كليدواژه :
صدرالمتألهين , حكيم مدرس طهراني , معاد جسماني , معرفت نفس
چكيده فارسي :
تصوير كيفيت معاد جسماني، نيازمند تأمين سويه‌هاي مختلف است و تفاضل نظريه‌پردازي فلسفي با كلامي، معطوف به پوشش كامل‌تر اين سويه‌ها مي‌باشد. حكماي الهي با توجه ژرف به اين سويه‌ها، به تبيين و تحكيم مبادي گوناگون آن پرداخته‌اند. در وهله نخست اين مبادي خود نياز به دستگاه توان‌مند و ژرف‌نگر فلسفي دارد. مبادي الهي، روشي، معرفت‌شناختي، انسان‌شناختي و جهان‌شناختي، ضرورت دارد تا موفقيت برون‌رفت از مشكلات چندجانبه مسأله معاد را تضمين كند. به طور كلي در مسئله معاد، اشاعره و همگنان آن‌ها، در يك قطب و حكما در قطب ديگر قرار دارند. اشاعره از پيشگامان و مدافعان «معاد جسماني عنصري» هستند كه با مبادي نفس‌شناسي خاص ديدگاهشان از قبيل ماديت نفوس و انكار تجرد آن و با اتكا بر اراده جزافيه الهي و گسيخته از حكمت و انكار نظام علّي به ابراز نظر پرداخته‌اند، و ظاهرگرايان اماميه نيز همين نظر را چه در مباني و چه در نتايج گام به گام دنبال كرده، و ظاهر برخي از روايات را با توهم «نص‌گرايي» به كمك گرفته‌اند. در قطب ديگر حكماي متأله با طيف گسترده قرار دارند كه با مباني عقلاني و ديني، معاد عنصري را محال دانسته و آن را تداوم دنيا نه انتقال به آخرت، ارزيابي كرده‌اند. بيش از همه صدرا با سعي علمي خود در گستره نظام حكمت متعاليه، طرحي را به ميان آورد كه كيفيت معاد جسماني را توجيه‌پذير سازد، و حكماي متعالي هركدام به سهم خود در ادوار مختلف اين راه را پيموده‌اند. حكيم مؤسس در اين ميان قصد دارد با تحفظ بر نظام صدرايي، بدن را با خواص دنيوي نه عنصري در آخرت مبعوث بداند، تا راه جمعي بين اين دو قطب ارائه دهد، نه روح را به دنيا قابل رجوع بداند و بدن عنصري را محور معاد، چنان‌كه متكلمان مدعي هستند و نه بدن دنيوي را به كلي از درجه اعتبار در رستاخيز ساقط بداند.
چكيده لاتين :
Portraying the quality of bodily Resurrection requires providing for various approaches; and the difference between philosophical and theological theorizing is concerned with more complete coverage of these dimensions. With a profound attention to these dimensions, metaphysicians have undertaken to explain and reinforce its various principles. First of all, these principles are themselves in need of a powerful and deep-sighted philosophical system. The Divine, methodological, epistemological, humanistic, and cosmological principles are needed to guarantee the successful solution of the multi-faceted problems of the Return (ma‘ād). Concerning the Return, in general, the Ash’arites and their peers are on one side and the philosophers on the other. The Ash’arites are among the pioneers and advocates of the “elemental bodily Resurrection”, who have expressed their opinions with their specific principles of soul studies, including materiality of souls and denial of the soul’s detachment and by relying on Divine random volition (irāda-yi jazāfiya), disconnected from wisdom, and denial of the causal order and have utilized the apparent meaning of some traditions fancied as “textualism”. On the other side, there are the metaphysicians in a wide expectrum, who with rational and religious principles have considered the elemental Return as impossible and assessed it as the continuation of the world and not transfer to the Hereafter. More than anyone else, Mullā Ṣadrā, with his scholarly endeavors in the expanse of transcendental philosophy, has presented a scheme to make the quality of bodily Return justifiable and the transcendental philosophers have each in turn followed this path in different periods. In the meantime, while maintaining the Ṣadrā’s philosophical system, the founding philosopher plans to provide a reconciliation between these two sides; neither consider the soul as returnable to the world and the elemental body as pivot of Return, as the theologians claim, nor regard the world by totally invalid in the Resurrection
