تاثير اندرزهاي اردشير ساساني بر سياست نامه خواجه نظام الملك

The Influence of Advices of Ardeshir, (Artaxerxes I) on Khajeh Nizam, al-Mulk’s Siasatnameh

اندرزنامه اردشير مجموعه اندرزهايي است منتسب به اردشير اول ساساني در باب حكومت-داري كه آن را خطاب به اخلافش به جاي گذاشته است، كه مطول تر از نسخه كنوني بوده و الگوي عمل را براي شاهان ساساني و پس از ترجمه به زبان عربي، براي حكام مسلمان فراهم ساخت. اين اندرزنامه در قرون نخستين اسلامي با عنوان عهد اردشير اشتهار زيادي داشته و گويا در همان زمان نيز نسخه كاملي از آن موجود نبوده است. خواجه نظام الملك در جهت تغيير نگرش قبيله اي سلجوقيان به الگوي ملكداري ايراني، به تدوين سياست نامه همت گماشت. از مهم ترين منابع نظام الملك در تدوين سياست نامه، عهد اردشير بوده كه در عهد خواجه، نسخه عربي آن موجود بوده است. نظام الملك عباراتي از اردشير نقل كرده كه در عهد اردشير نيز وجود دارند كه نشان دهنده دسترسي خواجه نظام الملك به عهد اردشير و وام گيري از آن است. در بسياري از مباحث سياست نامه از جمله در صفات شخصي سلطان، دين ياري و اصول ملكداري، مي توان اقتباس از اندرزهاي اردشير را مشاهده نمود. مقاله حاضر بر آن است تا با رويكردي تحليلي به بررسي صحت انتساب اندرزنامه به اردشير، جايگاه عهد اردشير در قرون نخستين اسلامي و بازيابي اندرزهاي اردشير در سياست نامه خواجه نظام-الملك بپردازد.

Andarznameh Ardeshir is a collection of advices attributed to Artaxerxes ɪ of Sassanid dynasty and said to have been left for his descendants. It has been longer than the present version and provided a more detailed model for the Sassanid kings and later، through its translation into Arabic، for the Muslim rulers. In the early Islamic centuries، Andarznameh was mostly known as Ahd-e Ardeshir، and it is believed that there had not been a whole version of it at that time as well. In order to shift Seljuk’s tribal view to Iranian governmental model، Khajeh Nizam al-Mulk wrote Siasatnameh. Ahd-e Ardeshir was an important source for Khajeh Nizam al-Mulk، in whose time the Arabic version was available. He has brought quotations from Ahd-e Ardeshir that that indicate his access to and adaptions from it. In many arguments of Siasatnameh، including the parts containing charecteristics of Sultan، devotedness to religion، and principles of statesmanship one can see adaptations of Ardeshir’s advices. This study is an analytical approach to investigate the attribution of Andarznameh to Ardeshir، and the status of Ahd-e Ardeshir in the early Islamic centuries، and an attempt to trace the advices of Ardeshir in Khajeh Nizam al-Mlk’s Siasatnameh.