تحليل رابطه تعاملي ناسيوناليسم نفتي در ايران و تحولات ساختاري بازار نفت جهان

An Analysis of the Interactional Relation of Petro-nationalism of Iran and the Structural Development of Global Oil Market

اين مقاله در چارچوب رويكردي بين رشته­اي، مي‌كوشد از منظر جامعه­شناسي سياسي و اقتصاد سياسي بين‌المللي بازار نفت، رابطه تعاملي ميان حركت­هاي ناسيوناليستي نفتي در كشور و تحولات در قواعد توليد و فروش نفت در بازار جهاني نفت را در يك بازه زماني بسيار مهم بررسي و تحليل كند؛ رويكردي كه در مطالعات در اين حوزه كمتر مورد توجه قرار گرفته است. در همين راستا، پرسش اصلي مقاله اين است كه شرايط اجتماعي داخلي و قواعد ساختاري بازار نفت جهان در بازه زماني 1300 تا 1360، چگونه بر سير تحول حركت‌هاي ناسيوناليستي نفتي در كشور تأثير گذاشته­اند؟ پاسخي كه به عنوان فرضيه به اين پرسش داده شده، اين است كه «ميزان عمق اجتماعي حركت‌هاي ناسيوناليستي نفتي و ميزان قوت/ ضعف قواعد ساختاري توليد و فروش نفت در بازار جهاني نفت، در اين دوره زماني، از طريق تعيين اهداف و دستاوردهاي جنبش ناسيوناليسم نفتي، پنج دوره متمايز از ناسيوناليسم نفتي را در كشور رقم زده است. مقاله نشان مي­دهد كه دسته­بندي ناسيوناليسم نفتي در پنج دوره زماني مورد نظر، به درك بهتر ما از سياستِ نفت در ايران و كشورهاي نفت­خيز و همچنين، رابطه تعاملي تحولات نفتي در كشورهاي نفت­خيز با تحولات بازار جهاني نفت در هر دوره كمك مي­كند. در همين راستا ويژگي­هاي هر دوره از نظر شرايط بازار نفت، شيوه عملكرد شركت‌ها، ماهيت حركت‌هاي ضد استعماري و اهداف و نتايج اين حركت‌ها به تفكيك بررسي شده است. روش تحقيق مقاله، توصيفي- تاريخي و تحليلي است.

The present article by an interdisciplinary approach tries to examine from political sociology and international political economy point of view the interactional relations between oil nationalistic movements in Iran and the developments in rules of production and sale of oil in international oil market within an important period of time, an approach which has less been paid attention so far. The question raised by the paper is "What and how has been the impact of internal social conditions and the structural rules of world oil market from 1921 to 1981 on the process of developments of oil nationalistic movements?" The underlying hypothesis is that the depth and level of oil nationalistic movements and level of strength (or weakness) of structural rules of production and sale of oil in world oil market within the above said period can be categorized in five period of time of oil nationalistic movements. The article shows that these five categorizations of oil nationalistic movement can help us in better understanding of oil politics in Iran and other oil rich countries and also the relations between the oil developments in oil rich countries and the developments of world oil market. In this direction the peculiarity of each period from the view point of oil market, method of functioning of oil companies, nature of anti-colonial movements, goal and achievements of these movements have been studied separately. The methodology used in the paper is descriptive-historical and analytical.