ابن اثير و منابع مغرب اسلامي و اندلس

Ibn al-Athir and the Arabic Maghreb and Andalusia resources

سرزمين مغرب اسلامي و اندلس از سرزمين‌هاي قديمي و سنتي جهان اسلام و جزء لاينفك تاريخي آن محسوب است. شمال آفريقا سرزميني وسيع و بسيار حادثه‌خيز بود؛ چرا كه به‌خاطر وسعت و بافت جغرافيايي و همچنين دوري نسبي از حوزه مركزي و شرق اسلامي، مكرر پذيراي جريان‌هاي متعدد موافقان و مخالفان سياسي و مذهبي وضع موجود بود. خوارج، اسماعيليان و علويان با همراه‌كردن ساكنان بومي بربر و قبايل آن سامان، تأثيرات و تحولات فراواني را در آن ديار موجب شدند و اولين حكومت‌هاي بزرگ و مستقل از خلافت عباسي را بنياد نهادند كه در جهان اسلام بي‌سابقه بود. اما علي‌رغم اين همه تغيير و تحولات بزرگ و كوچك، تاريخ و احوال اين منطقه، در نوشته‌هاي مورخان مركز و مشرق اسلامي بازتاب چنداني نيافت كه آن خود ناشي از دلايل متعدد بود. در ميان مورخان مركزنشين، شايد تنها ابن‌اثير، برخلاف ديگران، با حساسيت زيادي درصدد بيان و رصد تاريخ مغرب و اندلس برآمده است كه ضمن بيان اخبار مهم و تفصيلي از آن منطقه، از مورخان قبلي به‌خصوص طبري، به‌خاطر اين بي‌توجهي انتقاد كرده است.اما ابن‌اثير علي‌رغم بيان تاريخ مغرب و اندلس از ايام فتوحات تا عصر خود، از ذكر منابع خود تا حد زيادي خودداري ورزيده است. اين نوشته درصدد است تا تعدادي از اين منابع (ناشناس) مغرب و اندلس را كه منبع و مرجع ابن‌اثير بوده‌اند، از راه مقايسه و مقابله بشناساند و معرفي نمايد.

Land of the Arabic Maghreb and Andalusia are parts of the land of the famous Traditional Islamic world. These areas have been deeply influenced by Islam and Islamic culture. North Africa was eventful on an extremely large scale. The region, because of its extent and geographical situation and also staying far from the Central and Eastern Islamic lands was impressed by Kharijites, Ismailis, Alavis, who influenced Berber tribes and caused numerous developments. They founded the first big government which was independent of the Abbasid Caliphate. However, the history of this region was not well expressed in the works of Historians of Central and Eastern Islamic lands. Perhaps only Ibn al-Athir has tried to express the events and developments in Arabic Maghreb and Andalusia. He has criticized Tabari on having less attention to the history of this area. The problem Biannual Journal of Historical Perspective & Historigraphy Alzahra University Vol.27, No.20, 2017 http://hph.alzahra.ac.ir/ is that Ibn al-Athir has not mentioned his historical sources about this region. This article, by the means of comparing, is about to introduce a number of sources on Islamic Maghreb events that were used by Ibn al-Athir.