كليدواژه :
نگاره خورشيد , سنگ قبرهاي محرابي , چليپا , گل چندپر , شمسه
چكيده فارسي :
محراب و سنگ قبرهاي محرابي، از دست ساخته هاي مهمي در ايران به شمار مي روند كه از كاركردهاي ديني - آييني متفاوتي برخوردارند. محراب مهم ترين مكان مسجد جهت بازنمايي قبله است و سنگ قبر، لوحي از مشخصات متوفي (نام، تولد، مرگ، مذهب) به نشانه تكريم و احترام براي متوفي است. سنگ قبرهاي محرابي، به لحاظ فرمي شباهت بسياري با محراب دارند. شباهت اين دست ساخته ها، نه تنها در فرم ظاهري، بلكه در تزيينات ازجمله آيات قرآني، ادعيه، اسليمي و ختايي ها نيز مشهود است. يكي از مرسوم ترين نقوش در اين دست ساخته ها، نگاره هاي نمادين وابسته به خورشيد است. اين مقاله باهدف شناخت مولفه هاي معنايي نقش خورشيد، سعي در پاسخ به اين مساله دارد كه نماد خورشيد در چه اشكالي، با چه مفاهيمي و با چه افتراق و اشتراك هايي در محراب و سنگ قبرهاي محرابي قرن 7-4 ه.ق. جدا از كاركرد آييني اين دست ساخته ها بازنمايي شده است؟ لذا تلاش بر آن است تا با روش تحليلي- تطبيقي، نمادهاي خورشيد در اين دست ساخته ها، شناسايي و مفاهيم آن ها در ايران باستان و نيز پس از ظهور اسلام بررسي و درنهايت وجوه اشتراك و افتراق آن ها آشكار گردد. يافته ها بيانگر آن است كه نماد خورشيد در اشكال متفاوتي ازجمله دايره، چليپا، گل نيلوفر و شمسه در اين دست ساخته ها به كاررفته است. تداوم نگاره هاي خورشيد در اين دست ساخته ها بيانگر در هم آميزي فرهنگ ايراني – اسلامي است كه در حكمت ايران باستان نمادي از نور و روشنايي (اهورامزدا) بوده و پس از اسلام نيز به عنوان تمثيلي از جلوه نور الهي به ويژه در نقش شمسه تجسم يافته است. از ميان نگاره ها، نقش دايره بيشترين كاربرد را در محراب ها و گل نيلوفر در سنگ قبرها داشته و نقش شمسه و چليپا در محراب ها حضوري پررنگ داشته و در سنگ قبرها مشاهده نشده است.
چكيده لاتين :
Mihrab and Mihrab form tombstones in Iran are important handmade structures which
have different religious-ritual functions. Mihrab is the most important place in mosque for
determining Qibla and tombstone, is a Specifications plate (name, birth, death, religion) as
a sign of venerating the dead person. Mihrab tombstones are very similar to the Mihrab in
terms of forms. Similarities of this type of handmade structure is not only in outward form
but also is very obvious in the pictures used; like Quranic verses, supplications, arabesques
and heliotrope. One of the most usual designs of this kind is the picture and symbol of the
sun. This study aims to identify semantic components of the sun design and attempts to
answer this question: In what forms, concepts, aspects of differences and similarities was
the sun represented in Mihrabs and tombstones of 4th to 7th centuries of Hijri calendar, apart
from the ritual function? Therefore, an attempt was made to identify and investigate their
concepts and reveal similarities and dissimilarities of the sun symbols in a comparativeanalytical
method. Findings of the study show that sun picture has been used in different
forms such as circle, cross, lilies and roundels in these handmade. Continuity of the sun
pictures in these handmade structures represents Iranian-Islamic culture which was a symbol
of light and lighting in ancient Iran wisdom (Ahouramazda) and was embodied after Islam
as an allegory of divine light especially in roundels. Among the pictures, circle design
has the most usage in Mihrab and lilies in tombstone. Roundels and cross designs had an
impressive presence in Mihrab and had not been seen in tombstones.
