رابطه وطن و طمانينه در سير تطور انديشه صوفيه از صوفيان نخستين تا ابن عربي

The Relationship between Watan (Homeland) and Tumanina (Tranquility) in Sufism from Earliest Years to Ibn Arabi

طمانينه مقامي است كه اهل عرفان، معتقدند قرار دائمي با وصول به آن امكان پذير است. اما طمانينه به عنوان يك مشترك لفظي با متعلق هاي متفاوت در قرآن كريم و به تبع آن در كلام صوفيان مطرح شده است. در قرآن، دنيا متعلق اطمينان قرارگرفته و امكان طمانينه به دنيا نيز تصديق شده است. (يونس:7) البته صوفيان مي گويند هر نوع آرامش، غير از «طمانينه»اي كه از طريق رسيدن به «وطن»، يعني خاستگاه وجودي انسان، ايجاد شود نه دائمي است و نه اصيل. تستري در تفسير عرفاني خود و ذيل آيه ي «فإن اصابه خير اطمان به» (حج:11) معتقد است انساني كه هنوز داراي هواست و به عبارتي به طمانينه مطلق نرسيده، هر دريافت (مادي يا معنوي) كه باعث احساس «رضايت قلبي» و «نشاط نفس» او بشود، به همان طمانينه مي يابد.(تستري: 1423: 106) اما با نظر دقيق عرفاني، طمانينه مخلوط به هوا، يا همان طمانينه پيش از وصول به وطن، «طمانينه در غربت» است و مجازا به آن طمانينه گفته شده است. آيا وصول به طمانينه مطلق شدني ست؟ معناي «وطن» كه عارفان، طمانينه را جز با وصول به آن امكان پذير نمي دانند چيست؟ اعتقاد به حقيقت عرفاني «طمانينه» چه تلازماتي در بينش عرفان نظري و علمي عارفان داشته است و آنان بر اين اعتقاد چه تلازماتي را بار كرده اند. در اين نوشتنار به بررسي پاسخ اين سوالات از متون عرفاني صوفيان نخستين تا عصر ابن عربي پرداخته ايم.

Tuma`nina is a mystical station by which man can reach constant tranquility. But the word “Tumanina” has been used in relation to different objects in the holy Quran and sophistic writings. One of those objects mentioned in the holy Quran is the world where the possibility of reaching tranquility is confirmed (Surah Yunus / 7). Of course the Sufis’ view is that any tranquility acquired other than the one acquired by reaching “vatan” (homeland or existential origin of mankind) is not constant and original. The kind of tranquility that one acquires before reaching their homeland (their existential origin) is tranquility in a foreign land and therefore it is transitory. In his mystical Tafsir, Tustari, with reference to Surah Haj/11 which reads “if good reaches him, then he is content therewith”, believes that for an individual who behaves based on his instincts as not achieved absolute tranquility, any perception which brings him heartfelt satisfaction can be a means to tranquility. But is it possible to reach constant and absolute tranquility? What does vatan (homeland/ existential origin) mean in sufi words? What is the status of tranquility in the Islamic practical and theoretical mysticism? The present article is an attempt to discuss the answers to these questions based on Sufi's works from the earliest years of Sufism to Ibn Arabi.