سنخ شناسي خودآگاهي در فلسفه صدرايي

Typology of Self- Knowledge in Sadrian Philosophy

هدف اين مقاله طرح و بررسي نظريه ي ملاصدرا در باب خودآگاهي و اقسام آن با تكيه بر سنخ شناسي آگاهي در سنت فلسفه ي اسلامي است. گستره، تاثير و افق نظريه ي خودآگاهي در جاي جاي نظام انديشه صدرايي جريان دارد و فهم خواننده را از خود، خدا و جهان دگرگون مي كند. بنابراين بازخواني و بازشناسي اين مسئله اهميت و ضرورتي روشن دارد به ويژه پيامدهاي نظري آن در حوزه هاي ميان رشته اي. خودآگاهي انسان را در فلسفه ي ملاصدرا به تبع اقسام مراتب آگاهي/ادراك شامل آگاهي حسي، خيالي و عقلي به سه نوع حسي، خيالي و عقلي مي توان تقسيم كرد. در خودآگاهي حسي، فرد به حوزه ي مادي وجودش، به طور عام و بدنش، به طور خاص آگاهي دارد و از آن با عنوان «بدنم» و «خودم» ياد مي كند. فرد زماني كه از بدن مثالي كه امري مجرد با عوارض مادي، در مرتبه ي خيال آگاه مي شود، خودآگاهي خيالي دارد. و دست آخر، هنگامي كه ذات خود را به صورت مجرد و بدون ماده ي بدني يا عوارض مادي آگاه است، خودآگاهي عقلي دارد. البته ملاصدرا معتقد است كه آگاهي عقلي انسان كاملا مجرد نيست بلكه مشوب به خيال است. بنابراين خودآگاهي عقلي وي نيز مشوب به خيال است.

The aim of the present article is to introduce and discuss Mulla Sadra’s theory of self-knowledge with an emphasis on its typology in the tradition of Islamic philosophy. epT s ehT, impact and outlook of self- knowledge typology permeating every aspect of Sadra’s thought system transforms the reader’s understanding of his self, God and the universe. It is therefore of prime importance to probe this issue and its implications for interdisciplinary fields. In Sadrian philosophy, based on knowledge levels of perception, sensory awareness, imagination and rationality self-knowledge can be divided into sensory, imaginative and rational levels. With regard to self- knowledge, one’s awareness of his/her material existence in general and his/her body is specific is reflected in references to “my body” and “ myself”. When one is aware of his/her ideal immaterial body with its material effects in the sphere of imagination one has imaginative self- knowledge. Finally, when one is aware of his/her immaterial nature without bodily or material sense he/she has rational self- knowledge. Of course, Mulla Sadra views human rational self- knowledge as not perfectly immaterial. He considers it as integrated with imagination. There for, his/her rational self- knowledge is colored with imagination