بررسي تطبيقي قبض و بسط عرفاني در متون آموزشي صوفيه تا قرن هشتم هجري

Mystical Contraction and Expansion in Educational Texts of Sufis till 8th A.H. Century: A Comparative Study

قبض و بسط عرفاني، منشأ قرآني دارد و تا قرن هشتم هجري قمري در متون آموزشي صوفيه محل بحث بوده است. غالب مؤلفان اين منابع معتقدند كه قبض و بسط از جانب حق بر قلب سالك وارد مي شود و از جملة احوال به شمار ميرود. در اين پژوهش، سعي شده است تا ضمن نشان دادن سير تحوّل تاريخي قبض و بسط در متون آموزشي صوفيه به بررسي موارد تشابه، اختلاف و مسئلة تأثير و تأثر و طرح ديدگاه هاي ممتاز و شاخص راجع به قبض و بسط بر پاية روششناسي عرفان تطبيقي پرداخته شود. پرسش اصلي تحقيق اين است كه قبض و بسط در سير تحوّل تاريخيشان در متون آموزشي صوفيه، چقدر از معاني قاموسي خود فاصله گرفته و زمينه هاي معنايي و دلالت هاي مفهومي آنها چگونه گسترش و تغيير يافته است؟ با توجه به بسامد بالاي كاربرد اصطلاحات قبض و بسط در ادبيات عرفاني فارسي، پژوهش حاضر موجب خواهد شد تا هنگام خوانش متون عرفاني، تأويل ها و تحليل هاي درستي از ديدگاه ها و سخنان موجود در آنها انجام گيرد.

Mystical contraction and expansion has a Quranic origin and it has been discussed in educational texts of Sufis till 8th A.H. Most authors of these texts believe that mystical contraction and expansion is one of the sālek's (the holy traveler) mystical states and comes to his/her heart from God. Based on comparative mysticism, in the present article, attempts are made to show the historical development of contraction and expansion in educational texts of Sufis and to examine their similarity, difference and their impact on each other, and to introduce prominent views. The main question of the research is that, in its historical development in educational texts, how far do the concept of mystical contraction and expansion go from its lexical meanings, and how are semantic contexts and conceptual implications of it developed and modified? Given the high frequency of the use of the concept in Persian mystical texts, the present research will lead to correct interpretations and analysis of views during reading texts.