صورتگرايي و تاريخ جهانگشاي جويني

formalismand tarikhe jahangoshaye joveiny

نزديك به دو دهه از رواج جدي نظريه ادبي در ايران مي گذرد. در اين مدت چندين بار اين پرسش مطرح شده است كه آيا نظريه ادبي براي ادبيات فارسي مفيد بوده است؟ آيا كاربران اين نظريات توانسته اند آن ها را بومي كنند و به صورتي طبيعي با ادبيات ما پيوند دهند؟ اين پرسش ها همچنان مطرح هستند. اين امر نشان از آن دارد كه نظريه ادبي نتوانسته است به اهداف خود دست يابد. پيش از هر چيز بايد ميان طرح نظريه ادبي در غرب و در ايران تفاوت گذاشت چرا كه نحوه برخورد ما با اين نظريات، متفاوت است با نحوه برخورد غرب كه در واقع صاحبِ نظر هستند. براي يك غربي تفاوت چنداني ميان آموزش ادبيات و آموزش نظريه ادبي وجود ندارد. از آنجا كه اين نظريات از يك سو ريشه در متون ادبي خود آن ها دارد و از سوي ديگر زاده تحولات علمي و فلسفي جوامع آن هاست بنابراين كسي كه مي خواهد در آنجا در حوزه ادبيات فعاليت كند به صورتي طبيعي با اين گونه نظريات آشنا مي شود و شايد با اندكي اغراق بتوان گفت در آن ها نفس مي كشد. اما درست به سبب نبود اين دو علت در ايران و بنابراين وارداتي بودن نظريه، كاربر ادبيات نظريه ادبي را به چشمي بيگانه مي نگرد. از آشنايي تا بيگانگي فاصله اي است كه توسط اشتباهات پر مي شود. بنابراين نحوه برخورد با اين موجود بيگانه دشواري ها و ظرافت هاي زيادي مي طلبد