عتّابي، عتابي و معاني آن در عربي و فارسي

«عتّابي» و «عتابي» در شعر گروهي از شاعران گذشته و از جمله در بيتي از سعدي آمده است. مؤلّفان فرهنگ‌هاي فارسي، عموماً، عتّابي را پارچه‌اي دانسته‌اند كه شخصي به نام عتّاب پديد آورده يا آنكه در جايگاهي معروف به عتّابيّه (العتّابيّه)، محلّه‌اي در بغداد، بافته شده است. به نظر ما در اين‌جا سهوي پيش آمده است و اصولاً نام اين پارچة «راه‌راه و مخطّط»، يعني «عتّابي» با معني اصلي كلمة «عتّاب» در پيوند است؛ چنانكه در كاربرد «الحمار العتّابي: گورخر» در متون عربي نيز چنين است. در اين مقاله با يادآوري راي علاّمة قزويني در اين باره و عرضة شواهدي از متون عربي و فارسيِ پيش از قرن هفتم، نشان داده‌ايم كه سعدي در به كار بردن «جامة عتابي» و «خر عتّابي» به آثار فارسي و عربي پيش از خود نظر داشته است.

The two words 'Attābi and 'Atābi have been recited in the works of some Persian poets such as a verse in one of Sa'adi’s odes. The authors of the Persian dictionaries have generally considered 'Attābi as a cloth that a person called 'Attab had produced it, or a cloth had woven in one of Baghdad's neighborhoods known as 'Attābiyya (al-'Atābiyya). It seems a misunderstanding has occurred here and there is basically a relation between the name of this striped cloth - 'Attābi- and the original meaning of the word 'Attāb as it applies in the word al-Hemār al-'Attabi (Zebra) in Arabic texts. Reminding the viewpoint of 'Allameh Qazvini about this matter, in present study, and providing some evidences from pre-12th century Arabic and Persian texts we have shown that Sa'adi had paid attention to the Arabic and Persian works before him using 'Atābi Garment and 'Attabi Donkey and had used both words 'Attābi and 'Atābi according to their background.