برآورد اثر ژن و پارامترهاي ژنتيكي عملكرد دانه و صفات وابسته در ژنوتيپ‌هاي نخود (Cicer arietinum L.) ديم با استفاده از روش داي‌آلل

Estimation of gene action and genetic parameters of seed yield and related traits in rainfed chickpea (Cicer arietinum L.) genotypes using diallel method

به­ منظور برآورد اثر ژن و پارامترهاي ژنتيكي عملكرد دانه و برخي از صفات مورفولوژيك در شش رقم و لاين نخود همراه با بذور حاصل از تلاقي­ داي­آلل كامل آن­ها، آزمايشي در قالب طرح بلوك­هاي كامل تصادفي با چهار تكرار در ايستگاه تحقيقات كشاورزي گريزه سنندج در سال 96-1395 اجرا شد. نتايج نشان داد كه ژنوتيپ­ هاي نخود از نظر كليه صفات مورد ارزيابي تفاوت معني­ داري داشتند. بر مبناي نتايج تجزيه داي­آلل به روش هيمن، واريانس ­هاي ژنوتيپي به اجزاي ژنتيكي افزايشي و غير افزايشي تقسيم شدند. جزء ژنتيكي افزايشي براي كليه صفات به ­جز وزن 100 دانه معني­ دار بود. جزء غيرافزايشي نيز براي كليه صفات در سطح احتمال يك درصد معني­ دار بود. كمترين و بيشترين درجۀ غالبيت به ترتيب براي ارتفاع بوته و تعداد دانه در غلاف به دست آمدند. ميانگين درجۀ غالبيت، حاكي از غالبيت ناقص ژن­ها براي تعداد روز از كاشت تا رسيدگي و تعداد دانه در غلاف و فوق غالبيت براي ساير صفات بود. وراثت ­پذيري عمومي در دامنۀ 0/91 (براي تعداد غلاف در بوته) تا 0/68 (براي وزن 100 دانه) متغير بود. بيشترين و كمترين مقدار وراثت پذيري خصوصي (به‌ترتيب 0/73 براي تعداد روز تا گلدهي و 0/06 براي عملكرد دانه) بدست آمد. نتايج تحليل گرافيكي Wr/Vr نشان داد كه براي تعداد روز از كاشت تا گلدهي، وزن 100 دانه و عملكرد دانه، غالبيت كامل وجود داشت. براي صفات تعداد روز از كاشت تا رسيدگي و تعداد دانه در غلاف، عرض از مبدأ مثبت و غالبيت ناقص حاكم بود. براي تعداد غلاف در بوته و ارتفاع بوته، عرض از مبدا منفي و عمل ژن فوق غالبيت بود و براي عملكرد دانه، همۀ والدين به جز ILC 482، نزديك به مبدأ محور مختصات قرار داشته و تعداد آلل ­هاي غالب بيشتري را در بر داشتند. بر اساس نتايج اين آزمايش به‌نظر مي‌رسد كه تلاقي رقم آزاد با لاين­ هايي كه پتانسيل عملكرد بالا دارند، مناسب‌تر بوده و ترجيحاً تلاقي­ ها بين والديني كه در نمودار Wr/Vr دورتر از مبدأ مختصات قرار دارند، انجام شود.

To estimate gene action and genetic parameters of seed yield and some morphological traits, six variety and lines of chickpea as well as seed derived from their diallel crosses were evaluated in a randomized complete block design with four replications in 2016-17 at Gerizeh research station of Sanandaj, Iran. Significant differences were identified among genotypes for all traits. Genotypic variances were partitioned into additive and non-additive genetic components using Hayman method. Additive genetic component were significant for all traits excluding one-hundred seed weight. Non-additive component was significant for all traits at 1% probability level. The highest and lowest degrees of dominance were observed for plant height and number of seed per pod, respectively. Mean of dominance ratio revealed genes partial dominance for days from sowing to flowering and seeds per pod, and over dominance for other traits. Broad-sense heritability estimates ranged from 0.91 for number of pod per plant to 0.68 for seed weight. Highest and lowest values of narrow-sense heritability were estimated from 0.73 for days to flowering to 0.06 for seed yield, respectively. Graphical analysis of Wr /Vr indicated that there was a complete dominance for days from sowing to flowering, 100 seed weight and seed yield. For days from sowing to maturity, number of seed per pod, intercept was positive, and controlled by partial dominance gene action. On the other hand, for number of pods per plant and plant height, the intercept was negative and the gene action was over dominance. For seed yield, except ILC 482, the parents were close to the origin of the coordinate axis and contained more dominant alleles. It is concluded that crossing cv. Azad with high yield potential cultivars can be more suitable, and for this purpose the parents that were located farther from intercept in Wr /Vr diagram are preferred.