحث مي‌كنند، با استمداد از آموزه‌هاي فلسفي و ديگر علوم سعي مي‌كنند از مدعيات ديني دفاع و آن‌ها را تدوين و تبيين كنند. در اين مقاله بنابر سرشت تاريخي موضوع با استفاده از گزارش ابن ­خلدون و مطالعۀ آثار فخر رازي، كيفيت اين تحول بررسي و اين ويژگي‌هاي اساسي نشان داده شده است. ادعاي اين مقاله اين است كه كساني مانند غزالي، به­ ويژه فخر رازي با به ­كار­گرفتن منطق و اصول فلسفي ماهيت كلام را تغيير دادند و آن را به چيزي متفاوت و مشابه با فلسفه تبديل كردند.

Farabi in his book, Ihsa Al-Olum, distinguished between two approaches of Kalam (theology): discursive and non-discursive. In the following period, the discursive Kalam overcame the non-discursive and became a theological approach which is characterize as philosophical theology. Hereafter, occurred a kind of dialogue and understanding between Islamic philosophers and theologians. Fakhr is the one who established philosophical Kalam and this Kalam culminated in Nasir Al-Din Tusi’s philosophical theology. The basic traits of this new theology are: adopting logic as the method of reasoning; bringing and discussing philosophical issues into Kalam; defending and illuminating religious beliefs from a philosophical or scientific point of view. In present paper we have discussed milieu, historical conditions and the ways in which this important change happened based on what Ibn Khaldun took into account, because the thesis is of history of idea