جانورنامه و رفع يك سوء تفاهم تاريخي

Correcting a Historical Misapprehension about Jāniwarnāma

تقريباً در همه منابعي كه به ورود علوم جديد به ايران پرداخته‌اند، نام جانور نامه به عنوان مدخل نظريه تكامل داروين به ايران ديده مي‌شود؛ كتابي به قلم تقي بن هاشم محمد حسين الانصاري كاشاني، طبيب و معلم دارالفنون، كه بي‌شك بهره‌اي از زيست‌شناسي نوين و نيز ديرينه‌شناسي در آن ديده مي‌شود و از جنبه‌هاي متعددي شايسته پژوهش و بررسي تاريخي است. در اين‌جا خواهيم ديد كه برخلاف قول معروف كه اين كتاب شمه‌اي است از نظريه تكامل داروين، كمترين اثري از اين نظريه در اين كتاب ديده نمي‌شود؛ خود اين موضوع كه چرا و چگونه محتواي جانورنامه با نظريۀ تكامل داروين اشتباه گرفته شده، مسأله‌اي جالب در روند پژوهش‌هاي تاريخ علم در ايران خواهد بود.

In almost all the literature produced on the introduction of modern science into Iran, Jāniwarnāma (1871), written by a physician and a faculty member of Dār al-funūn in the second half of the Qajar period, has been cited as a book which pioneered in familiarizing Iranians with the Darwinian theory of evolution. Although the book definitely covers some aspects of modern biology and paleontology and is worthy in its detailed historical research, as I will demonstrate, it is devoid of any evidence or trace of the Darwinian Theory. The reason(s) as to why Jāniwarnāma has so far been subject to such a widespread and strange misapprehension is an interesting topic in the history of science in Iran