جعفر خلدي صوفيِ ناشناختة مكتب بغداد

Ja'far al-Khuldī the Unknown Sufi of Baghdad

مكتب بغداد مهم‌ترين مكتب در ميان صوفيه بوده است و هم‌چنان تا روزگار ما مشايخ بغداد و اقوالي كه از آنان باقي مانده است بر تصوف و عرفان اسلامي تأثيرگذارند. دربارة برخي از مشايخ بغداد پژوهش‌هايي صورت گرفته است (از جمله جنيد و حلاج و شِبْلي)، ولي برخي ديگر از مشايخ كه اهميت كم‌تري نيز نداشته‌اند كماكان در بوتة فراموشي هستند. يكي از مشايخ بزرگ مكتب بغداد ابومحمد جعفر بن محمد خلدي بغدادي معروف به جعفر خُلْدي است كه در تصوف از شاگردان اصليِ جنيد بغدادي به شمار مي‌رود و در عين حال محدّثي بزرگ بوده است. از همة اين‌ها مهم‌تر اين است كه با وجود اينكه در آن عصر همه يا بيشتر مشايخ صوفيه، دست‌كم در ظاهر، از اهل‌سنت بوده‌اند، جعفر خُلْدي گرايش‌هاي خاصي به اهل‌بيت و پيروان آن‌ها داشته است. با توجه به اينكه در زبان فارسي حتي يك مقالة مستقل دربارة جعفر خلدي وجود ندارد (به‌جز دو مدخل «خلدي» در دانشنامة جهان اسلام و دايرةالمعارف بزرگ اسلامي كه مشحون از اطلاعات نادرست يا ناكافي دربارة خلدي است)، مقالة حاضر را مي‌توان فعلاً شناخت‌نامه‌اي مختصر دربارة اين عارف بزرگ دانست كه لازم است در مقالاتي ديگر به انديشه‌ها و آثار او به‌تفصيل پرداخته شود.

The School of Baghdad is the most important schools among the Sufism and still has its influence on the other Sufi Schools. Although there are inquiries about some of the members of this school such as al-Junayd, al-Shiblī and particularly al-Ḥallāj but there are others masters who are not less important but nothing has said about them. One of these unknown masters is Abu Muḥammad Jaʿfar b. Muḥammad b. Nuṣayr b. Qāsim al-Khawwāṣ al-Baghdadī (867-959) known as Jaʿfar al-Khuldī, one of the great Sufis and Muḥaddith of 9th and 10th centuries in Baghdad. This essay studies shortly the life, thoughts, and works of him. He was born, grew up, and then died in Baghdad; and although he travelled to other Sufi centers and learned from their great Sufis, during his long life was able to be a shaykh of Baghdad Sufis and to see an ups and downs of the Sufism of Baghdad. It is true that most of the Sufis of that time, including Jaʿfar al-Khuldī, were belong to Sunni thought but he looks to the Ahlulbayt in a way that perhaps we can call him a semi-Shiʿa Sufi.