حمايت بدون استثنا يا مشروط از «ابزارهاي تحقيقاتي اختراعي»؟ مروري بر راه‌كارهاي حقوق اختراعات ايران، آلمان و ايالات متحده امريكا

يكي از نكات اساسي در بحث از استفاده آزمايشي به عنوان يكي از استثنائات حمايت از اختراعات، تعيين موضوع آن است. از جمله معيارهاي رايج در اين راستا تفكيك هدف تجاري از غير تجاري در انجام آزمايش است كه در ادبيات حقوق ايران نيز تاكنون مورد بررسي قرار گرفته است. با اين حال، معياري ديگر براي تعيين اين موضوع، تفكيك آزمايش «بر» روي اختراع از آزمايش «با» استفاده از آن است. به طور سنتي، موضوع استثنا، آزمايش «بر» روي خود اختراع است و تقريباً در تمام نظام‌هاي حقوقي، اين امر پذيرفته شده است، اما با رشد سريع برخي از حوزه‌هاي علمي به ويژه زيست‌فناوري، نوآوري‌هايي ظهور يافته‌اند كه از يكسو، اختراع محسوب مي‌شوند و از سوي ديگر، خود به عنوان ابزاري براي انجام ساير تحقيقات به كار مي‌روند. در اينجا اين سؤال مطرح مي‌شود كه آيا آزمايش «با» استفاده از يك «ابزار تحقيقاتي» اختراعي نيز مي‌تواند موضوع استثناي استفاده آزمايشي قرار گيرد يا خير. در اين تحقيق، نظام‌هاي حقوقي ايالات متحده و آلمان به طور تطبيقي با حقوق ايران مقايسه شده است. نتايج به دست‌آمده نشان مي‌دهد، اگرچه برخي صاحب‌نظران معتقدند دست‌ كم بايد به دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقيقاتي غير انتفاعي، اجازه استفاده از اين‌گونه اختراعات را بدون دريافت مجوز داد و آن‌ها را از شمول عنوان نقض، خارج كرد، اما ظاهراً رويه قضايي نظام‌هاي مزبور، گسترش قلمرو موضوعي استثنا به اين دسته از اختراعات را نپذيرفته و در عوض به دنبال راه‌كارهاي ديگري براي پاسخ به اين دغدغه نوظهور بوده است.