كليدواژه :
آرمان علم غير ارزش‌بار , ارزش‌هاي معرفتي , ارزش‌هاي غيرمعرفتي , نقش ارزش‌ها در علم
چكيده فارسي :
در چند دهۀ اخير فيلسوفان علم به مسألۀ اثرگذاريِ ارزش‌ها بر نظريه‌هاي علمي توجه بسيار بيشتري نشان داده‌اند. تا پيش از آن، عموماً ديدگاهي حاكم بود كه مرزي قاطع ميان ساحت علم و ارزش رسم مي‌كرد. به ويژه در نيمۀ دوم قرن بيستم، عقيده به آرمان علم غيرارزش‌بار ميان فيلسوفان علم رواج داشته است كه مطابق آن، در ارزيابيِ معرفتيِ نظريه‌هاي علمي فقط ارزش‌هاي معرفتي مي‌توانند نقش موجهي داشته باشند. در اين مقاله با مرور مختصر سير تحولات در توجه به مسألۀ علم و ارزش در قرن بيستم، از اين ادعا دفاع مي‌كنيم كه از جمله عوامل مهمِ توجه بيشتر به مسألۀ نقش ارزش‌ها در علمْ تحولات در تاريخ‌نگاري علم و به‌ويژه توجه به نگرش‌هاي برون‌گرايانه، تأكيد جدي‌تر بر داده‌هاي تجربي، و پرهيز از مغالطه‌هاي گاه‌نگارانه (آناكرونيسم) در ارائۀ روايت‌هاي تاريخي بوده است. در بخش پاياني مقاله، به اين موضوع مي‌پردازيم كه شناخت بهتر از نقش ارزش‌ها در علم پرسش‌هاي تازه‌اي پيش روي تاريخ‌نگار علم قرار مي‌دهد و مفاهيم مطرح‌شده در بحث از رابطۀ علم و ارزش، مانند تمايز ارزش‌هاي معرفتي و غيرمعرفتي، مي‌تواند چارچوب مفهومي جديدي در اختيار تاريخ‌نگار علم قرار دهد و از اين طريق احتمالاً بر نظريه‌ها و روش‌هاي تاريخ‌نگاري علم اثرگذار باشد.
چكيده لاتين :
In the last few decades, philosophers of science have paid much more attention to the question of the role of values in scientific theories. Before that, the prevailing view drew a sharp distinction between the scopes of science and value. Specifically, in the second part of 20th century, allegiance to the value-free ideal of science was common, which admitts only epistemic values a role in epistemic evaluation of scientific theories. In this paper, sketching a brief history of the development of the literature of “science and value”, we propose that one of the important factors contributing to raising awareness to the roles of values in science is the developments in the historiography of science, in particular, flourishing of externalist attitudes to history of science, emphasis on using accurate empirical data, and avoiding anachronistic fallacies in historical narratives. Finally, we will focus on the fact that better understanding of the role of values in science puts some new questions before the historian of science, and the concepts developed in discussion of the relationship between science and value can provide a new framework to the historian of science and, in this way, may affect theories and methods of historiography of science.
