نظريه شرق‌ شناسي پنهان و كاربست مفهوم عالم مثال در تفسير نگارگري ايراني

A critical Reading of the Imaginal World in Persian Traditional Painting and its Relation to the Hidden Orientalist Theory

عالم مثال علاوه بر نقشي كه در عرفان و به خصوص عرفان اسلامي ايراني دارد از ضرورت‌هاي مهمي نيز در فلسفه اسلامي برخوردار است. با اتكا به اين‌كه مهمترين خصيصه عالم مثال در نقش ميانجي آن نهفته است، اين عالم به نوعي امكان بر طرف ساختن برخي ابهامات و مشكلاتي كه فلسفه و الهيات مشايي با آن روبرو بود را فراهم ‌آورد. اما به نظر مي‌رسد ضرورت‌هايي كه درباب طرح آن در فلسفه و عرفان اسلامي وجود دارد درخصوص مطرح كردن آن به مثابه‌ي سرچشمه نگارگري ايراني چندان قابل اتكا نباشد. طرح عالم مثال به عنوان سر منشأ الهام نگارگر ايراني، درصدد است تا دليلي براي فضاسازي خاص آن باشد؛ اين در حالي است كه اين نظريه علاوه بر اين‌كه نمي‌تواند پاسخ‌گوي بسياري از شبهات و ابهامات در اين خصوص باشد، در نهايت بسياري از خصايص نگارگري ايراني كه در پيوند با تاريخ‌مندي و رسانه تصويري آن است را نيز ناديده مي‌گيرد. با اتكا به گسترش طرح اين نظريه توسط سنتگرايان و برخي مستشرقين مي‌توان طرح اين رويكرد درباب نگارگري را همسو با نظريه‌ي شرق‌شناسي پنهان قلمداد كرد. لذا به نظر مي‌رسد بتوان نگارگري را به عنوان بخشي از هنرهاي تصويري متأثر از خصايص فرمي و سنت فرهنگي و اجتماعي خاص آن قلمداد كرد.

In addition to its role in mysticism and especially the Islamic mysticism of Iran, the Imaginal World has important implications in Islamic philosophy. Considering that the most important feature of the Imaginal World is its inbetween role, this world has overcome some of the ambiguities and problems of Peripatetic philosophy and theology. But it seems that the necessities of presenting the Imaginal World in Islamic philosophy and mysticism are not reliable as the source of Persian traditional painting. Introducing the Imaginal World as a model and source of inspiration is a reason for the special space of Iranian traditional painting; however this opinion not only respond to many of the doubts and ambiguities in this issue, but also, it seems that many of the features of Iranian traditional painting are also ignored, which is associated with history and its visual media. The extension of this view by Traditionalists and some Orientalists can be reconciled with the theory of hidden Orientalism. Nevertheless, it seems that Persian traditional painting can be considered as a part of pictorial arts which is influenced by formal qualities and its cultural and social traditions instead of Imaginal World.