از هنجارگرايي تا هنجارگريزي: سنخ‌شناسي همنوايي اجتماعي و تحليل‌كيفي شرايط علي موثر بر آن

From Normality to norm-breaking: Typology of social conformity and qualitative analysis of causal conditions affecting it ffecting

افزايش نرخ جرايم در سال­هاي اخير در ايران (خصوصاً در شهرتهران)، توجه به موضوع همنوايي با هنجارهاي اجتماعي را برجسته كرده است. در اين ميان، مطالعه شرايط و موقعيت­ هايي كه كنش را ايجاد مي­كند (مبتني بر هنجارگرايي يا هنجارگريزي، بر مبناي روايت كنشگران اجتماعي و ارائه يك سنخ­شناسي از تيپ­ هاي همنوايي و يا ناهمنوايي)، حوزه­اي عمدتاً مغفول مانده در جامعه­ شناسي ايراني است. از اين­رو، پژوهش حاضر با اتخاذ روش­ شناسي كيفي و با كاربست تكنيك مصاحبه عميق نيمه ساختاريافته و مصاحبه با 19 مرد و زن ساكن در شهر تهران، به دنبال كشف ابعاد گوناگون همنوايي و شرايط علّي موثر بر آن از منظر كنشگران اجتماعي است نتايج اين تحقيق حاكي از آن است كه افراد بر اساس «آگاهي معطوف به نظر» از چرايي و دلايل وجودي يك هنجار اجتماعي مطلع شده و بر اساس «آگاهي معطوف به نتيجه» مي­تواند يك امر هنجاري را تشخيص داده و از تبعات رعايت هنجارها و يا تخطي از آنها نيز مطلع شوند. از سوي ديگر افراد در زمان مواجهه با يك هنجار با ارجاع به پيامدهاي احتمالي آن (مثبت يا منفي)، تصميم به كنش مي­گيرند. لذا پيامدانگاري و محاسبه آن از مهمترين عوامل همنوايي با هنجار است. از يك سو كشش ­هاي دروني مبتني بر لذت­طلبي و يا جامعه­ ستيزي، عدم فرصت­ ها و انسداد راه‌هاي مشروع جهت دستيابي به اهداف بر همنوايي اجتماعي موثر بوده و از سوي ديگر مقاومت فرهنگيِ خرده فرهنگ­ هاي گوناگون در جامعه، مانند خرده فرهنگ جوانان و يا طبقات بالاي جامعه با نوعي انحراف و تعارض عامدانه با هنجارهاي مسلط همراه است (به منظور به چالش كشيدن قدرت حاكم) كه اين مسئله ميزان همنوايي را به شدت كاهش مي­ دهد. بر اين اساس، تيپ­هاي گوناگون همنوايي عبارتند از: همنوايي متعهدانه، همنوايي مصلحت گرايانه، همنوايي اجبارگرايانه و همنوايي عادت گرايانه. تيپهاي هنجارشكني نيز عبارتند از : هنجارشكني غافلانه، هنجارشكني عامدانه، هنجارشكني منفعت گرايانه، هنجارشكني اجبارگرايانه و هنجارشكني عادت گرايانه.

Increasing crime rates in recent years in Iran -especially in Tehran- have highlighted the subject of conformity with social norms. In the meantime, the study of the situations and conditions that create action (based on normality or norm-breaking, based on the narrative of social actors and the presentation of a typology of conformity or non-conformity types) is a largely neglected field in Iranian sociology. Therefore, this study adopts a qualitative methodology and uses a semi-structured deep interview technique and interviews with 19 men and women living in Tehran and seeks to explore the various dimensions of conformity and the causal conditions affecting it from the perspective of social activists. The results of this study indicate that Individuals are informed on the basis of " theoretical consciousness" from existence reasons of a social norm and they can recognize a normative fact based on "consequential consciousness" and they can aware from the consequences of conformity with social norms or deviation of them. also, when individuals encounter a norm, they refer to its possible consequences (positive or negative) and then they decide to action. Therefore, consequences and its calculation are the most important factors of conformity with the norm. On the one hand, inner drives (attraction) based on pleasure or anti-sociality Lack of opportunities and obstruction of legitimate ways to achieve purposes are effective on social conformity and on the other hand, the cultural resistance of various subcultures in society, such as the subculture of the youth or the upper classes of society is accompanied by a kind of deviation and intentional conflict with dominant norms (in order to challenge the ruling power) that this issue greatly reduces the degree of conformity. Accordingly, different types of conformity are: conformity based on commitment, conformity based on benefit, conformity based on compulsion and conformity based on habit. Types of norm-breaking are: norm-breaking based on neglect, norm-breaking based on intentional, norm-breaking based on benefit, norm-breaking based on compulsion and norm-breaking based on habit.