طبايع چهارگانه و تاثير شان در رويا از نگاه متكلمان

Mutakallimūn and the Impact of Four Natures on the Dreams

طبايع چهارگانه عبارت است از گرمي و سردي و تري و خشكي كه به گمان معتقدان به آنْ همۀ اجسام عالم از جمله بدن انسان از آنها تشكيل شده است‌ و دگرگوني در تركيب آنها بر وضع بدن و كاركردهايش اثر مي‌گذارد. رؤيا ديدن يكي از اين كاركرده است كه ماهيت آن با تغيير طبع بدن تفاوت مي‌يابد. متكلمان مسلمان مواجهه‌هاي مختلفي با مفهوم طبايع چهارگانه داشته‌اند. شديدترين مخالفت با مفهوم طبع و تأثير طبايع چهارگانه در رؤيا را در كلام اشعري مي‌يابيم. در مقابل، طيف گوناگوني از متكلمان (از جمله بعضي معتزله، شيخ مفيد از شيعه، ماتريدي و ابن‌حزم) طبايع چهارگانه را پذيرفته‌ و بعضي به تأثير طبايع در خواب‌ها تصريح كرده‌اند. در اين مقاله، پس از طرح تصويري كلي از گفتار مخالفان و موافقان طبايع در ميان متكلمان، دلايل اصلي مخالفت و موافقت اهل كلام با طبايع چهارگانه بررسي مي‌شود و سپس در پيوند با اين رويكردها گزارش و تحليلي از بحثهاي متكلمان در بارۀ تأثير طبايع در رؤيا مي‌آيد.

According to an ancient theory, the four natures -Heat, Cold, Humidity, and Dryness- permeate everything in the physical world, including the human body. Dreaming as one of the bodily functions is assumed to be affected by the particular composition of these four. Muslim theologians, Mutakallimūn, were familiar with this theory and responded to it in various ways, from acceptance to downright opposition. The strongest disagreement came from al-Ashʿarī who denied any intrinsic faculties working from within the physical objects. Among Muslim theologians who accepted the theory and worked it out in a variety of theological systems were some of Muʿtazilites, also thinkers as diverse as the Imamite al-Mufīd, al-Māturīdī and Ibn al-Ḥazm. In the present essay, after giving an outline of the Mutakallimūn’s reception of the theory of natures, the main arguments for and against the concept of nature and the theory of four natures will be discussed, concluding with an examination of some theological debates on the impact of four natures on dreams.