بررسي مفهوم غلوّ و غالي گري در نظريات ولايي حافظ رجب برسي

Study of the Concept of Zealotry and Extremism in Devotional Views of Ḥāfiẓ Rajab Bursī

حافظ رجب برسي يكي از عرفاي شيعي مذهب است كه درباب مقامات عالي و معنوي و فضائل امام علي (ع) داراي نظريات بلندي است. بعضي از علماي هم زمان و پس از وي او را به غالي بودن متّهم نموده‌اند. برخي هم مانند، امام خميني و حسن زاده آملي و اميني به دفاع از وي برخاسته و رفع تهمت از جنابش نموده‌اند. مسئله اصلي نوشتار حاضر، بررسي مفهوم غلوّ و غالي‌گري در نظريات ولايي برسي، در باره اميرالمؤمنين به‌ويژه در حوزه تأويلات قرآني وي است. لذا به‌منظور روشن شدن اين‌كه، آيا نظريات ولائي اين عارف در مورد آن حضرت غلوّ آميز است يا خير و اگر غلوّ آميز است آيا اين غلوّ، غلوّ الحادي است يا غير الحادي و اگر غلوّ آميز نيست چرا برخي نسبت غلوّ و غالي گري به ايشان داده‌اند؛ به بررسي برخي از مهم‌ترين ديدگاه‌هاي ايشان در كليّه آثار وي پرداخته شده است. اي‍ن ب‍ررس‍ي با ريشه‌يابي مفهوم غلوّ و ابعاد آن در كلام شيعي به ان‍ج‍ام رسيده است و از آن جائي كه بيشترين نظريات ولائي اين انديشمند در كتاب م‍ش‍ارق الاان‍وار ال‍ي‍ق‍ين آمده بيشتر اين كتاب مورد توجّه قرار گرفته است. نتي‍ج‍ه اي‍ن تحقيق، رفع تهمت غلوّ در بعد الحادي و غير الحادي در انديشه‌ها و تأويلات قرآني وي است اگر چه همانطور كه علامه مجلسي فرموده مطالبي در انديشه‌هاي اين انديشمند يافت مي‌شود كه ايشان در بيان آن‌ها متفرّد است تفصيل مطالب را در مقاله بايد جست.

Ḥāfiẓ Rajab Bursī is one of the Shi’ite mystics who has high views on the sublime spiritual stations and excellences of Imam Ali (A.S.). Some of the scholars of his time and after him have accused him of zealotry. Some others like Imam Khomeini, ‘Allāma Ḥasanzāda and ‘Allāma Amīnī, have undertaken to defend him and ward off his accusation. The main topic of the present writing is to study the concept of zealotry and extremism in Bursī’s devotional views about Amīr al-Mu’minīn Ali (A.S.), especially in his devotional Qur’anic interpretations. Thus, some of his most important views in all his works are examined in order to clarify whether the devotional views of this mystic about Imam Ali (A.S.) is zealous, and if they are so, is this zealotry heretic or non-heretic? If they are not zealous, why have some accused him of zealotry and extremism? This study has been carried out by tracing the roots of the concept of ghuluww (zealotry) and its dimensions in Si’ite theology; and since most of the devotional views of this thinker are presented in his Mashāriq al-Anwār al-Yaqīn, this book has been more taken into consideration. The findings of this research is warding off his accusation of zealotry both as heretic and non-heretic in his Qur’anic thoughts and interpretations, although as ‘Allāma Majlisī has said, there are subjects found in the thoughts of this thinker that makes him exclusive in expressing them. Further details are to be sought in the article