پايداري نظام‌هاي حكمراني آب حوزه زاينده‌رود در گذر توسعه

Sustainability of Zayande-Rood’s Water Governance Regimes in the Course of Development

هرچند ايران از ديرباز با «مشكل» كم‌آبي روبه‌رو بوده، اما اين مشكل در سال‌هاي اخير به «بحران» كمبود آب تبديل شده است. امروزه اين نگرش وجود دارد كه مشكلات امروز و فردا، بيشتر از كمبود آب، پيامد حكمراني نامطلوب هستند و راهكار اصلي خروج از بحران آب، بازنگري در نظام مديريت آب است. دستوركار جديد مطالعات مديريت آب با تأكيد بر ماهيت ميان‌رشته‌‌اي، بر چارچوبي مشترك از نظريه‌هاي اقتصاد بخش عمومي، اقتصاد نهادگرا، اقتصاد سياسي و سياست‌گذاري و امور عمومي متمركز است. هدف اين مقاله، ارزيابي پايداري نظام‌هاي حكمراني آب در حوزۀ آبخيز زاينده‌رود، پيش و پس از ملي شدن آب در كشور است. روش پژوهش مقاله، مبتني‌بر تلفيق دو رويكرد كمي و كيفي است و داده‌‌هاي موردنياز به دو شيوۀ اسنادپژوهي و پيمايشي از طريق مصاحبه ساخت‌يافته با 171 كشاورز و 68 كارشناس، گردآوري شده است. نتايج به‌دست‌آمده نشان مي‌دهد كه در نظام حكمراني فعلي آب، اصول هشت‌گانۀ عدالت، اثربخشي و بازدهي، شفافيت، مسئوليت‌پذيري، پاسخ‌دهي، انسجام، مشاركت، و حاكميت قانون در شرايط مطلوبي نيست. همچنين، در اين مقاله دلايل پايداري نظام حكمراني سنتي آب تبيين شده است كه مي‌توان از اين اصول براي گذار به حكمراني مؤثر و پايدار آب بهره جست.

Iran has reached critical level of water crisis, although long been facing water scarcity. Currently, the belief gained ground that the challenges of today and tomorrow are more related to poor governance than water shortage and the main strategy to cope with water crisis lies in water governance reform. The new research agenda of water governance underlines on interdisciplinary examination of theories drawn from public economics, institutional economics, political economy and public administration. The aim of this study is to analysis the past and present sustainability of water governance in Zayandeh-Rood basin. By combining quantitative and qualitative approaches, data were collected through documentary and survey research by structured interviews with 171 farmers and 68 experts. The results showed that the current water governance is not favorable with equity, effectiveness and efficiency, transparency, accountability, responsiveness, coherency, participation and rule of law principles. Further, this study tried to explain the fundamental principles of sustainability in traditional water governance which can facilitate the transition to effective and fit-for-purpose water governance.