السفير في الهيئه غياث الدين منصور دشتكي: خلاصه‌اي از هيئت بطلميوسي و اشكالات آن در عهد صفوي

Ghīyāth al-Dīn Manṣūr Dashtakī’s Al-Safīr fī al-Hayʾa: an Abridged Treatise in “Hayʾa” of Safavid Period

رسالۀ السفير في الهيئة از جمله رساله‌هاي مختصر هيئت است كه غياث‌الدين منصور دشتكي، دانشمند بزرگ دورۀ صفوي، آن را در سال 906 ق تأليف كرده است. بررسي آن از چند منظر اهميت دارد: اول، اين رساله از جمله آخرين كتاب‌هايي است كه در ادامۀ سنت هيئت‌نگاري در دورۀ اسلامي نوشته شده است. دوم، اين رساله در دوره‌اي تأليف شده كه ازآن به دورۀ افول علم اسلامي تعبير مي‌شود. سوم، در اين كتاب، بر خلاف رويۀ كتاب‌هاي مختصر هيئت، به اشكالات الگوهاي بطلميوسي و راه‌حل‌هاي ديگران و دشتكي اشاره شده است. مقالۀ حاضر به بررسي شخصيت علمي دشتكي و معرفي رسالۀ السفير في الهيئة مي‌پردازد. بررسي محتواي اين رساله نشان مي‌دهد كه آن يك كتاب هيئت استاندارد، مختصر، مبتني بر هيئت بطلميوسي و درسنامه‌اي است كه براي آموزش همگاني نجوم نوشته شده بود. ويژگي مهم آن بيان اشكالات نجوم بطلميوسي و تاريخچۀ حلّ آنها است كه ظاهراً براي تشويق خواننده به خواندن آثار پيشرفته‌تر دشتكي و آشنايي با راه‌حل‌هاي او بوده است.

Al-Safīr fī al-Hayʾa is a short treatises in “Hayʾa” written in 1500 A.D. /906 AH, by Ghīyāth al-Dīn Manṣūr Dashtakī, a great scholar of Safavid period. It is important to study this treatise because in the first place, it is one of the latest “Hayʾa” books written after many other books in this subject. In the second place, it is written in the period usually considered as the period of decline of Islamic science. an‎d finally, unlike other short “Hayʾa” books, it includes a discussion of the difficulties of Ptolemaic planetary models, with some hints to the author’s or the other scholars’ solutions. This paper studies Dashtaki’s scientific character and introduces Al-Safīr fī al-Hayʾa with a descriptive - analytical approach. A study of its contents shows that this treatise is a standard, brief, and instructional textbook based on Ptolemaic planetary models. The distinctive feature of this book is its presentation of the difficulties of Ptolemaic planetary models and the history of their solutions, apparently to persuade the scholars to study Dashtaki’s other advanced works on “Hayʾa” and getting to know his solutions