عنوان مقاله :
Jām-e Gītī-namā: A Late Iranian Qibla-Indicator
عنوان به زبان ديگر :
جام گيتي‌نما: يك قبله‌نماي متاخر ايراني
پديد آورندگان :
Musavi, Razie University of tehran
كليدواژه :
Jam-e Giti-nama , Muḥammad Riḍa Yazdi , Qibla-Indicators , Mecca-Centered World-Maps , Orthographic Projection
چكيده فارسي :
«جام گيتي‌نما» ابزاري براي يافتن قبله است كه در رسالۀ معرفت قبله و بعضي آلات از محمدرضا بن محمد هاشم يزدي (زنده در 1274ق) معرفي شده است. از نوشته‌هاي او چنين برمي‌آيد كه او درصدد برآمده است برخي آثار و ابزار به دست آمده از گذشتگان را بررسي و احيا نمايد. يكي از ابزارهاي مورد توجه محمدرضا يزدي، قبله‌نمايي است كه اگر چه او به توصيف جزئيات آن نپرداخته است، با بررسي شيوۀ عرضۀ مطلب و استفادۀ او از روش‌هاي رياضي مي‌توان دريافت كه او به نمونه‌اي از قبله نماهاي مكه-مركز دسترسي داشته است كه نقشۀ شهرهاي اطراف مكه با كمك تسطيح قائم (ارتوگرافيك) بر آن تصوير شده بود. شيوۀ تبيين يزدي از اين روش ترسيمي رياضي و كاربرد ديگرگونۀ آن در ابزاري جديد با نام «جام گيتي نما»، نشان از نوع نگرش خاص او نسبت به روش‌هاي رياضي تعيين قبله دارد كه در مطالعۀ تاريخ رياضيات دورۀ اسلامي به ويژه روش‌هاي تعيين قبله داراي اهميت است. همچنين از رهگذر مطالعۀ رسالۀ محمدرضا يزدي، اطلاعات قابل توجهي دربارۀ نقشه‌هاي جامع مكه - مركز صفوي و برخي ديگر از قبله نماهاي متأخر اسلامي به دست مي‌آيد.
چكيده لاتين :
Jām-e gītī-namā is a late instrument for determining qibla introduced in a treatise by Muḥammad Riḍā Yazdī (fl. Yazd, ca. 1867) entitled On Finding Qibla and Some Other Instruments. The author wrote it to investigate some earlier scientific instruments found at that time including a qibla-indicator. Although he did not describe the instrument in detail, his method of expressing its function leads us to consider it as a Mecca-centered world-map for finding the direction and distance to Mecca. As he found it impossible to determine the direction to Mecca through projecting, he devised jām-e gītī-namā to use its numerical results regardless of its spherical representation. This paper examines Muḥammad Riḍā’s approach on devising a new instrument for determining qibla inspired by an old one, in order to shed more light on qibla-indicators, more especially, Mecca-centered world-maps.
