عنوان مقاله :
نخستين آثار نگاشته شده در فيزيك جديد در دوران قاجار تا سال 1300 ق
عنوان به زبان ديگر :
Introducing the First Modern Physics Books Written During the Qajar Period
پديد آورندگان :
سليماني تبار، محمد دانشگاه تهران - پژوهشكده تاريخ علم
كليدواژه :
استاتيك , جرثقيل , حكمت طبيعي , فيزيك جديد
چكيده فارسي :
آشنايي ايرانيان با مفاهيم جديد فيزيك به دورۀ حكمراني قاجار برمي‌گردد. آنچه در اين مقاله مي‌آيد معرفي برخي از ويژگي‌هاي نخستين آثار تأليف شده يا ترجمه شده در حوزۀ فيزيك جديد تا حدود سال 1300ق خواهد بود. اكثر اين آثار به صورت نسخۀ خطي باقي مانده‌اند و نسخه‌هاي متعدد نيز از آنها در دست نيست. اين آثار عمدتاً به انگيزۀ اهداء به شخص پادشاه يا ديگر مقام‌هاي حكومتي و يا به سفارش بعضي از بزرگان كشور نوشته شده‌اند و در مدارس، به‌ويژه در مدرسۀ دارالفنون، به عنوان كتاب درسي به‌كار نرفته‌اند. در اين ميان دو كتاب جايگاه مهم‌تري دارند: يكي كتاب جرالثقيل و علم حكمت طبيعي معروف به فيزيك نمساوي تأليف كريشش نمساوي - از اوّلين معلمان دارالفنون - و ترجمۀ ميرزا زكي مازندراني است. اين نخستين كتابي است كه در زمينۀ فيزيك جديد در سال 1274 ق در كشور چاپ شده است و در مدرسۀ دارالفنون تدريس مي‌شده است. ديگري كتاب حكمت طبيعي اصول علم فيزيك نوشتۀ علي‌خان ناظم العلوم كه حدود بيست سال بعد از كتاب نخست توسط يك ايراني تأليف شده است. اين كتاب نيز در دارالفنون به چاپ رسيده است و در آنجا تدريس مي‌شده است.
چكيده لاتين :
It was in the Qajar period that the Iranins first became aquainted with some basic concepts of modern Newtonian physics. This article introduces and comments upon some general characteristics of the first books of modern physics written and translated till the year 1300 AH. Most of these texts are preserved in unique manuscripts and have often been written with the intentions such as donating the king or other governmental officials, or by the order of some state authorities. So they have not been used as a textbook in educational institutions, including Dār al-funūn. Among these works, a book entitled Jar al-Thaqīl wa
ʿ Ilm-i Ḥikmat-i Ṭabīʿ ī, written by Kriziz Namsavi (one of the first teachers of Dār al-funūn) and translated by Mīrzā Zakī Māzandarānī is the first book that has been published for the teaching of in modern physics at 1274 AH. Ḥikmat Ṭabīʿ īʾUṣul-i ʿ Ilm-i Fīzīk,written almost twenty years later (at 1295 AH) by an Iranian author, Nāẓim al-ʿUlūm, is the second book that was published in modern physics for teaching at Dār al-funūn. These two books deserve special attention because of their large circulation.
