اسم ها و صفت هاي بسيط و مشتق در «مينوي خرد»

Simple and Derivative Nouns and Adjectives in “Minūy-e Kherad”

«دادِستان مينوي خرد» يكي از متن هاي فارسي ميانه زردشتي است. موضوع آن، پرسش هاي شخصيتي تخيلي به نام «دانا» از شخصيت تخيلي ديگري به نام «مينوي خرد» يا روح خرد، و پاسخ هاي اوست. اين متن، به سبب در برداشتن اندرز و حِكم، يكي از اندرزنامه هاي پهلوي به شمار مي رود. علاوه بر اين، مطالب اساطيري و گيهان شناختي فراواني نيز در آن ديده مي شود. تاليف آن را به دوره ساسانيان و احتمالاً زمان خسرو انوشيروان نسبت داده اند. از نظر مطالعات زباني بويژه موضوع واژه سازي، در زبانهاي ايراني ميانه نيز اين متن حائز اهميت است. در فارسي ميانه، واژه از نظر ساختِ اشتقاقي بر چهار نوع است: بسيط (ساده)، مشتق، مركب و عبارت. هر يك از اين انواع، خود داراي گونه هاي مختلف است كه به روش هاي مختلف ساخته مي-شود؛ به ويژه واژه هاي مشتق، براساس پيشوندها و پسوندهاي مختلف، و واژه هاي مركب، براساس نوع دستوري هر يك از دو جزء تركيب، تنوع و گوناگوني بسياري دارند. در اين پژوهش كه بررسي واژه-سازي در اين متن است تنها اسم ها و صفت هاي بسيط و مشتق از نظر ساخت اشتقاقي مورد نظر بوده اند؛ واژه هاي بسيط بر اساس منشا، به سه دسته و واژه هاي مشتق بر اساس نوع وند اشتقاقي به دو دسته تقسيم-بندي شده اند. در هر يك از تقسيمات، شيوه ها و الگوهاي مختلف ساختِ واژه استخراج و با ذكر نمونه هايي ارائه شده است. در پايان، ويژگي هاي خاص اين متن شامل الگوهاي كمياب و خاص، و وندهاي كم بسامد و نازايا جمع بندي و ارائه شده است.

“Dādestān-e Minūy-e Kherad” is one of the Zoroastrian middle Persian texts whose subject is the questions asked by an imaginary character، named “Dānā”، and the responses of another imaginary character named “Minūy-e Kherad”. Since it contains advices، it is considered as a Pahlavi andarz-nāmeh. Furthermore، mythological and cosmological subjects are found in this text. It is supposed that the mentioned text has been compiled in Sassanid’s era. This text is of great importance from linguistic point of view، particularly word formation. Based on the derivational morphology، there are four types of words in middle Persian: simple، derivative، compound and phrase. Each type has different forms. Derivative and compound words have many different kinds، respectively based on different affixes and part of speech of the words combined. The present study investigates simple and derivative nouns and adjectives from derivational morphology point of view. According to their origin، simple words are divided into three groups and complex words into two groups based on their derivational affixes. In each category، word formation methods and patterns are extracted and shown with some examples. In the end، specific features of the text including special and rare patterns and low frequent and non-productive affixes are mentioned.